Euskaltzaindiaren Hiztegia

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: UR-AZAL (V, G, AN, L; -axal L). Ref.: Lh (ur-axal); A EY III 291; Etxba Eib; Gketx Loiola (zopa); Elexp Berg. Superficie del agua. "Ur-azal, flor de agua; litm., corteza de agua (V, G, AN)" A EY III 291. "Arriakin ur-azalean zopak egiten ari dira" Gketx Loiola (s.v. zopa). "Urazalian zebitzen anborraiñak eskupetiakin arrapatzen zittuan" Elexp Berg. Ganbiakorra, ilhargia ur axalean bezain. Hb Egia 63. Haize laño eta gozo batek ur-axala zimurdikatzen zuen. Arb Igand 146. Zurezkoa izan deitela ur-azalean egon daitean. A BGuzur 132. Ur azal biziaren zimurretan. Ag Kr 141. Arrain diantriak oldarrez etorri dira ur azalera. Otx 141. Antxoa-taldeen ur-azaleko ibillia. TAg Uzt 146. [Kepa] ur-azaletan lebillan. Arriand Mt 14, 29. Ur-axal guzia zimurtzen dula. Or QA 184. Egon ziran luze-luze gora begira, ur azalean anpor edo ol baten moduan. Erkiag Arran 58. Txalupa ur-azalean jarri zioten. Anab Poli 28. Ur-axalean ibili da, itsas-ontzia bezala: ez da inorentzat nekagarri izango [filma], baina ez du inor liluratuko. MEIG I 158. v. tbn. EG 1950 (2), 24. Ibiñ Virgil 77. Ur-axal: Elzb Po 194.

def: berdel iz. Itsas arraina, sardina baino handiagoa, ur-azalean baltsetan bizi dena eta jateko ona dena (Scomber scombrus). Jose Migelen batela, txitxarroa eta berdela. Berdeletan: berdel harrapatzen. // adib: azal 9 adj. Azalekoa, sakontasun gutxikoa. Ez liteke ito ur azaletan. Baserri hartan lur azalak direla esaten dute. Entzute handikoa, baina jakintza azalekoa. Nire munduko jakinduria izan da oso azala. Plater azala: plater zapala. // ur 5 iz. (Ibai, aintzira edo itsasokoaz mintzatuz). Ur ertzetik joan. Ur hegiko lizar lerdenen andanak. Txalupa ur azalean ikusi zuenean. Ur azpian isuritako olioa urez gain ateratzen da. Ur-haizeen joera lagun ez dugunez gero. Itsasaldi handi edo ur biziak. Ur eremu handia. Gure aitari urak eraman zion etxea. Baina geroztik hona urak bide egin du. Hizkuntza gaietan urak bere bidera itzuli direnean. Urak ez daramana, uharrak (esr. zah.). // bezain 3 (Joskera bereziak: erkaketa burua adjektibo edo adizlagun bat delarik, adjektibo espliziturik gabe, edota adjektiboa bezain-en ezkerretik doalarik). Eleizalde bergararrak, eta bergarar bezain sabindarrak, idatzi zuena. Bi edo hiru lagunen ahots ozen bezain bakarra gorabehera. Besoa luze bezain, zorrotz du begia. Hizkuntza guztiona da, batena bezain bestearena. Katixak egin zituen emeki bezain egoki aurkezte lanak. Inor ez bezain hire burua plazan nahi al duk agertu? Aitonak bezain mutilak daki apustuan gertatua. Aldakorra zen, ilargia ur azalean bezain.

ur(-)azal (gehienak azalera, azalean, azaleko…) 195: Elkar 66 (“Hiru egun geroago agertu zen, Senaren ur azalean kulunkan. Itxuraz, lepoa bihurritu zioten, hilotza ugaldera bota aitzin”), Berria 30 (“Ongarri horiek guztiak uraren beheko aldean metatzen dira, eta eguzkiak ur azala argitzen du”), EiTB 39 (“Beraz, itsas txakurrak edozein tokitan eta edozein unetan atera daitezke ur-azalera”), Elhuyar 19 (“Bada, ur-azalean zaudenean, itsaso zabalean, ura gardena da, eta urdina”), Argia 15 (“Ur-azalean lehorra azaldutakoan, perimetroan zuhaitzak landatzen zituzten chinampa egonkortzeko”), Consumer 12 (“Asturias eta Andaluzian, adibidez, ez daude sorosleak izatera behartuak erabilera kolektiboko ontzi (urtegi) bakarreko edo gehiagotako igerilekuek baldin eta 200 metro karratu edo gutxiagoko ur-azalera badute, sakonera handiena 1,6 metro edo gutxiago izaki eta urtegiak hesiturik edo isolaturik baldin badaude, istripuzko erorikoei eta nahiz kontrako hurrenkerei saihets egiteko”), Deia 4 (“Orian gora, arrainak ur-azalean saltoka ikusi eta ikara pixka batekin gogoratu nuen inguru hauetan ehizatu zutela euskal kostaldeko azken balea”), Karmel 4 (“Zer ote dabil baina bere baitan? Akilla mendiaren gerizpeak harrapatu du, eguzkiaren azken errainuek ihesi doazkiola ur azalean, olatu txiki leun gozoen aparbitsetan”), DiarioVasco 2 (“Atzokoak egungoaren ur azalera tenkatzen nau”), HABE (“Zubi-puntaraino igotzeko (140 metro ur-azaletik) txangoak antolatzen dira”)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ur(-)azal 121 (azalera, azalean, azaleko…): Berria 18 (“Ur azaleko konposatu organikoak biltzen ditu ur gaineko landare horrek eta, horregatik, etorkizunean hondakin urak tratatzeko lagungarri gerta daitekeela uste dute Georgiako Teknologia Institutuko zientzialariek”), Koro Navarro 15 (“Esperientziak erakusten duenez, itotakoen gorpuak uretara jaurtikitzen badira, edota pertsona bat bortxaz hil eta haren gorpua berehala uretara jaurtitzen bada, seitik hamar egunerako bitartea behar izaten du gorpuak usteltzen hasi eta, usteltze horren ondorioz, ur azalera igotzeko”), Karlos Zabala 8 (“Bela zuri batzuk ageri ziren ur ederren alaigarri, eta eguzkiaren printzek milaka distira sortzen zituzten ur azalean”), Joseba Sarrionandia 8 (“Bigarren harriak birritan egin zuen jauzi, baina oso baldar, ez zuen egin ondo jaurtiriko harri zapal borobilak ur azalean egin behar duen arku hotsa”), Edorta Jimenez 7 (“Ur-azaleko borrokarako ez daude txarto horniturik U motako itsaspekoak”), Elizen arteko Biblia 4 (“Jainkoak putz egin eta izotza eratzen da, ur-azala hormatzen”), Joanes Urkixo 4 (“Inork segada bat jarri bazion, ezin egokiagoa zen eremu hura, ur azalekoaz eta harriz josia”), Lopez de Arana 3 (“Jakaren hegala eta esku bat ageri ziren ur-azalean”), Ramon Saizarbitoria 3 (“Ez zuen berehalakoan askatu: leku ezin aproposagoa iruditzen zitzaiola esan ondoren, ur azalean mantendu zuen bi eskuez eutsiz, luzaroan”), Jose Morales 3 (“Halaxe gertatzen da itotzear dagoen gizonaren burua ustekabean ur azalera agerturik lehorrean pilaturiko jendetzari alaitasunezko oihu bat jaulkitzen zaionean ere”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Zenbaitetan kolokazioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoak ur sarreran.