esker
1 iz. Mesede edo zerbitzu bat hartu duenaren ezagutzazko sentimena. Batzar lagunekiko dudan eskerra eta zorra adierazi nahi nituzke. Esker hobea merezi zuela usterik. Bilauaren eskerra, pokerra (esr. zah.). || pl. Eskerrak zor dizkiot.
2 iz. Batez ere Ipar. edo Jas. Aintzat hartzea, estimua. Nire bihotzak ez die eskerrik lur honetako ondasun iragankorrei. Esker gutxi zien zuen opariei.
esker anitz Eskerrik asko. Ik. eskerrik anitz. Esker anitz, oso goxoak daude.
esker beltz iz. Eskergabekeria. Israeldarren esker beltza eta gaiztakeria ikusirik.
esker beltzeko adj. Eskergabea. Honelako mesedea zuk niri egin, eta esker beltzekoa beti izango naiz?
esker egin Bizk. g.er. Eskerrak eman. Hik heurea egin duk, eta esker egiok Jainkoari.
esker eman Eskerrak eman. Gaur Jainkoari esker ematera noakio. On da esker ematea, dezakegun dina. Esker dizut nire bihotz guztiaz.
esker emate, esker-emate iz. Eskerrak ematea. Erregu eta esker-emateak egin daitezela.
esker erakutsi, esker-erakutsi iz. g.g.er. Esker ona erakustea. Olagizonari ezaguera onezko gure esker-erakutsiak egin ondoan. Esker erakutsitzat.
esker gaizto iz. Eskergabekeria. Esker gaiztoa da horrelakoek hartu ohi duten saria.
esker gaiztoan (-en atzizkiaren eskuinean). Norbaiten nahia edo zerbaiten eragozpena aintzat hartu gabe edo are horien aurka ere. Ik. damuz 3. Aita Larramendi gogoangarria, zeinak argitaratu zituen Gramatika eta Hiztegia, etsai ozpindu txar askoren esker gaiztoan, halere.
esker gaiztoko adj. Eskergabea. Esker gaiztoko semea. Gai honetan inor esker gaiztoko azaldu bada, ez gara gu izan. Ez garela hain esker gaiztokoak.
esker mila Mila esker. Esker mila, adiskidea.
esker on iz. Eskerra. Esker ona erakutsi. Esker onez eta beldur gaiztoz. Esker onezko otoitza.
esker oneko adj. Mesedeak eta on eginak eskertzen dakiena. Esker oneko semea. Esker onekoak izan behar dugula beti.
esker otoitz, esker-otoitz iz. Esker onezko otoitza.
eskerrak 1 Eskerrak emateko erabiltzen den esapidea. Ik. eskerrik asko. Eskerrak zure laguntzari! Eskerrak zuri, nire Jesus maitagarria. Eskerrak borondate eder horregatik.
2 (Perpaus osagarri bat lagun duela, aipatzen dena gertatu delako hartu den lasaitua edo poza adierazteko). Ik. beharrik. Eskerrak ez dela etorri. Eskerrak etorri ez den.
3 (-i atzizkiaren eskuinean). -i esker. Sebastian honi eskerrak, jan eta lo ederki egiten genuen.
eskerrak bihurtu Eskerrak eman.
eskerrak eman Eskertu. Jainkoari eskerrak ematen. Egin dizkigun mesedeengatik eskerrak emateko. Eskerrak eta laudorioak bihotzez emateko.
eskerrik anitz Eskerrik asko. Eskerrik anitz zure eskutitzagatik.
eskerrik asko Eskerrak emateko erabiltzen den esapidea. Eskerrik asko, Alberdi jauna. Eskerrik asko zuen harrera onagatik. Ez, eskerrik asko.
esker txar iz. Eskergabekeria. Seme-alaben esker txarra.
esker txarreko adj. Eskergabea. Esker txarreko ez agertzearren.
-i esker -en bitartekotasunagatik, laguntzagatik, eraginagatik. Bizi banaiz, zuri esker bizi naiz. Horri esker salbatu zen gure baserria.
mila esker Eskerrik asko. Ik. milesker. Mila esker, jauna, mesede honengatik. Mila esker guztioi.
Estekak- HBO
Aztergaia: eskar
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
1999-02-10
|
Lantaldeak baztertua, eta beste batez ordezkatzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: Ik. esker / HiztEn: Ik. 1 esker / LurE: - /
ElhHizt: - / EskolaHE: -
Informazio osagarria
Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma
Ik. esker.
Aztergaia: esker
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArau65
|
|
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z1:BatHizt
|
1992-08-27
|
Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z3:EEBS:01
|
|
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak
AS: -i esker: bizi banaiz, zuri esker bizi
naiz, esker gaizto(ko), esker on(eko),
eskerrak: a) eskerrak zure laguntzari!; b)
eskerrak ez dela etorri; eskerrak etorri ez
den, eskerrak bihurtu, eskerrak eman, eskerrik asko,
esker txar(reko), mila esker.
Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra
AS gisa gehituz: esker beltz(eko), esker
egin, esker eman,
esker-emate, esker mila,
eskerrik anitz.
Informazio osagarria
Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)
esker on(eko), esker gaizto(ko), esker txar(reko); -ri
esker ("bizi banaiz, zuri esker bizi naiz");
eskerrak (a) "eskerrak zure laguntzari!"; b) "eskerrak
ez dela etorri", "eskerrak etorri ez den"); eskerrak eman,
eskerrak bihurtu; eskerrik asko; mila esker
Formari buruzko oharrak
Euskaltzainen oharrak
- [E103]: erantsi esker on.
- [E116]: ez dago esker on
erantsi beharrik, lehen itzulian emana baitugu esker
on(eko) forman.
- Erabakia: (2008-10-31) ok
eta beste AS hauek: esker beltz: Israeldarren esker
beltza eta gaiztakeria; esker beltzeko; esker egin
Bizk. g.er. 'eskerrak eman'; esker eman;
esker-emate; esker gaizto; esker gaiztoko; esker mila;
esker on; esker oneko; esker-otoitz edo esker
otoitz 'esker onezko otoitza'; eskerrik anitz; esker
txar; esker txarreko
Aztergaia: esker anitz
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
1999-02-10
|
Lantaldearen ustez aipatu gabe uztekoa
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z9:OEH:AS
|
2018-03-13
|
Adibide gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
OEH: ESKER ANITZ (L-arcang, BN-lab-ad; e. aunitz Ae;
e. ainitz L-sar-ain), ANITZ ESKER (Ae; Lar, Añ, H). Ref.: EI
297. Muchas gracias (fórmula de cortesía). Cf. EZ Man II 117:
Jainko puxanta, zaitzula esker hanitz itzuli. v. ESKERRIK
ANITZ. Anitz eskér, Jauna. LE Prog 100. Aunitz esker! Or BM
126. Aunitz esker! SMitx Aranz 224. Esker anitz, kontu
unkigarri ori kontari egonaz eman didazun atsegiñagatik.
Berron Kijote 140
9: 1, 6, 2. esker anitz Berria
EiTB Jakin
Beste (edozein) iturritako erabilerak
5: Patxi Ezkiaga 2 (Santxo lagun, esker anitz damaizkiot
zeruari, nik ezer dohatsurik aurkitu izan baino lehenago,
hiri halabeharra on-aldiz harrera on bat egitera irten izana
bidera), Xabier Montoia (Esker anitz, onartu zuen azkenean
Humbertok ekarritako kutxa), Txillardegi (Mila esker anitz
zure konfiantzarengatik - esan diot ), Lourdes Oñederra
(Esker Anitz). esker anitz
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: adib. / ElhHizt:
AS / EskolaHE: -
Lantaldearen irizpideak
Tradizioak baztertu duen forma
Er. gabea.
Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa
Adierazle egokia da, hedatuagoa den arren; adibide gisa jaso
liteke. eskerrik anitz
Informazio lexikografikoa
Adibide argigarriak, testuinguru egokiak
Adibide gisa jasotzekoa sarreran. esker
Aztergaia: esker beltz
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z3:IrEm
|
1999-02-10
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Informazio osagarria
Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak
-beltz.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
esker sarrerari dagokion azpisarrera.
Adibide argigarriak, testuinguru egokiak
Israeldarren esker beltza eta gaiztakeria.
Formari buruzko oharrak
Iritzi-emaileak
- [K204]: "ingratitude [Lhande-renetik
hartu ditut "normalean, hemen, nik dakitala, erabiliak direnak"
(1994-10-10)
Aztergaia: esker egin
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
1999-02-10
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - /
EskolaHE: -
Informazio osagarria
Esapideei dagokien sistematika
egin.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
esker sarrerari dagokion azpisarrera.
Erabileremu dialektala
Bizk.
Forma baten adiera(k)
eskerrak eman.
Aztergaia: esker eman
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
1999-02-10
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - /
EskolaHE: -
Informazio osagarria
Esapideei dagokien sistematika
eman.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
esker sarrerari dagokion azpisarrera.
Aztergaia: esker-emate
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
1999-02-10
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - /
EskolaHE: -
Informazio osagarria
Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak
-emate.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
esker sarrerari dagokion azpisarrera.
Aztergaia: esker gaizto
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArau65
|
|
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak
AS
Aztergaia: esker mila
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:EEBS:20
|
1999-02-10
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: adib. / ElhHitz: AS /
EskolaHE: adib.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
esker sarrerari dagokion azpisarrera.
Formari buruzko oharrak
Euskaltzainen oharrak
- Erabakia: (H2.2 /
2010-07-12): Azpisarrera gisa jasoko dira lantaldeak aipatu
dituenetako hiru: . Eta gerora lantzekoen multzoan jasoko da
batzordean aipatu den berria. mila arraio / mila deabru /
mila demonio esker mila
Aztergaia: esker oneko
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArau65
|
|
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak
AS
Aztergaia: esker-otoitz
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4B:EEBS:013
|
2003-02-11
|
Lantaldearen ustez aipatu gabe uztekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -
Lantaldearen irizpideak
Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona
elkarketa librea.
Informazio osagarria
Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak
-otoitz.
Formari buruzko oharrak
Euskaltzainen oharrak
- [E208]: Esker-otoitz: librea
da, baina oso egokia. Sartu egingo nuke.
- [E116]: sar daiteke, E208k nahi duen
bezala. Ohar bat edo beste, nire aldetik, kontuan izan
beharrekoak direlakoan: a) OEHk ez dio
azpisarrerarik eskaini (bai, aldiz, honen antzeko elkartu
batzuei: ik. esker-erakutsi, esker-meza, esker-ordain,
esker-zor); baina XX. mendeko corpusak bospasei idazlanetan
jaso du esker-otoitz hau; b) ez dirudi
garden horietakoa denik adieraren aldetik, eta gure hiztegi
honetako azpisarreren artean aipatzera eragin dezake horrek,
nahiz honen antzeko besteren bat adibideen artean ageri den
OEHn: cf. esker eresia (P. Iraizoz); c)
Hegoaldekoak dira ikusi ditudan guztiak, eta ez dakit
Iparraldean arrotza den eta, beraz, Heg. marka ote
dagokion; d)esker-x elkartuak baino
hedatuagoak dira testuetan esker oneko eta, batez ere,
esker onezko x sintagmak ([-perts.] motako izenekin,
alegia; [+perts.] motakoekin esker oneko izenlaguna
ageri baita normalean edo gehienetan): ik. OEHk esker on
azpisarreran aipatu dituen adibideetan: esker onezko
akta (CatLav, JesBih) / akzione (He Gudu) /
hitz (Herria 1961) / kantiko (AB
AmaE) / negar malko (Zab Gabon) /
orhoitzapen (Prop 1906); eta XX. mendeko corpusak
bilduetan: esker onezko egun (P. Zabala) /
gorasarre (Jaunaren Deia) / kaliz (Meza-liburua)
/ kantu (Hiriart-Urruty) / meza (Iratzeder,
Herria 1989) / otoitz (Hiriart-Urruty, P. Zabala;
Abendualdia, Itxi atea) / salmo (P.
Zabala) / txalo (La Cruz);
e)esker-otoitz jasotzea erabakiz gero,
egokia izan liteke esker onezko otoitz ere jasotzea,
baina non eta nola jaso behar den pentsatu beharko genuke.
- Erabakia: (2008-10-31)
esker-otoitz `esker onezko otoitza'.
Aztergaia: eskerrak
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArau65
|
|
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak
AS: eskerrak: a) eskerrak zure laguntzari!; b)
eskerrak ez dela etorri; eskerrak etorri ez den.
Aztergaia: eskerrak bihurtu
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArau65
|
|
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak
AS
Aztergaia: eskerrak eman
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArau65
|
|
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak
AS
Aztergaia: eskerrik anitz
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
1999-02-10
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Informazio osagarria
Esapideei dagokien sistematika
anitz.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
esker sarrerari dagokion azpisarrera.
Aztergaia: eskerrik asko
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArau65
|
|
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
1997-11-05
|
Lantaldearen ustez aipatu gabe uztekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: - /
EskolaHE: AS
Euskaltzaindiaren Arauak
AS
Lantaldearen irizpideak
Beste sarrera batean argitzekoa
esker sarreran arautua.
Aztergaia: esker txar
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArau65
|
|
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak
AS
Aztergaia: -i esker
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArau65
|
|
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak
AS: : . -i esker bizi banaiz, zuri esker bizi
naiz
Aztergaia: mila esker
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArau65
|
|
|
|
Araua:
|
Z3:EArau90
|
|
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z3:HBB
|
1995-11-23
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak
AS
Informazio osagarria
Esapideei dagokien sistematika
—.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. mila
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. esker
-
OEH
-
EHHA
-
XX. mendea
-
Lexikoaren Behatokia
jainko
1 iz. (J larriz). Erlijio monoteistetan, izaki gorena, pertsona-izaera ematen zaiona eta munduaren sortzailetzat hartzen dena. Sinesten dugu badela Jainko egiazko bakar bat. Jainkoak gauza guztiak dakuski eta gauza guztiak dakizki. Jainkoagan sinetsi. Jainkoa ukatu. Jainkoa maitatzea gauza guztien gainean. Jainko gure jauna. Jainkoaren grazia. Jainkoaren borondatea egiteko. Jainkoaren erreinua. Jainkoaren Legeko aginteak. Jainkoagandik hartutako dohainak. Jainkoaren beldurra. Jainko handia, Jainko guztiz ahaltsua. Sei egunean sortu zuen Jainkoak mundua ezerezetik. Abrahamen Jainkoa. Jainkoaren hiru pertsonak (Ik. hirutasun). Jainko seme gizon egina. Jesus, Jainko eta gizona. Jainkoaren Bildotsa.
2 iz. (Zenbait esapidetan). Jainkoak gorde zaitzala! Jainkoak dizula egun on. Egun on Jainkoak (digula). Bihar arte, Jainkoak nahi badu. Laster, Jainkoak nahi badu, agertuko dena (Ik. Jainkoa lagun).
3 iz. Erlijio politeistetan, gizakiaz gaineko izakia, ahalmen eta botere bereziz hornitua dena. Ik. jainkosa. Marte jainkoa. Greziar mitologiako jainkoak. Itsasoetako jainkoa. Jentilen jainkoak. Eguzkia jainkotzat daukatenak. Jainko gezurrezkoak gurtzen dituztenak. Jainko eroria dirudi gizonak. Honela, bere bizia galbidean ipintzen duelarik, jasotzen du bere burua, hilkorra izan arren, jainko hilezkorren gainetik. Jainko etsaiei, izadiaren indar itsuei alegia, gogor egitean dago gizonaren handitasuna. Jainko-jainkosak, hain giza irudiko eta, hala ere, hain bestelako.
4 iz. (Hitz elkartuetan, lehen osagai gisa). Ik. jainkozko. Ez zion honi jainko maitasunak gehiegi eragingo, baina bai jainko begiramenak edo, garbiago esateko, jainko beldurrak. Jainko herria. Jainko legea irakatsiz.
Jainkoagatik Zerbait eskatzen denean erabiltzen den esapidea. Ik. Jainkoarren; Jainkoaren izenean. Zaude isilik, Jainkoagatik!
Jainko Aita iz. Kristau dotrinan, Aita, Hirutasun Santuko lehen pertsona. Jarririk dago Jainko Aita botere guztia duenaren eskuineko aldean.
Jainkoak begira Batez ere Ipar. Aipatzen dena gertatzea ez dela nahi adierazteko erabiltzen den esapidea. (Gehienetan -tik atzizkia duen osagarria hartzen du). Jainkoak begira gure euskararen galtzetik.
Jainkoak daki Hitz egiten duenak zerbait inondik ere ez dakiela adierazteko erabiltzen duen esapidea. (Bera bakarrik, erantzunetan erabil daiteke; ondoan galdetzaile bat edo galdetzaile batez hasten den mendeko perpausa har dezake). Ik. auskalo. Errudun edo errugabe, Jainkoak daki. Noiz arte? Jainkoak daki. Idatzi baino 80 urtez geroago argitaratua, eskuizkribu batetik eta Jainkoak daki nola. Zorion betean bizi izan ziren, Jainkoak daki zenbat urtez. Jainkoak daki non ibilia den!
Jainkoak guarda Aipatzen dena gertatzea ez dela nahi adierazteko erabiltzen den esapidea. Jainkoak guarda, maitea, ni traba bat izatea zure zorionean!
Jainkoa lagun Jainkoak nahi badu. Gertaera zoriontsu hau, Jainkoa lagun, urriaren 15ean izango da.
Jainkoaren Ama iz. Ama Birjina. Jainkoaren Amak leku hartan hazi zuen eta altxatu bere seme adoragarria.
Jainkoaren graziaz adb. Jainkoaren grazia bitarteko dela. Izan ere, Jainkoaren graziaz eta haren kontseiluari jarraituz, geure gogoz egin gara behartsu.
Jainkoaren izenean Zerbait eskatzen denean, indargarri gisa, erabiltzen den esapidea. Ik. Jainkoarren; Jainkoagatik. Limosnatxo bat, Jainkoaren izenean! Buka ezazu berehala, Jainkoaren izenean!
Jainkoaren Seme iz. Jesu Kristo. Norengatik, edo zertako, Jainkoaren Semea gizon egin zen?
Jainkoari esker(rak) Ez dira gutxi, Jainkoari eskerrak, horretan ari direnak. Jainkoari esker, oraino ere badira herri onak.
Jainkoari nahi dakiola adb. Zerbait gertatzeko nahia adierazteko erabiltzen den esapidea. Jainkoari nahi dakiola ongi bukatzea. || Jainkoari nahi ez dakiola.
Jainko Jaun iz. Jainkoa. Ni naiz Jainko Jaun guztiahalduna. Ene Jainko Jauna, oroit zaitez nitaz. Hire begira Jainko Jauna aingeruekin zeruan.
Jainko maitea interj. Harridura edo ustekabea adierazteko erabiltzen den esapidea. Zein da hor barreneko bidetik datorrena? Jainko maitea!, Joana da eta!
jainko txiki 1 iz. Idoloa, jainko gisa gurtzen den pertsona. Cánovas zen orduko jainko txikia, baita kultura gauzetan ere.
2 iz. Sasimedikua. Arruntzako jainko txikiak ere sendatzen ditu-eta holako gaitzak, gizona!
jainko txikiaren berri ez jakin Tolesgabea izan, mundu honetako gauzen berri ez jakin. Horrek jainko txikiaren berri ez daki.
Estekak- HBO
Aztergaia: jainko
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArauB
|
|
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z1:BatHizt
|
1992-08-27
|
Lantaldeak besterik gabe onartua
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z3:EEBS:01
|
|
|
Formari buruzko datuak
Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra
AS gisa erantsiz: ; eta adibide gisa: . Jainkoagatik,
Jainkoak daki, Jainkoa lagun, Jainkoaren izenean, Jainkoari
esker, Jainkoari eskerrak, jainko txiki Jainko
Aita; Jainko gizona; Jainko-herria; Jainko Jauna;
Jainko-legea; Jainko-semea
Formari buruzko oharrak
Euskaltzainen oharrak
- [E210]: 1- Adierak zehaztu: 1)
'Jaungoikoa' 2) 'izaki jainkotiarra'. 2- Azpisarrera erantsi:
Jainkoz || 1- Lehen adierari dagokionez, letra larriz
idatzi behar dela adieraztea komeni da. Hiztegiko
"Laburdura-zeinuak" zerrendan ez dugu, baina, halako
erabilera-markarik ikusi... Halere, ekarri behar luke, gure
ustez.
- Erabakia: (H2.2 /
2010-04-13): Lantaldeak proposatuak jasoz, bere horretan utziko
da oraingoz lehen itzulikoa, forma berririk orain erantsi gabe
(eta H1.1 lantaldeak eskainiko ditu bestelako azalpenak).
Aztergaia: Jainkoagatik
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
2000-04-11
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS:
Jainkoarengatik / EskolaHE: -
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. jainko
Adibide argigarriak, testuinguru egokiak
zaude isilik, Jainkoagatik!
Aztergaia: Jainkoak daki
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
2000-04-11
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: adib. / ElhHizt: AS
/ EskolaHE: adib.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. jainko
Adibide argigarriak, testuinguru egokiak
Jainkoak daki non ibilia den!
Aztergaia: Jainkoa lagun
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:EEBS:26
|
2000-04-11
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS /
EskolaHE: -
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. jainko
Adibide argigarriak, testuinguru egokiak
gertaera zoriontsu hau, Jainkoa lagun, urriaren 15ean izango
da.
Aztergaia: Jainkoaren izenean
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
2000-04-11
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: adib. / ElhHizt: AS
/ EskolaHE: adib.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. jainko
Adibide argigarriak, testuinguru egokiak
Limosnatxo bat, Jainkoaren izenean.
Aztergaia: Jainkoari esker
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
2000-04-11
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - /
EskolaHE: -
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. jainko
Aztergaia: Jainkoari eskerrak
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
2000-04-11
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: adib. / ElhHizt: AS
/ EskolaHE: adib.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. jainko
Aztergaia: jainko txiki
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4B:EEBS:013
|
2003-05-14
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -
Informazio osagarria
Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak
-txiki.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. jainko
Forma baten adiera(k)
1 idoloa. 2 sasimedikua.
-
OEH
-
EHHA
-
XX. mendea
-
Lexikoaren Behatokia
jaun
1 iz. Frantziako Iraultza aurreko gizartean, lurralde, herri edo pertsonen gainean eskua edo aginpidea zuen gizonezkoa; gizarte horretan
goi mailako gizonei ematen zitzaien ohorezko titulua. Bizkaiko jaunak. Zalgizeko jauna. Dukerri bateko jauna. Jaun eta handikiak.
2 iz. Zerbaiten edo norbaiten gainean erabateko eskua duen gizonezkoa. Zeruko eta lurreko erregea eta jauna delako. Zure anaien jaun izan zaitez. Nire bihotzeko jauna. Senar duenak jaun du (esr. zah.). || Jaun egin zait amodioa.
3 iz. Zernahi gizon, bereziki gizarteko behe mailetakoa ez dena. Jaun aberats bat. Erromako jaun gazte bat. Egun batean pobre, beste batez jauna. Leon du jaun horrek izena. Jaun eta andre multzo bat zetorrela.
4 iz. (Bokatibo gisa). Bai, jauna. Egun on, jauna. Jokaldi bat bakarra egingo dut, jaunak.
5 iz. Gizonezkoekin erabiltzen den gizalegezko hitza, hainbat kargu edo bizibide itzaltsuren izenaren edo izen berezi baten eskuinean edo ezkerrean jartzen dena. Erretore jauna. Alkate jaunari. Gorostiaga euskaltzain jauna. Jaun apezpikua. Jaun kondeari goraintzi! Eusebio jauna. Zubizarreta jaunagandik. Mikel Segurola jaunari. Jaun Etxaus neure jabe noblea.
6 iz. (J larriz). Jainkoa. Agur, Maria, graziaz betea, Jauna da zurekin. Hemen nauzu, Jauna. Goiko Jaun ona. Igandea, Jaunaren eguna. Hankak sano ditugu, Jaunari graziak!
7 iz. Ostia, eukaristiako ogia. Jauna eramaten zaie gaixoei. Jauna agerian dago alboko aldarean.
Jauna eman Eukaristiako sakramentua eman. Ahizpei Jauna emateko, zilegi bekio kapilauari monasterio barruan meza ematea.
Jauna hartu Eukaristiako sakramentua hartu. Ik. jaunartzaile; jaunartze. Jauna hartu aurreko otoitzak. Bekatu larrian Jauna hartzen duena.
jaun-andre 1 iz. pl. Jauna eta andrea. Olañeta jaun-andreak pozarren daude. Ugazaba jaun-andreak kanpoan dira.
2 iz. pl. (Agurtzeko formula gisa). Arratsalde on, jaun-andreak! Alkate jauna, jaun-andreak, agur.
Jaunari esker(rak) Jainkoari eskerrak. Guk, Jaunari eskerrak, inoren beharrik ez dugu.
jaun done Kristau erlijioko santu jakin batzuei aurretik ezartzen zaien hitza. Ik. san; done 2. Jaun Done Petri.
jaun eta jabe Zerbaiten edo norbaiten gainean erabateko nagusitasuna edo aginpidea duen pertsona edo gauza. Munduko ondasun guztien jaun eta jabea. Eskoletatik eta gizartetik baztertua izan da bertako hizkuntza luzaroan, ingelesa geldi zedin jaun eta jabe. Han eta hemen, baita hizkuntza gaietan ere, argitasunak, lekukoak, dokumentuak dira jaun eta jabe; jaun eta jabe bakarrak.
jaun handi 1 iz. Gizartean maila gora duen edo iritsi duen gizona; noblea. Errege bat edo jaun handi bat. Jaun handi batekin solasean ari zela.
2 iz. (J larriz). Jainkoa. Ik. jaun 6.
jaun on 1 iz. (Agurtzeko esapide gisa). Sar zaitezte jaun onak; ongi etorri!
2 iz. (J larriz). Jainkoa. Goiko Jaun onak emango ahal digu, eramateko indarra!
Jaun zeruko, zeruko Jaun iz. Jainkoa. Jaun zerukoak saritu zaitzala. Han dago zeruko Jauna, gurutze batean iltzez josia.
[Oharra: bosgarren adieran, erretore jauna bezalakoen lekuan, Iparraldean, jaun erretorea erabiltzen dute, izenaren ezkerrean, alegia. Jaun done izen jakin batzuekin erabiltzen da; ik. Euskaltzaindiaren 125. araua].
Estekak- HBO
Aztergaia: jaun
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArau79
|
|
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z1:BatHizt
|
1995-04-27
|
Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z3:EEBS:01
|
|
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak
AS: . Jauna hartu, jaun eta jabe
Lantaldearen irizpideak
Forma arautuaren azalpenaz oharra
AS gisa gehituz: ; eta adibide gisa: eta, hala onartuko
balitz, . Jauna eman, Jaunari eskerrak, jaun handi,
jaun on jaun-andreak Jaun Done Petri
Informazio osagarria
Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)
. jaun eta jabe, Jauna hartu
Aztergaia: Jauna eman
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4B:EEBS:003
|
2003-05-14
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
(eta ) 2: E. Gorostiaga ("Mesa egin eban eta Geure Jauna emon
guraso, anai, senide ta beste eleiztar askori"), J.A. Goiria
("Gure Yauna emon egiola eskatu eutsan umeak"); (eta ) 4:
1926 ("Oget amaikan Aita Santuan meza ezur oien altarean,
Jauna guri eman, guri bakarrik"), ("Geienetan Meza bukatu ta
gero ematen dute Jauna"), K. Egileor ("Abaderik ez dagonean:
Jauna emon monjai"), J.M. Apalategi ("Meza emailea eta
kanpoko jantzizko gizonezko heldu bat [...] ari dira jauna
ematen"). g(e)ure jauna emon yauna
jauna eman emon Junior Goazen
Lourdes'a
: Euskalterm 1 ( sinonimoarekin) Ez dugu aurkitu ap. DFrec,
AB38, AB50, HiztEn, LurE. jauna eman
komuniatu //
Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak
: ElhHizt ( . comulgar, dar la comunión, administrar la
comunión), PMuj (adib. gisa: dar la Comunión, eta ) Ez dugu
aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, HiruMila, Lur eta , Casve ,
HaizeG , Lh , DRA. jauna eman Erl
DVC jaun-eman // EG/CE
EF/FE EF BF DBF
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HiztHand: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -
Informazio osagarria
Esapideei dagokien sistematika
eman: -a.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. jaun
Aztergaia: Jauna hartu
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Araua:
|
Z3:EArau79
|
|
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z3:EEBS:07
|
1995-04-27
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak
AS
Informazio osagarria
Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna
hartu.
Aztergaia: jaun-andre
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:EEBS:10
|
2000-04-12
|
Adibide gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS /
EskolaHE: -
Informazio osagarria
Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak
dvandvak.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da
adibide gisa eskaintzekoa, sarreran (eta forman). jaun
jaun-andreak
Aztergaia: Jaunari eskerrak
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
2000-04-12
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: adib. /
EskolaHE: -
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. jaun
Aztergaia: jaun done
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z3:EEBS:07
|
1995-04-27
|
Lantaldeak baztertua, eta beste batez ordezkatzekoa
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
2003-05-14
|
Lantaldeak erabaki gabe utzia
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
Txostenaren laburpena
ik. informazioa s.u. jondoni.
Bestelakoak
Euskaltzaindiaren Arauak
Ik. EArau125: " ere erabil daitezke, bereziki gure onomastika
tradizioan aurkitzen diren honako hauekin, hots: / - Dona: .
/ - Done: [...] / Aipatu izenen kasuan -ren aurrean ezar
daiteke, hitz bakoitza bereiziz: ". Done / Dona
Alodia, Garazi, Julia, Maria, Mariana, Pia Agustin,
Bartolome, Bikendi, Bladi, Emiliano / Millan Done
Jaun Jaun Done Petri
Lantaldearen irizpideak
Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea
forma horretan aipatu du Euskaltzaindiak 125. arauan, eta
forma hori erabaki duela ulertu du lantaldeak; formatuari
dagokionez, berriz, sarrerako adibide gisa eskaintzea
iruditzen zaio egokiena, arau horretan ageri den adibide
bera, alegia, bere osoan: . jaun Jaun Done
Petri
Informazio osagarria
Aldaera baztertuaren ordaina
Ik. . jondoni
Formari buruzko oharrak
Euskaltzainen oharrak
- [E208]: " izan da hegoalde osoko
hitz hedatuena, eta Bizkaian ongi dokumentaurik azaltzen da ;
bestalde, erdaraz Jaun Done Jakueren Elizari oraindik Iglesia
Catedral de Señor Santiago esaten zaio Bilbokoari eta forma oso
hori da iparraldeko gaurko horren begien bistako jatorria, -ren
parekide. Axularrek eta beste autore askok, bestalde,
zerabilen, eta Euskaltzaindiak eta izenak onartuak ditu
honezkero. Nire ustez, batasunaren eta koherentziaren izenean
forma osoa utzi beharko litzateke, hegoaldekooi geure ondare
eta oroitzapen historikoko hitz jatorraren ordez gurea
onarrarazi gabe. edo formak ere, beren horretan utz litezke,
iparraldeko marka jarririk". Jaun done Jaun Done
Petri jondoni andre dona jondone
done Donejakue jaun done sekula izan ez
dena Jondone jondoni
- [E109]: "Nik beste hau ezarriko
nuke: " . Hobe: ". / , izan ere, Iparraldeko forma da, eta
marka horrekin agertu behar (zerrenda horretan ez zaio deus
erantsi, ikus beherago). Baina egungo euskara jaso eta zainduan
edo behar da gomendatu. Euskara batuaz ari gara, jakina, hots,
Muskilditik Laguardiara eredu gisa proposatu behar denaz".
jaundone, jondoni jaun done Jondoni
jaun done done
- Erabakia: BAgiria
(1997-12-19): " - hurrengo bilerarako uztea proposatu du E.
Knörrek eta hala onartu da [...] Urtarrileko bileran argitzeko
utzi da". // BAgiria (1998-03-27): " auzia ere ez dago argi
oraindik. Argitu arte zerrendatik kentzea litzateke
proposamena". Jaundone Jaundone / jondoni
- Bidalketa: ik. EArau125: "
ere erabil daitezke, bereziki gure onomastika tradizioan
aurkitzen diren honako hauekin, hots: Dona [...] Done [...]
Aipatu izenen kasuan -ren aurrean ezar daiteke, hitz bakoitza
bereiziz: ". Done / Dona Done Jaun Jaun
Done Petri
Aztergaia: jaun handi
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
2000-04-12
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS /
EskolaHE: -
Informazio osagarria
Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak
-handi.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. jaun
Aztergaia: jaun on
Iturria:
|
Kodea [?]
|
Data
|
Proposamena
|
|
Hiztegi Batuko Lantaldea:
|
Z4:HBL
|
2000-04-12
|
Azpisarrera gisa onartzekoa
|
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
Bestelakoak
Sistematikoki aurreratzen direnen datuak
HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - /
EskolaHE: -
Informazio osagarria
Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak
-on.
Informazio lexikografikoa
Zerrendako formari azpisarrera dagokio
sarrerari dagokion azpisarrera. jaun
-
OEH
-
EHHA
-
XX. mendea
-
Lexikoaren Behatokia
Oharra: azken eguneraketa 2022-07-08
