Leku-izenak

(...)
Todos estos pueblos de Guipúzcoa tienen otro modo de división en tres distritos: goyerri, beterri, costaldea o ichasalde [...] De Tolosa en derechura hasta Cegama, Salinas, Vergara, etc., se tiene por goyerri, país alto o superior de la provincia (87) [...] Más de la mitad de Guipúzcoa, desde Goyerri inclusive Alava, ha reducido a tierras sembradías los manzanales que daban en abundancia sidra, que era la bebida usual del país [...] Se ha ido desterrando la sidra e introduciéndose el vino, de manera que Guipúzcoa es la India de los cosecheros de Navarra, como de la Rioja lo es Vizcaya; y aunque en Beterri desde Tolosa a Irún no ha faltado la sidra, con el ejemplo de Goyerri se ha introducido también el vino furiosamente, y se bebe vino y sidra (199) [...] Comúnmente en Goyerri pagan la renta en trigo, capones, tocino, queso, etc., y reservan para sí el maíz y otros frutos. En Beterri pagan las rentas en dinero y cogen para sí todos los frutos que después los venden a su arbitrio. En Goyerri son mejores y más aplicados los labradores, y se arriendan más caramente las caserías que en Beterri, donde no son tan aplicados los labradores (201) [...] En Beterri apenas se verá hombre ni mujer de casería que ande con abarcas en día de fiesta, ni en la iglesia ni en las calles; en Goyerri aún se ve mucho de eso y me pareció que desdecían de lo demás del vestido cuando lo observé la primera vez, aunque, ya acostumbrados los ojos, no me disuena la junta de abarcas y mantos (214) [...] El juego de pelota es el que en Guipúzcoa tiene más curso y ejercicio. El de pala no en todos los lugares, pero el de mano en todos. En Beterri es mayor la afición que en Goyerri, y los teatros o plazas para el juego son más frecuentes y mejores (233) [...] Son conocidos los de Beterri por noasqui, noasquiro y otros adverbios; por menturaz, beharbada; barrena, barrenen por barrua, barrura, barruna, que se usan en Goyerri [...] En Goyerri son conocidos los arerianos por los plurales de los nombres que acaban en vocal, la cual duplican; verbigracia: andi, chiqui, guci, escu, buru, etc., que decimos andiac, chiquiac, guciac, buruac, escuac; y ellos pronuncian andiic, chiquiic, guciic, escuuc, buruuc, deabruuc berequin ditu (301)
(...)

(...)
Begiratzea dago bada *Goi-erriko Etxalde Purubetar anziñakoetara, eta ez da arkituko bat bakarra ere, bere dolare eder galant erazkoak ez dauzkanik
(...)

(...)
Modu onetan saldutzen dan sagardoaren balioa, orain diru asko egiten daben denporan zertxobait izan arren, ugaritasunak merkatzera dakarrenean, utsera biurtzen da *Goierriko sagar-jabeetara iritsi orduko
(...)

(...)
*Goierri-alderontz irteteko atakaren ondoan dauka jarria, abereai edan-erazotzeko toki zabal eder bat arlanza bikañakin egiña, ur garbia naroro beti dijoakiola
(...)

(...)
Leku-izena [GI, Errenteria, Artamendiko]: Goierritik etorri nintzan onuntza
(...)

(...)
Leku-izena [GI, Hernani, Ernaniko azokan]: bazoazke Goierrin diraden azokegunez
(...)

(...)
Leku-izena [GI, Elgoibar, Mila zortzireun eta]: txasko bat pasatu zat Goierri aldean
(...)

(...)
Toponimoa
(...)

(...)
Urolalde honek ez du homogeneitasun handirik; adibidez, honen Goierriak -guk Oriakoagandik bereizteko, eta Goierri izena honentzat utziaz, Urolagaraia deitzen dugunak- ez du harreman asko Aizpurutxotik beherako alderdiarekin. // Urolagarai alderdiko hiru herriak oso industriadunak dira, *burdinola asko dituztelarik
(...)

(...)
Urolalde honek ez du homogeneitasun handirik; adibidez, honen Goierriak -guk Oriakoagandik bereizteko, eta Goierri izena honentzat utziaz, Urolagaraia deitzen dugunak- ez du harreman asko Aizpurutxotik beherako alderdiarekin [...] Goierri: edozein lekutan da goialdeko herria, edo herri baten barnean goien dagoen baserri hauzoa. Honela, Erandio, Zaldibar, Garai, Aulestia, Barrika, Murueta eta Zenarrotza Bizkaiko herrietan Goierri izeneko hauzoak aurkitzen ditugu. Baina denen gainetik entzunena, Gipuzkoako Goierri da. Zentzu zabal batean, Gipuzkoaren behealdea Beterri baldin bazen -eta ez zen gauza jakina nondik norakoa zen Beterri hori-, Goierri goialdea zen, honen nondik-norakoa ere mugatu gabe. Astiro astiro, bere zentzua eta izatea zehazten joan da eta, gaur, Goierri berezitzat Oria hibaiaren goialdea jotzen da, buru biko hiriburuak, Beasain-Ordiziak, besarkatzen duena. // Gabiria, Ezkioga-Itxaso, Ormaiztegi, Zerain, Mutiloa, Segura, Zegama, Idiazabal, Olaberria, Beasain, Ordizia, Lazkano, Ataun, Zaldibia, Gaintza, Itsasondo, Altzaga, Arama eta Legorreta: 18 udal, 309,83 km2 eta 41.866 bizilagun. Goierritarrei galdatu ondoren, Legorreta jarri dugu Goierriko azken herri bezala: Ikaztegietatik behera, Tolosarekin hasten baitira harremanak, Beasain-Ordiziarekin baino gehiago. // Eskualde honek baserrian eta batez ere artzaintzan izan badu bere lehengo ekonomia (Idiazabalgo gazta, Aralar eta Aizkorri aldeko *partzonerietako *bazkaleku famatuak, Ordiziako eskualdeko merkatua, dira honen lekuko) gaur, ordea, industriara izuli du bere bizi ekonomiaren *gurpila
(...)

(...)
Banaketa hau, hala ere, ez da gaur egun ezagutzen; eta izenok galdu arren, ezin di- ra nolanahi baztertu, nekez asma baitzitzakeen administrazioak horrelakoak eta benetako erabileraren isla izan behar zuten. Ezagunena nonahi aurkitzen dugun Goierri bada ere, horrelako asko daude Euskal Herri osoan, ohikoa izan baita auzo edo inguru zabalak izendatzeko herri hitza erabiltzea; batzuetan, hiri izen batekin, Estellerri (Lizarra ingurua) edo Toloserri (egun Tolosaldea) kasuetan bezala; beste- etan hitz arruntekin, Kokoerri, Sugerria edo hurbil dugun Txorierri
(...)