Leku-izenak

(...)
DECRETO FORAL 253/1993, de 6 de septiembre, sobre la composición y denominaciones de la zonificación “Navarra 2000”
(...)

(...)
Elortzibarko hiri salbuetsia, Zangozako merinerrian. Udal bakarra osatzen du Muru Artederretako kontzejuarekin batean, 1943an Elortzibartik bereizi zenetik. Udal mugapeak 21,6 kilometro karratu egiten du osotara. Haietarik, 10,87 Tiebasi dagozkio. Muga hauek ditu: Oritz eta Gerendiain (Elortzibar, IE), Untzue (GE), Olkotz (HM), Biurrun (M), Olatz (Galar, IM) eta Bariain (I). Untzueko mugek Alaitz mendi kareharrizkoaren bizkarrarekin bat egiten dute. Hango mazeletan hainbat harrobi zulatu dira legarrak eta hartxintxarrak ateratzeko. Mendi zolan dagoen eremua itsas jalkin eozenikoek eratua da, Iruñerriko hego-ekialdean ohi denez. Klima azpimediterraniarra du. Landaredia arte andegatuek osatzen dute mendiko mailarik behetienetan; pagoa gorago hazten da, ipar-ekialdean, Gerendiain gainean. Udalerrian, oihana (984 Ha) doi-doi nagusitzen zaie lur landuei (916 Ha) eta Larreei (174 Ha). Nekazaritza ekoizpenari dagokionez, laboreak (garagarra, garia, oloa), eguzkilorea, koltza eta bazka baizik ez da, baita barazkiak ere udal mugapea hegoaldetik ipar-ekialdera gurutzatzen duen erreka ondoko baratzetan (Errekaldea). Lurzati berrantolamendua 1978-79an egin zen eta lehenagoko 1.346 lurzatiak 216ra ekarri zituen. Horrek eragina izan zuen mahastia desagertzerakoan baina hura berriz ere agertu da Vinícolak 1990ean egin dituen landaketetan. Laborantzarako aziendak aienaturik, ardi saldo bana gelditzen dira Tiebasen eta Murun. HISTORIA: Teobaldo II.ak bertakoei Lizarrako forua eman zienetik (1264) agertzen da agirietan Tebas edo Tiebas izena, nahiz eta A. Moreten ariora Teobaldo I.a izan gazteluaren eraikitzailea, "con todos los primores de una y otra arquitectura civil y militar". Lehenago, iparraldera eta hiritik gertu, Gorrizluzea izeneko herria izan zen, San Martini eskainitako eliza zuena, zeinen errentak Toda Rodriguezi eman baitzizkion Teobaldo I.ak. Tiebasekin batean kontzejua eta erretoretxea osatu zuen, eta bi tokietako herritarrek Karlos II.ari laga zioten bi parrokien gaineko patroi eskubidea. Alaitz mendiko zolan Gorrizuloko bordak eta San Jorge ermita izan ziren, eta Beriaingo bidean, berriz, Santapolitekoa. Herriaren iparraldean dagoen kasko baten gainean daude gazteluaren hondarrak, Iruñetik eta Elotik Gares eta Tafalla aldera jaisten ziren bideen zaindari. 1378an Iruñeko hiria inguratzen zuen gaztelar armadak konkistatu zuen eta Pedro Manrique kapitainak "gaztelu eder horri" su emateko agindu zuen, "eta harekin batean, gure historia gehien argitzen ahal zuen aintzinateko memoriei" ere bai. Izan ere, Garibay, Moret eta beste historiatzaile batzuek zioten gaztelua erresumako agiritegi nagusia izana zela, eta haren barnean kiskalita, agiri zaharrak galdu zirela, baina hori ez da zuzena. Joan II.ak birreraikia eta San Joan Jerusalemgoaren ordenako priorea zen Joan Beaumontekoaren zainpean ezarria, agramondarrek suntsitu zuten berriz, eta behin betikoz abandonaturik gelditu zen 1512an erresuma konkistatu zutenean. Gotorlekuaren azpian Santa Katalina ermita izan zen, baina horren azken hondarrak 1991n erraustu zituzten. Gotorlekutik arma-patioa eta sotoa ixten dituzten murru itxura gabe batzuk gelditzen dira. Kapitel eskulturadun batzuk bildu eta elizparrokian gorde zituzten. Hura Teobaldotarren garaiko gotikoaren ale ederra dugu. Muru Artederreta herria Elortzibar (Zangozako merinerri) izan zen lurrez eta Izarbeibar (Iruñeko merinerria), elizaz, ez Orbaibar erran izan den bezala (GEN, VIII, 475). Aldiz, Ertederreta Untzueko jurisdikzioan dago (Orbaibar, Erriberriko merinerria). Mendez mende, "Arte ederreta" edo "Artederreta" parajeak balio izan dio beste izenkide batzuetatik bereizteko. Hura Erriberako bidean dago eta eliza eta erromesetxea izan zituen, Untzueko kofradia batenak izan zirenak, izan ere haren udal mugapearen barnean baitaude. Berrikiago, toponimoa itxuraldatze bidean eman da "Muruarte de Reta" bilakatzeraino. Campanas auzoak San Nikolas Arrizabalagakoa elizan eta aldameneko bentan du jatorria. Sociedad Mercantil Vinícola sortzean eta Iruñea-Tafalla errege-bidearen inguruan hainbat benta abiatzean etorri zitzaion garapena. Auzoa, lurrez, hiru kontzejutan banatzenda: iparraldea Tiebas da; hegoaldea, berriz, Muru, etxebizitza gehienak barne, eta tren-geltokia eta ondoko lantoki eta etxeak, azkenik, Biurrun. Udal bakarra eratutakoan, Tiebasek eta Muruk 538 laguneko biztanleria osatu zuten batera (251 Muruk, 287 Tiebasek); harrobien ustiapenak biztanleriaren hazkundea ekarri zuen eta 1970ean 726 lagun ziren.
(...)