Euskaltzaindiaren Hiztegia
1 emaitza lurrin bilaketarentzat - [1 - 1] bistaratzen.
Aztergaia: lurrin
Iturria:
| Kodea [?] | Data | Proposamena | |
|---|---|---|---|
| Araua: | Z3:EArau88 | ||
| Hiztegi Batuko Lantaldea: | Z1:BatHizt | 1995-10-24 | Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz |
| Hiztegi Batuko Lantaldea: | Z2:IkHizt | ||
| Hiztegi Batuko Lantaldea: | Z3:EEBS:05 |
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
Txostenaren laburpena
OEH: lurrun BG dira; lurrin BG (G nagusiki) eta MEIG; urrin G eta batez ere IE-ZuAm. Erkiag 2 ager. eta MEIG 1; EEBS: lurrin eta lurrun batez ere EBn. BG ager. gutxi. IEn ez dira agertu. 'intsentsu' adierakorik ez da jaso; urrin 'usain' G, EB eta IE.
OEHko datuak [laburduren azalpena]
a) izenak: a1) 'gas' adierako izenak: lurrun (+ lurruñ eta konposatuak) 62 ager.: B 23 (Mg, Ur, AB, Ag AL, Itz, Ag Kr, Enb, Laux, Eguzk, Erkiag, Azurm), G 39 (Arr, Urruz, Ag G, Urruz, Ldi, TAg, SMitx, Or, NEtx, Munita, Basarri, Vill, Salav, Ibiñ, Lasa, Azurm in Elorri); lurrin (+ lurriñ eta konposatu-eratorriak) 23 ager.: G 16 (A, Jaukol, EA, Zait, Or, Ibiñ, Txill, Anab), EB 7 (Osk, MEIG); a2) 'usain' adierako izenak: lurrun (+ lurruñ, llurruntsu, lurrun-ixurka) 11 ager.: B 3 (Kk, Otx, Gand), G 8 (Arr, Basarri, Vill, Uzt, MAtx, Gazt); lurrin (+ lurriñ) 11 ager.: B 3 (AB, Laux, Erkiag), G 6 (Or, Gazt, Netx), EB 2 (MEIG); urrin (+ ürrin, urriñ, eta konposatu-eratorriak) 87 ager.: B 2 (Erkiag), G 22 (Izt, EA, Or, TAg, Etxde, Zait, Ibiñ), IE-ZuAm 56 (Lç, EZ, Ax, O, Hm, Gç, SP, Tt, Gç, ES, Ch, Mst, Egiat, CatLan, Dh, Jaur, Gy, Hb, Dv, Ip, ChantP, CatS, Elsb, CatUlz, JE, Lf, Mde Pr), EB 7 (MEIG, Mde, Arti). Azken hauetan 'usain gozoa' eta 'usain txarra' bereizten saio bat egin dugu: a) 'usain gozoa, atsegina' adierakoak 33 ager.: B 2 (Erkiag), G 14 (Or Mi 2, EA OlBe 2, Etxde JJ, Zait Plat, Ibiñ Virgil 8), IE 12 (Lç 2 , Ax, Hm 5, Gç, Dv LEd, Mde Pr 2) , EB 5 (MEIG 3, Arti 2); b) 'usain txarra' adierakoak 26 ager.: G 1 (Zait Plat), IE-Zu 25 (EZ 3, Ax, O Pr, Gç, ES, Mst, Dh, Jaur, Gy, Hb Esk, Dv 2, Ip Dial, ChantP, Elsb Fram 4, JE 4, Lf Murtuts); urrin on (+ urrin-on, ürrin hon...) 'usain gozoa; perfumea' adierakoa 34 ager.: G 4 (Lard, Or), IE-ZuAm 29 (Lç, Hm, Bp, He, Lg, Mih, CatLan, Dh, MarIl, Ip, CatS), EB 1 (MEIG) eta urriñ on [Izond] IE 1 (EZ); ürrintzu 'usain txarra' adierakoa ZuAm 1 (Mst); a3) 'intsentsu' adierako lurrun B 2 ager. (Ag Kr, Enb); lurrin (+ lurriñ) G 3 ager. (Or, Zait); a4) adiera erabakigaitzekoak: lurrun (+ lurruntsu) 16 ager.: B 7 (Azc, Enb, Kk, Gand, Erkiag), G 9 (Ag G, Basarri, Zait, Vill, NEtx, Gazt); lurrin (+ lurriñ eta konposatuak) G 4 ager. (JanEd II, Or); urriñ IE 2 ager. (Gç, Gy); b) aditzak eta eratorriak: lurrindu 'gas bihurtu' G 1 (Or Eus) eta lurrindu (+ lurrinkai) 'usain onez urrindu' 10 ager.: B 5 (Aitzol in Laux, Otx, Gand), G 5 (Lard, Or, Zait); lurringai (+ lurringei) adiera erabakigaitzekoa 2 ager.: B 1 (AB), G 1 (Ibiñ); lurrinkai (+ lurrinketa) 'intsentsu-usaina (hedatze)' G 5 ager. (Lard, Or); lurrundu 'gas bihurtu' G 1 (NEtx) eta 'usain onez urrindu' B 1 (Erkiag); lurruindu 'usain onez urrindu' G 1 (Arr); urrindu (+ urrinte, urringai) 'usaindu; urrineztatu' 11 ager.: G 4 (Lard, Gazt), IE 6 (EZ, SP, ES, ChantP, Ox), EB 1 (MIH); urrin egin (+ urriñ egin , urriñ in) 'usain egin' IE 3 ager. (Añ, CatSal, CatUlz); urrindatu (+ urrindatze, ürrintatu) 'urrina hedatu; usain egin; usaindu' IE-Zu 5 ager. (EZ, Mong, Const); urrinztatu (+ urrintztatu, ürrinstatu) IE-Zu 3 ager. (Ax, Mst, Lg); ürrintzutu (+ ürruntzütü, ürrüntzütü) Zu 3 (Mst, Casve); ürrin honstatu Zu 1 (Bp).
EEBSko datuak [laburduren azalpena]
a) izenak: a1) 'gas' adierakoak: lurrin (+ lurriñ eta konposatu-eratorriak) 38 ager.: B 6 (Kuxkux 3B; Karmel), G 1 (V. Iraola), EB-EgAs 31 (Elhuyar, Filosifia Saila, M. Gartzia, J. Lekuona, Txillardegi, I. Mendiguren, J. Elorza, K. Santisteban, B, Hidalgo, K. Navarro, J. Iturbe, J.L. Aramendi, UZEI, A. Ugidos) eta lurrun (+ konposatu-eratorriak) 48 ager.: B 2 (A. Zubikarai, J. J. Arrizabalaga), G 6 (T. Iakakortexarena, TAg, I. Unzurrunzaga, Etxde, M. Ugarte, L. Dorronsoro), EB 33 (Saioka 7, R.M. Pagola, M.P. Ormaetxea, Saioka 1, P. Alkain, Elhuyar, J. Setien, E. Garmendia, J.L. Aramendi, J. Butron, J.M. Mendizabal, J. Belmonte, I. Zubiri, I. Azkune, J.M. Irigoien, Euskaltzaindia, X, Goia, Zeu zeutara), EgAs 7 (J. Zarautz, J.I.U. L. Unzueta, Gure Erria, "Lumentza", E. Bustintza). a2) 'usain' adierakoak: lurrin (+ lurriñ eta konposatuak) 14 ager.: B 1 (X. Kaltzakorta), G 4 (I. Zaitegi, A. Arozena, NEtx), EB-EgAs 9 (A. Sagarna, Irakasle Elkartea, X. Kintana, I.A. Berriotxoa, I. Zaldua, J.A. Arrieta, Kirkil, Egin, A. Urretavizcaya); eta lurrun 'usain' adierakoa 2 ager.: G 1 (S. Onaindia), EB 1 (A. Ugidos); urrin (+ urriñ, urrintsu) 9 ager.: G 2 (F. Mendizabal, T. Iakakortexarena), IE 3 (JE, P. Saragüeta), EB 4 (I. Borda, X. Mendiguren Bereziartu, J.A. Agirre, UZEI). Azken hauetan 'usain gozoa' eta 'usain txarra' bereizten saio bat egin dugu: a) 'usain gozoa, atsegina' adierakoak 4 ager.: G 1 (JKort Erl II), IE 1 (P. Saragueta), EB 2 (UZEI, X. Mendiguren B.); b) 'usain txarra' adierako ager. bat (JE Bur); a3) adiera erabakigaitzekoak: lurrin (+ lurrintsu) EB 3 (G. Garate, P. Berasategi, X, Galarreta, J. Belmonte); lurrun 4 ager.: B 1 (S. Onaindia), G 1 (J.B. Eguzkitza), EB 2 (J. Belmonte, R. Egiguren); urrin EB 1 (M. Dupac); b) aditzak eta eratorriak: 'lurrin bihurtu' adierako lurrindu (+eratorriak) 42 ager.: B 1 (Traducciones Algorta), G 5 (G. Garriga, JJ. Bergaretxe, A. Albisu, E.J. Zubillaga), EB 36 (8 Elhuyar, 4 J.I. Iglesias, A. Sagarna, I. Irazabalbeitia, Fisika. Irakaskuntza Ertainak, Txillardegi, I. Mendiguren, I. Aldabe, J.I. Abrisketa, K. Navarro, Egin, F.M. Ugarte, UZEI); lurrindu (+ lurringai) 'usain' onez urrindu adierakoa 3 ager.: G 2 (J.M. Barandiaran, J. Garmendia), EB 1 (G. Nazabal); lurrundu 'lurrin bihurtu' adierakoa (+ eratorriak) 'lurrin bihurtu' 12 ager.: G 2 (JJ. Bergaretxe, L. Dorronsoro), EB 10 (I. Antiguedad, Saioka 1, P. Alkain, Elhuyar, Natura arakatzen. OHO 6-7-8, P. Sastre, M.P. Ormaetxea, J. Butron); lurrundu 'usain' onez urrindu adierakoa EB 1 ager. (J.A. Agirre); lurrineztatu usaina hedatu adierakoa EB 1 ager. (R. Etxezarreta); lurrinkatu B 1 (K. Egileor); lurrin-erazpen EB 1 (Arantzadi/Jakin): "Gorputz bakun nahiz konposatuak deitzen dira hola , helpide fisiko hutsaz (soluketaz , eskrezioz , zurgapenez , dialisiz , destilazioz , lurrin-erazpenez, etab.) izaki organikoetatik aska daitezkeenak."
Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]
lurrin edo lurrun : LurE; lurrin 'gas': DFrec 1, AB38 24, HiztEn , LurE, Euskalterm 44; lurrin 'intsentsu': LurE 1; lurrin 'usain': DFrec 1, AB38 4, HiztEn, LurE; lurrindatu : HiztEn, Euskalterm 1; lurrindegi 'perfumeria': AB38 2; lurrindu : DFrec 1, AB38 7, AB50 1, HiztEn, LurE, Euskalterm 8; lurrineztatu : Euskalterm 1; lurringai 'usaina ematen duen gai': HiztEn, LurE; lurringailu : HiztEn, LurE, Eterm 5; lurringarri : AB38 1, HiztEn, LurE; lurrinkatu ik. lurrindatu: HiztEn; lurrinkortasun : Euskalterm 1; lurrintsu : AB38 1, AB50 1, HiztEn, LurE, Euskalterm; lurrintzaile : Euskalterm 1; lurrintze : AB38 6, LurE, Euskalterm 3; lurrun ik. lurrin: HiztEn; lurrun 'gas': AB38 49, AB50 4, LurE; lurrun 'intsentsu': LurE; lurrun 'usain': DFrec 6, LurE; lurrun-gai 'extracto etéreo': AB50 1; lurrundu : AB38 12; lurrunketa : AB38 2; lurruntze : AB38 2; urrin ik. urrun HiztEn; urrin 'usain': AB50 2, HiztEn; urrindatu 'perfumatu': HiztEn; urrindatu 'usaindu': HiztEn; urrintsu 'usaintsu': HiztEn.
Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak
lurrin-aldi : PMuj DVC; lurrin-antzeko : PMuj DVC; lurrin-arazle eta lurrin-arazteko : PMuj DVC; lurrin-aska : PMuj DVC; lurrin-batel : PMuj DVC; lurrin-indar : PMuj DVC; lurrin-mai : PMuj DVC; lurrin-makina : PMuj DVC; lurrin-neurkin : PMuj DVC; lurrin-ontzixka : PMuj DVC; lurrin-sendabide : PMuj DVC; lurrin-toki : PMuj DVC; lurrin-usai : PMuj DVC; lurrin-zale : PMuj DVC; lurrin : EuskHizt (1 gasa; 2 usaina; 3 intsentsua), HiruMila (perfume, aroma, colonia, olor agradable), ElhHizt (1 vapor; 2 vaho, aliento; 3 fragancia; 4 perfume), Lur EG/CE (1 vapor, vaho; 2 aroma, perfume), Lur EF/FE (1 vapeur, buée; 2 arôme, essence, parfum), XarHizt (1 parfum, arome, odeur agréable; 2 buée, vapeur), Casve EF (lürrin: 1 parfun; 2 encens), Lh DBF (var. de urrin), DRA (1 vaho; 2 vapor; 3 incienso; 4 perfume; 5 olor; 6 fetidez; 7 sahumerio), PMuj DVC (1 vaho, vapor; 2 sahumerio, humo de sahumar; 3 timiama, incienso; 4 aceite esencial, aceite volátil; 5 fragancia, aroma, perfume, buen olor, olor suave); lurrinarazi : DRA; lurrinbera : PMuj DVC; lurrinbide : PMuj DVC; lurrindari : PMuj DVC; lurrindatu : HiruMila, ElhHizt, Casve EF (lürrundatü), DRA, PMuj DVC; lurrindegi : HiruMila, XarHizt, Casve EF (lürrindegi), PMuj DVC; lurrindenda : ElhHizt; lurrindu-azi : PMuj DVC; lurrindu : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, Lur EG/CE, Lur EF/FE, XarHizt, DRA, PMuj DVC; lurrindun : DRA, PMuj DVC; lurrindura : DRA, PMuj DVC; lurrineztapen : HiruMila, Casve EF (lürrineztapen); lurrineztatu : HiruMila, Casve EF (lürrineztatü); lurrineztu : PMuj DVC; lurringabe : PMuj DVC; lurringai : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, DRA, PMuj DVC; lurringailu : HiruMila, ElhHizt, PMuj DVC; lurringarri : ElhHizt, PMuj DVC; lurringile : PMuj DVC; lurringin : DRA; lurringintza : HiruMila, ElhHizt, Casve EF (lürringintza); lurringozo : PMuj DVC; lurrinkai : HiruMila, Casve EF (lürrinkai), DRA, PMuj DVC; lurrinkara : PMuj DVC; lurrinkari : PMuj DVC; lurrinkatu : HiruMila (ik. lurrindatu), Casve EF (lürrinkatü), DRA, PMuj DVC; lürrinkatz : Casve EF; lurrinkatze : PMuj DVC; lurrinketa : HiruMila, ElhHizt, DRA, PMuj DVC; lurrinkoitasun : PMuj DVC; lurrinkol eta lurrinkor : PMuj DVC; lurrinkor : EuskHizt, ElhHizt, Lur EG/CE, Lur EF/FE; lurrinkortasun : ElhHizt, PMuj DVC; lurrinontzi : EuskHizt, HiruMila, Lur EF/FE, DRA, PMuj DVC (lurrin-ontzi); lürrintegi : Casve EF; lurrintsu : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, Casve EF (lürrintsü), PMuj DVC; lurrintzaile : PMuj DVC; lurrintze : EuskHizt, HiruMila, PMuj DVC; lürrinztatü : Casve EF; lurrontzigintza : EuskHizt; lurrun-antzeko : PMuj DVC; lurrun-eltze : PMuj DVC; lurrun-galdara : PMuj DVC; lurrun-gela : PMuj DVC; lurrun-makina : PMuj DVC; lurrun-neurkin : PMuj DVC; lurrun-ontzi : PMuj DVC; lurrun-turbina : HiruMila; lurrun-urtze : PMuj DVC; lurrun-urtzeko : PMuj DVC; lurrun-zaldi : PMuj DVC; lurrun-zapailu : PMuj DVC; lurrun : EuskHizt (lurrina), HiruMila (vaho, vapor), XarHizt (vapeur, buée; ik. lurrin), Casve EF (lürrün), Lh DBF (var. de urrin), DRA (1 vaho, vapor; 2 perfurme, olor; 3 incienso; 4 sahumerio; 5 fig. indicio), PMuj DVC (1 vapor, vaho; 2 inhalación; 3 sahumerio; 4 aceite esencial; 5 indicio, señal; 6 ez neban ez itzik ez lurrunik = no hablé ni hice demostración; 7 gas ??); lurrundatsu : DRA; lurrundu : HiruMila, XarHizt, Casve EF, DRA, PMuj DVC; lurrundun : DRA, PMuj DVC; lurrundura : HiruMila, Casve EF, DRA; lurruneztagailu : HiruMila; lurruneztapen : HiruMila; lurruneztatu : HiruMila, Casve EF; lurrungailu : PMuj DVC; lurrungarri : HiruMila, Casve EF; lurrunketa : HiruMila, Casve EF, PMuj DVC; lurrunkin : PMuj DVC; lurrunkor : HiruMila, Casve EF, PMuj DVC; lurrunkortasun : HiruMila, Casve EF, lurrunkortu : HiruMila, Casve EF; lurruntsu : HiruMila, Casve EF, DRA, PMuj DVC; lurruntza : HiruMila, XarHizt, Casve EF, DRA, PMuj DVC; lurruntzapen : HiruMila, Casve EF; lurruntze : PMuj DVC; lurruntzi-belar : PMuj DVC; lurrununtzi : HiruMila; urrin-denda : PMuj DVC; urrin-ontzi : PMuj DVC; urrin-saltzaile : PMuj DVC; urrin : EuskHizt (1 batez ere Ipar. eta Naf.: usain ona edo gozoa, perfumea; 2 usaina; 3 G. er.: usain txarra), HiruMila (1 perfume, fragancia; 2 olor; 3 mal olor), ElhHizt (1 buen olor, aroma; perfume; 2 olor; 3 mal olor, hedor, tufo), Lur EG/CE (aroma, fragancia, perfume, olor), Lur EF/FE (arôme, odeur, parfum), XarHizt (parfum), Casve EF (ürrin), HaizeG BF (odeur, mauvaise odeur), Lh DBF (eta ürrin: 1 odeur, en gén.; 2 mavaise odeur p. oppos. à usain, terme générique), DRA (1 olor; 2 olor, fig. esperanza o promesa de una cosa), PMuj DVC ( 1 olor (en general); 2 hedor; 3 vaho, vapor; 4 deje, gustillo); urrindaka : DRA; urrindatu : EuskHizt, ElhHizt, Lur EG/CE, Lur EF/FE, XarHizt, Casve EF (ürrindatü), HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC; urrindatzaile : PMuj DVC; urrindatze : PMuj DVC; urrindu : EuskHizt, ElhHizt, XarHizt, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC; urrindun : XarHizt, Casve EF (ürrindün), HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC; urrindura : Casve EF (ürrindüra), HaizeG BF, Lh DBF, DRA; urrineztatu : EuskHizt, HiruMila, Lur EG/CE, Lur EF/FE, PMuj DVC; urrineztaze : EuskHizt; urringai : EuskHizt; urringile : PMuj DVC; urringintza : PMuj DVC; urrinon : Casve EF (ürrinon), DRA; urrinontzi : DRA; ürrinstatü : Casve EF; urrintasun : Lh DBF; urrinte : DRA, PMuj DVC; urrintegi : PMuj DVC; urrintsu : EuskHizt, ElhHizt, Lur EG/CE, Lur EF/FE, Casve EF (ürrintsü), HaizeG BF (urrintsu), Lh DBF, DRA, PMuj DVC; urrintsutu : PMuj DVC; urrintze : PMuj DVC; ürrintzitü : Casve EF; urrintzu : DRA, PMuj DVC; urrintzutu : DRA; urrinztatu : DRA, PMuj DVC; urrinztatu : HaizeG BF, Lh DBF (eta urruinstatu), DRA; urriñoneztatu : DRA.
Bestelakoak
Jatorrizko forma
lurrin, urrin.
Jatorrizko forma
lurrin, bapore; ur lurrin.
Euskaltzaindiaren Arauak
1. 'usain gozoa'. 2* e. lurrun.
Lantaldearen irizpideak
Berrestekoa da, erabat nagusitu ez den arren
Euskaltzaindiak Batasunaren hiztegian proposatu zuen lurrin berretsi da 'bapore' adierakoarentzat, ordukoa aldatzeko arrazoi sendorik ez dagoenez: hori da erdialdekoa (cf. 31.241 irizpidea), lurrun adinatsu erabili da tradizioan, eta erabiltzen da gaur; 'usain on' adierakoarentzat, berriz, urrin proposatuko da.
Formari buruzko oharrak
Iritzi-emaileak
- [E208]: "Euskaltzaindiaren merkatalgo hiztegian, Mitxelenaren kontseiluz, lurrin jarri genuen 'usain gozoa' esanguraz. Euskal Herriko Unibertsitateko Fisika Sailean egindako liburu guztietan 'bapore' adieran Bizkaiko lurrun erabili izan da, 'usain ona'rekin inolako konnotaziorik ez duena. Banaketa hau praktikoa gertatzen da, eta errealitatean oinarritua. Mitxelenak zioenez, urrin hitzak ez du beti 'usain ona'ren esangura, txarra ere izan daiteke eta. Bestalde, Bizkaiko leku batzutan urrin 'urrun' da. Nik hor banaketa mantentzea proposatuko nuke: lurrin 'usain ona', lurrun 'baporea'. Georgieraz ere ba da antzekorik suli 'arima' eta suni 'usaina', bi-biak erro berekoak" (1993-01-18)
Euskaltzainen oharrak
- [E210]: lurrin usainaren ingurukoak eta lurrun baporeari buruzkoak adierazteko.
- Erabakia: BAgiria (1998-06-26): ongi ikusi da bi formen arteko banaketa egitea. lurruna 'gasa' izango da eta azpisarrera gisa, lurrun(-)makina izango du. Lurrin-en sarreran, berriz, 1 usain gozoa; 2 e. lurrun emango da.
Azkue Biblioteka eta Artxiboa
9:00 - 14:00
Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
