Leku-izenak

(...)
[-As/-az, -es/-ez, -iz, -os/-oz, -us bukaerak. Zare] Armillos toponimoa eta bidea izen arrunta ditugu hemen.
(...)

(...)
Armillos toponimoa eta bidea izen arrunta ditugu aurrenekoz 1593an ediren dugun honetan. Armillos-a zihoan bidearen inguruko eremua adieraziko zuen, agian Bideandia-ren inguruko lurrak, Armillos-a joateko hau baita, dakigunez, biderik laburrena. Larrea ere bazen bertan, eta badaiteke Prado de Bidazparrena bera izatea, egon ere bata bestearengandik gertu baitzeuden oso.
(...)

(...)
Bide izena eta handia izenondoa dira leku-izen honen bi osagai gardenak. Oraindik ere bizirik (baina atzenekotan) dagoen Camino grande (ikus sarrera hau)-ren euskarazko ordaina dugu.
(...)

(...)
Armillos aldera zihoan Camino grande edo Bideandia zen hau. Orain berrogeitaemeretzi urte errepide bilakatu zen, eta geroztik Carretera de Armillos izenaz ezagutua da.
(...)

(...)
Honekin ez da Bideandia izeneko dermiora doan bidea adierazten, izen hori duen bidea (eta inguruko lurrak) baizik, hots, oraingo Camino grande bera (ikus sarrera hau. Ikus, orobat, Bidatza eta Bidazparrena). Bideandia hortaz Zaretik altxonbide aldera doan bidea zen.
(...)

(...)
Kanpobarrena barruan zegoen Auzalorburua (ikus sarrera hau)-ren ondotik zihoan. Hortaz, ez dago dudarik Zareko Bideandia edo Camino grande bera zela hau.
(...)

(...)
Herritik Armillos aldera doan errepidea da, Camino edo Carretera de Armillos bera. Euskarazko Bideandia-ren ordaina dela zalantzarik ez dago (ikus azken hau eta Bideandia eta Camino de Bideandia sarrerak). Egun ez dirudi sobera erabiltzen denik, 1918an sortu zen gure informatzaileak [Jesús Irigoien jaunak.] mutiko koxkorretan ikasitakotzat (dagoeneko atzenduxea zeukan) jotzen duenez.
(...)

(...)
Ikus Camino de Armillos sarrera.
(...)

(...)
[Dermio baten zatiketa. Bidea] Honek arrunki oinarriak ezagutzera ematen duen tokirako kamioa edo xenda adierazten du, baina Zaren dermio baten barruko bide ezagun baten zatia ere eman dezake aditzera, erdaraz behinik behin. Adibidez, Camino de Kiñueta Camino bajo de Caseda delakoaren Kiñueta-ren barruko zatia dugu, eta Camino de Dolareta berriz bide beraren Dolareta-ren barneko puska [Guztiarekin ere ez da gaitz izanen zati guztiei Camino bajo de Caseda izena ematen dien hiztunak aurkitzen, Zareko bereko erreguen izenekin agitzen den moldean. Azken kasu honetan hiztun batzuk deizio bakarra erabiltzen duten bitartean, beste batzuk dermioan dermioko izena ibili ohi dute urbidea adierazteko]. Bidea gure eskualdean ia beti oinarriari zuzenean lotua ediren dugu: Abaizbidea (Eslaba), Agezabidea (Moriones), Galipentzubidea (Zare), Pelaubidea (Leatxe)...baina bi aldiz leku-denborazko genitiboaren laguntasunean ere agertzen da: Errotazarreko bidea (Eslaban, Errotazarbidea-rekin batera), eta Usuñetako bidea (Leatxe). Nafarroan barrena, dokumentazioan, arruntena oinarria eta bidea zuzenean itsatsia aurkitzea dela egingo genuke, leku-denborazko genitiboaren eta adlatiboaren morfema duten toponimoak ere sarri agertzen diren arren (cf., azken hauen artean, Galar-Ezkirozko Mutiloabidea eta Mutiloara bidea [Jimeno Jurío, TCPCG, 229. or.]). Adlatiboaren morfema duten toponimoak gutxituz doazela irudi du, bai eta, hauekin batera, zuzenean loturik daudenak, gure egunotako joera -ko erabiltzea delarik. Bidea-ren hasierako herskariari dagokionez, kasu batean ez beste guztietan aldaera ahostuna agertzen da, baita txistukari ahoskabe ondoan ere (cf. Irangoteko Usunbelzbidea [PRA-Oibar, 28. k.]). Salbuespena Zareko 1602ko Armillaspidea [Id., 10. k.] da, baina toponimo honetan ere arruntena herskari ahostuna dugu (ikus Zare).
(...)