1.(H), itzaltzu.
Que da sombra. "Ombreux, qui donne abondamment de l'ombre" H. Zuhaitz itzaltsua. EZ Man II 197. Oihan itzaltsura. "Umbría selva". Otag EE 1882c, 535. Bi pago itzaltsuz baliaturik. Bv AsL 181. Artadi itzaltsu edo gerizpetsu baten adarpean. A BGuzur 107. Basorik itzaltsuenetatik. Etxeg EEs 1911, 133. Arte tantai itzaltsuz inguraturik. Otx 105. Astigar itzaltsu baten orripearen babesean. Zait Plat 20. Lizar aundi itzaltsu baten azpian. Ataño TxanKan 196. v. tbn. GMant Goi 41. Jaukol Biozk 106. Otx 105. Ibiñ Virgil 83. Itzaltzu: Ormetxe EEs 1912, 190. Ibiñ Virgil 118. Adaburu itzaltzupean. Ibiñ Virgil 92.
(gral.; VP (-ls-), Dv), itzaltzu (Lar). Ref.: A; Lrq. Sombrío; oscuro. "Itzalsua, sombrío" VP 47v. "Abondamment ombragé" Lrq. Presondegi itzaltsu baten gomutiak. Ur MarIl 93. Crau soil eta itzaltsuan. 'Sombre'. Or Mi 100. Errekondo eze ta itzaltsua. Munita 42. Zelai itzaltsua. Ibiñ Virgil 101. Misteriozko lupe itzaltsuetan. Lasa Poem 83. Eguzki-argiaren geldi-geldiroko itzalpena, illunabartu ta gau itzaltsuz inguratzen dala. Garit Usand 23. Usain gozorik ez da bideska itzaltsuetan husmatzen duzuna baino aiphatuagorik. Herr 7-8-1965, 1. Bide itzaltsu, ixtiltsu. EZBB I 71. Sail luze, sakon eta itzaltsuetan. "Sombríos". MEIG IX 119 (en colab. con NEtx).
Manchado, cubierto de manchas. Itzaltsu, zauritsu bainintzan. "Maculosus". Or Aitork 198.
sense-2
2.(V, G; Dv, H), itzaltzu (V-gip), itsaltsu. Ref.: A; Iz ArOñ (itzáltzu).(Lo) que impone respeto, respetable, honorable, venerable; importante, influyente; severo. Augustoren arpegiera ta begirakune itzalsubak. Mg PAb 208 (VersBasc 14 itzaltsuak). Liburu onen berba ixill baña itzaltsubak. Mg CO V. [Gurasuak] zelo santu bategaz ta indar itzalsu bategaz [...] azi dagijezan [seme alabaak]. fB Ic I 197. Indar andiko lagunkida itzaltsu au. Izt C 65. Jaunaren esku itzaltsua. Lard 92. Legiak egiteko leku itzaltsu atan. "Augusto recinto" (1864). BBatzarN 203. Euren ixilltasun itzaltzu eta bildurgarrija. "Su austero y grave silencio" (1866). Ib. 239. Persona itzaltsu eta eskudunak. Aran SIgn 61. Agura itzaltsu bat. AB AmaE 10. Norbait iltzen danian toki guztiak gelditzen dira itzaltsu ta errespetagarri, borreruak beurak tristetzen dira gizona ill ondorean. Ag Serm 155. Egikizunik andiena, ospatsuena, itzaltsuena. Zam RIEV 1907, 426. Toki itzaltsu eta ederretan. Etxeg in Muj PAm 22. Arpegi-itzaltsu ibili oi zan. Zait Plat 76. v. tbn. fB Ic I 68. Bv AsL 56. Itsaltsu: Aran SIgn 45.
azpiadiera-2.1
(H), itzaltzu (V-gip), itsaltsu.Terrible, que da miedo."
Paraje itzáltzua, billúrgarrixa, v.gr., donde puede volcarse el carro. Gauza itzáltzua, de miedo"IzArOñ.
Ain itzaltsu ta ariña izanik. Mg(
inVMg 105
).
Ze berba itzalsubak ta bildurgarrijak dirian oneek Jaungoiko bitzijaren auan. fBIc I 241.
Pasinoerik itsalsu eta ikaragarrijena. Astar I 64.
Alperrik juango da basamorturik itzalsubenera. Astar II 163.
Diadar itzaltsu bategaz. UrMarIl 42.
Espiritu ekatxgiña ikusi dot aiñ asarre, / Belea baño baltzago aiñ illun, aiñ itzaltsu. ABAmaE 365.
Beste odai baltz itzaltsu ikaragarri batek. ATxirrist 6.
Ozantz itzaltsua entzun dau goietan. GMantGoi 20.
v. tbn. Itz Berb I 6. Ag Serm 253.
sense-3
3.Respetuoso. Agur itzaltsu bat egiñaz. MujPAm 41.
Danak, Jaungoiko txiki bailitzan agur itzaltsu egiten zioten garaian.EtxdeJJ 40.