- etxe-abade
- apate
- apat
- apatia
- arol
- Aitor
- apala
- balda
- at
- athendustatü
- atamüstatü
- ari
- bagant
- lumera
- parada
- barbildu
- barga
- barrandan
- barrundatu
- barruki
- barik
- mazka
- barrabaska
- ardanburu
- ardangrina
- ituten
- ekera
- geun
- daragun
- sorna
- fiat
- fiodera
- gingil
- karkaila
- garbeltxagi
- gargale
- garhi
- gari ‘garatxo’
- gartu
- gesu/gesi
- guda
- ats
- olagarro
- zainezo
- naflatu
- lapar
- makulu
- putiko
- sendor ‘sorta’
- txortan
- urre gorri
- urritu
- erruki
- oxatu
- uztargi
- platuxa
- zumai
- zirotz
- zilar zuri
- bipotz
kirol (kirola ~1496: RS). ■ XX. mendea baino lehen, RS-ko bi agerraldiak dira hitzaren lekukotasun bakarrak: gogoa kirolan (“el pensamiento en el regocijo”); astoagaz adi kirolan (“regocíjate con el asno”). XX. mendean, Azkueren bitartez, idatzizko tradizioan berrezartzen da, kirol forman (hots, berezkoa zuen -a gabe) eta ‘josteta, libertimendu’-tik ‘joko, kirol’-era aldatuz esanahia.
● kirolzale ‘jostagura’: Azk (kirolzale badira, erosi begie matxangotxo bana); ‘kirolari, kirola egitea gogoko duena’: Enbeita; badirudi gaurko espezializazio dela ‘kirola gustuko duena (ez ezinbestean kirola egiten duena)’, eta Mitxelenak berak ‘kirolari’ adieran darabil; ik. kirolari.
kirolari (TourLaf, Zaitegi), kirolketa (Kkiño (-geta)), kirol-zelai (Etxaniz).
► Gazt. zaharreko quirola ‘bozkario, libertimendu’ hitza da euskarazkoaren jatorria, itxura guztien arabera. AgudTovar-ek mailegutzaren norabidea alderantzizkoa izan daitekeela iradokitzen du, baina aukera horren aldeko argudiorik eskaini gabe.
Quirola hitzarentzat CORDEk Alfonso X.aren adibideak dakartza, besteak beste “andauan todos alli dançando & faziendo quirola” (1275). Euskal eremutik hurbilago, Gonzalo de Berceoren adibidea dugu: “Un rico arcidiano, bien de tierras estranas, / caeció esta festa entre essas compannas; / vío grandes quirolas, processiones tamannas / que nin udió nin vío otras d’ésta calannas” (1250).
Gaztelaniazko hitza bera mailegua dateke: cf. fr. zah. carole “danse, en rond, accompagnée de chant” eta querole edo okzit. zah. corola (DCECH 1, 882b, carola; FEW 2/1, 644a, choraula). Lapesak Kyrie eleison > *kiriole(i)s(on) > *kiriole > *kariole > carole etimologia proposatu izan dela gogoratzen du; bilakaera honek Berceoren eta euskarazko -i- azal ditzake, besteak beste, baina bestelako arazoak ere baditu; ik. Lapesa (1941) eztabaidarako.
The Azkue Library and Archive serves Euskaltzaindia. It is also open to all researchers and it aims to foster research and support the distribution of Basque cultural issues as far as it is able.