Tr. Documentado en los vizcaínos desde principios del s. XIX. Entre los guipuzcoanos lo hallamos en Cardaberaz y en autores del s. XX. Al Norte (además de en Leiçarraga (Decl ã 7v), que da xekhena como equivalente suletino de zikhotza ), se documenta desde mediados del s. XIX; no hallamos ningún testimonio suletino (aunque cf. zikhoizkeria en ArmUs) . Según el editor, hay zikoitz en el Urteco de Lizarraga de Elcano. Zik(h)oitz es la forma más usual. Hay zikotz (además de en el citado testimonio de Leiçarraga) en los escritores vizcaínos del s. XIX, y en Azkue (Ardi 73n) y Bilbao (IpuiB 189), y zikotx en Lauaxeta y Erkiaga (BatB 148).
sense-1
1.
(G, AN-gip, B; Lar, Añ(G), H; -kh- SaugVoc, Dv, H),
zikotz (V, AN?, R; Saug Voc, SP (que cita a O), Añ, Mg PAbVoc 225, Izt 24v, VocCB
Dv (V, G); -kh- SP),
zikutz (V, G)
Ref.:
A (zikoitz, zikotz, zikutz); A Morf 209, pág. 147; BU Arano (zipotz); Izeta BHizt2 . Avaro, miserable, mezquino."Miserable, escaso, avariento", "tenaz, avariento", "corto, miserable", "roñoso, mezquino" Lar y Añ."Cicatero, ruin en el gastar", "agarrado, por miserable", "apretado, miserable", "aprovechado, parco", "cuitado, mezquino" Lar.v. zeken. Zikoitz, edo abarientoak ondasunetan nola ametsak egiten dituzten. CbEg II 45.
Jesusekin ain urri, zikotz ta zeken dabillenak, zer itxaron dezake? MgCC 232.
Barberu ta zirujaubak diriala dollor, prestubez, zikotz batzuk, iñoren lepotik ondo edaten dabeela. MgPAb 53.
Ugazaba-andria zikotz zekena bada onetan, [...].Ib. 71.
San Anbrosio andiak dirautse kutiziotsuai: o zeken zikotz gogor esku estukoa, goseak illeena da zuk gorderik dozun garia ta garaua. AñMisE 73.
Jangoikoak enzuten eztituela zikotz zeken kutiziotsuen oraziñoak. Ib. 81.
Eukazan / gauza guztiak / salduta, egin eban / urre-opil bat: / eta lur azpian / sartu eban opila / ortu erdian. / Egunean ta egun / yoian zikotza / ikusten ondasuna / edo biotza. ZavFabRIEV 1907, 531.
Hagitz xuhurki bizi zen; / zikhoitz aire bat baitzuen: / hartzera prest bethi / emaitera nagi. Gy 50.
Zikoitzak guzia nahiz, guzia ohi du galtzen. Ib. 93.
Ema moker, zikoitz ta mokoluzea. "Querelleuse, avare et jalouse"
.Ib. 203.
Hogoita hamar urthetan hasi zen karitate egiten: zikhoitzek izanen dute hor errateko, bainan Yainko zaharren axkide yakinak ezdire zikhotzak [sic]: buruko eta soin ederrik badabilkate neskatxa gazte zenbaitek, heki esker. HbEgia 73.
Zikhoitzak zaintzeko, nihor nahiko. HbGH 1928, 399.
Maite duen zikhoitzari / nik uzten dut urrea, / zilharrik ez dutanean / aski baitut kobrea. ElzbPo 212 (tbn. en Elzb PAd 14 maite duen zikoitzari).
Aberats zikhoitz batek / metaka diruak / bethi oso zaduzkan / kutxan giltzatuak. ZbyRIEV 1908, 764.
Ez diat hire sos zikinen beharrik, alferra, zikoitza, barea, ohoina, ago. HUZez 60.
( s. XX)Gizon bat ezagutu dut zekhena, zikhoitza, khedarra bezen idorra; khea bera salduko baitzuen. EGAlm 1903, 44.
Beste ango adiskidien bizitza berbera [zeraman], zeken zikoitz diruzalien bizitza. AgG 121.
Eriotza gertu edo prestatu ta eman zizkioten Judas Bialdu edo Apostolu zikoitzak eta juduen Buruak, Eskribak, Fariseoak eta Apaizak. InzaAzalp 65.
Xoriburu guziez aise haiz jostatu, / zikoitz alfer zoroez borthizki trufatu. Ox 154.
Oinbeste diru bilduta bere, enebala ikusi sekula aen gizon zikoitzik eta zuurrik. OrTormes 17.
Itsu zikoitz ak eta zorigaiztoko abade zurkaitz ak goseak ilten ninduen. Ib. 83.
Nere zoritxarrak iratzarri eban nagosi zikoitz au, ta berez zan baiño arduratsuago egin, zikoitza lez, naiko izanik bere; ta kutxaren zuloak ixteagaz nire pozarenak bere itxi ebazan. Ib. 49.
Gerla onduan nahiz bizia / denentzat den aski neke, / nola kasuan sorraioturik / zikoitzak ager gintazke. Etcham 124.
Auzoko jende abarizios zikoitz batzuek. BarbLeg 61.
Ez lapurrek, ez zikoitzek, ez moskortiek, ez biraolariek, ez mausariek. Ol1 Cor 6, 10 (He abarizios, TB lukhuru, Dv jaraman, Ker, BiblE diruzale
).
Gixon gaiztuak kentzen dautsoez / etxeko gauza gustijak. / Senar oneran ogea zana, / atzitu dabe zikotxak. LauxBBa 80.
Aberats zeken eta zikoitz, biotza lurreko ondasunetan josita daukenen aurka. EguzkGizAuz 13.
Zikoitzaren sakelak bi zilo. ZerbProvGH 1936, 418. Etzion aldiz behatu ere Cain zikhoitzaren emaitzari. ZerbIxtS 11.
Sos baten gatik, horra zertan giren! Zikoitz hutsak! LfMurtuts 24.
Kea ere ez lezake berdin urririk eman zikoitz horrek. GuilsouGH 1952, 245. Neskak mutillari, zikoitz, berekoi ta aundinaia izatea arpegiratu zion. EtxdeJJ 76.
Zekenaren (edo zikoitzaren) sakelak bi zilo.Herr 17-10-1957, 4.
Gizon zikoitz eta lukurreru horren bihotz gogortua. ArtiIpuin 23.
Bera da gizon zikoitza eta zekena, abariziara emana eta eroria. Ib. 23.
Laborari hori ez da zikoitza. [...] Duenetik emanen dautzu gogotik eta ausarki. JEtchep 29.
Zer da zikoitza? Zikoitza da, aberats hil nahiz, pobre bizi dena! Egunaria 14-7-1966 (ap. DRA
).
Katu gaiztoena, zikoitz, maltzurrena: beiratu zekena, al dan okerrena. JKort( inNEtxLBB 313
).
Zikoitzak dio kasu egile dela. Beldurtiak dio zuhurra dela. EZBB II 143.
v. tbn. GMant Goi 29. Ir YKBiz 307. EA OlBe 98.
"Au fig. Behiaren erro zikhoitzak, mamelles de vache qui ne donnent le lait qu'avec peine, et en petite quantité. Urthe zikhoitza dugu, nous avons une année chiche, peu abondante"H.
Zorroak eukon yoskura batetik [...] odolustuten neban zorro zikoitz a, ogi ta urdai ta lukainka-zati ederrak atareaz. "El avariento fardel"
.OrTormes 17.
Erio zikoitzak atzeman gogo ba-zaitu, neronek akestuko diot sega zarra, ta zuk, bitartean, zumardia barna iges egiñen. OrMi 115.
Lur zikoitza naigabetu da. "Terra sterilis"
.OrAitork 398 (cf. infra (5)).
Zugaitz kaskar eta txalkorrak jangarri zikoitz eta txalkorrak eta mikatzak ematen ditu. ZArg 1958, 172.
(ap. DRA)--...tiro batez zilatu zion burua! --Mendekantza zikina! --Bihotz gogorra! --Pagu zikoitza!ArtiTobera 272.
azpiadiera-1.2.1
Alde zarrean ikusten dira [...] denda pobre zikoitz itxurakoak eta euretan gauza merke erdi-galduak saltzeko. Ag Ioan 141.
sense-2
2."Tenaz, dificultoso de separarse, zikoitza, itsatsia
"Lar.
sense-3
3.zikotz (V-ple ap. A; -oz Lar Sup
Hb). "Curiosa, zikoza [sic]" Lar Sup (cf. FDA: "Se puede dar por seguro que esta voz procede de las hojas perdidas de RS"). "Limpio, aseado" A.
"
Zikoitz (G-bet), tierra pegajosa por humedad"Zt(comunicación personal).
Buztin-lurrean behar dira nasaiki hedatu ongarri onkalluak, emeki emaiten baitute indarra. Lotzen zaizkote zailki buztina, eta ez du, bera ase delarik baizik, landareari uzten hazkurria. Lur zikoitza erraiten zaio.GatxitegiLaborantza 56.
sense-6
6."
Zikhotz, zuhamu barnez erdiratua"Alth in Lander RIEV 1911, 602.
azpisarrera-1
ZIKOITZEZ.
Con avaricia, avaramente. Sehi direno, azpiz beren nausien jaten; nausi sarthu direa bada, zikoitz ala idorrez hitz dautzut beren ohiko nausier ez dutela deus zorrik. JEBur 164.
Sarritan, lendik eginda dagona eskuetan artzeko alperrez. Beste batzutan, idazti orietako iyeki bat erosteko zikoitzez. EG 1958, 480.
azpisarrera-2
ZIKOITZ-MIKOITZ.
Avaro. Hor andere Xinhaurri, / loth, har, bil eta kurri, / lasterka bazabilan, / negu aintzin, dena lan. / [...] / Ulia zaio heldu: / [...] / Itzul mitzul, erran no? / Zer dun eskas oraino? / Zikoitz mikoitz herresta, / Noiz xinhaurrien pesta? Ox 118.