- etxe-abade
- apate
- apat
- apatia
- arol
- Aitor
- apala
- balda
- at
- athendustatü
- atamüstatü
- ari
- bagant
- lumera
- parada
- barbildu
- barga
- barrandan
- barrundatu
- barruki
- barik
- mazka
- barrabaska
- ardanburu
- ardangrina
- ituten
- ekera
- geun
- daragun
- sorna
- fiat
- fiodera
- gingil
- karkaila
- garbeltxagi
- gargale
- garhi
- gari ‘garatxo’
- gartu
- gesu/gesi
- guda
- ats
- olagarro
- zainezo
- naflatu
- lapar
- makulu
- putiko
- sendor ‘sorta’
- txortan
- urre gorri
- urritu
- erruki
- oxatu
- uztargi
- platuxa
- zumai
- zirotz
- zilar zuri
- bipotz
olio (orio 1562: Land; olio 1571: Leiz; ik. tradizio sekundariokoak). ■ Hitz orokorra. Forma zabalduena olio da; orio mendebaldeko (Land, Lazarg, bizk.) eta Erronkariko aldaera da; oligo XX. mendean aurkitzen da gip. eta bnaf. leku batzuetan. Lazarragak izerdi-orio darabil (izerdi-orio franko bear dau / oi bere bular artean) ‘izerdi-koipe/pats’ balioarekin.[1]
□ Baliteke hitzaren adibide izatea “por sobre nombre Olio Xaguito” (NatVasc 1535). Lekukotasunik zaharrena litzateke.
● olio-edale “lechuza, mochuelo” Land (orio-); cf. Goihetxeren xori olio zale eta untz olio-zale, ik. behean oliozale; cf. halaber NTLLE 1734, s.v. lechuza: “díxose quasi Lecytusa del nombre griego Lecytus, que significa Azeitéra, porque se bebe el azéite de las lámparas”; paralelo bete-beteak dira okzit. beu-l’òli eta kat. xuca-oli (DECat 6, 45b, òliba ‘hontz’).
● olio-mixar “lirón” Izag AranOñ; badirudi animalia honen koipea ukendutarako erabili izan dela, EncicNav s.v. micharra.
olio-aran (‘oliba’: Orixe), olio-argi (Arrantz [farol triste batian / oliyo-argiya]), olio-aza (Larm, Zabala), oliogin (Larm, frBart [arbola orijogina edo olibua]), olio-igurtzi (frBart [orijo-igortzizko edo unzinoeko sakramentuba]), oliokara (Duv), oliontzi (Pouv (olio-untzi), Larm), oliotegi (Mburu (olitegi)), oliotoki (Urte), oliotsu (Urte), olio-txarro (Larm, Kardab [argia ta olio txarroa eskuan]), oliotze (‘olibondo’: FedProp 1899), oliozale (Larm, Goihetxe [untz olio-zale… gathu gasna-zale]), oliozko (EtxZib [Erroman oliozko / ithurburua sorthu]), olioztatu (Leiz (-st-)), olioztu (Ubill). Cf. azolio.
► Badirudi hitzaren jatorria erromantze zaharreko olio forman dagoela (arag., gazt. etab.; cf. bereziki FuerGNav), lat. oleum-en baino areago; bokalarteko -r- orokorra ez izateak hala iradokitzen du, aintzat hartuta, gainera, bokalarteko -l- > -r- bilakaerak aski luzaroan iraun duela (Mitxelena 1974c: 198, FHV 312-314). Ez da baztertzekoa, bestalde, inguruko erromantzeen etengabeko eraginak bokalarteko -l- albokariari eusten lagundu izana; cf. gask., okzit. òli, bearn. oli etab. Corominasek eta Pascualek, gainera, gazt. óleo-ren izaera erdi-jasoa aipatzen dute (DCECH 4, 281a, eta 6. oh., olivo). Oligo aldaeran, -g- antihiatikoa ezarri da.
Wartburgen arabera (FEW 7, 344b, ŏleum), greziarrengandik jaso zuten erromatarrek olibondoen kultura, eta latinezko hitzak berak gr. ἔλαιον du jatorri azken buruan.
The Azkue Library and Archive serves Euskaltzaindia. It is also open to all researchers and it aims to foster research and support the distribution of Basque cultural issues as far as it is able.