- etxe-abade
- apate
- apat
- apatia
- arol
- Aitor
- apala
- balda
- at
- athendustatü
- atamüstatü
- ari
- bagant
- lumera
- parada
- barbildu
- barga
- barrandan
- barrundatu
- barruki
- barik
- mazka
- barrabaska
- ardanburu
- ardangrina
- ituten
- ekera
- geun
- daragun
- sorna
- fiat
- fiodera
- gingil
- karkaila
- garbeltxagi
- gargale
- garhi
- gari ‘garatxo’
- gartu
- gesu/gesi
- guda
- ats
- olagarro
- zainezo
- naflatu
- lapar
- makulu
- putiko
- sendor ‘sorta’
- txortan
- urre gorri
- urritu
- erruki
- oxatu
- uztargi
- platuxa
- zumai
- zirotz
- zilar zuri
- bipotz
makila (~1557: OihAtsot). ■ Hitz orokorra. Leherkaria hasperenduna da iparraldean eskuarki (-kh-). Bukaerako -a gabeko forma ez da oso ugari agertzen. XVI. mendeaz geroz aurkitzen da testuetan (OihAtsot esku orotako makila da, Haranb makhila kolpez, OArin naiz eskuaz, naiz makillaz; ik. behean Leiz makhila buru). XIX. mendeaz geroztik gutxienez, agintearen sinbolotzat hartu izan da (cf. aginte-makila, errege-makila…, baina ik. orobat behean makiladun).
□ Ez dago argi Don Diego Urtis Maquilla (ArchSegI 1342) eta Pero Maquillo (PobNav 1366) hitzaren adibide diren.
● makila-dantza Xenp (makil-dantza); Iztuetak ez dakar.
● makilazo Izt (nola muxinkari txar oek biraltzen ez dituzten makillazoz aunditurik), Iturr (ez balitz egiten meatxu edo desafiorik eta tiratzen makillazorik); makilazoka Soroa; atzizki erromantzearekin, ohar bedi hitzaren gip., gnaf. hedadura (bizk. ere arrunta da).
makila-borra (Ax [Herkules…, makilla borra bat edo maillu handi bat eskuan duela]), makila-buru (Leiz [bere makhila buru gainean bermaturik]), makilada (Larm, BMogel [ematen ziozkan makillada gogorrak]), makiladun (Zaldubi [ohoinik, / eskale, makhiladun, / tzarki bezti denik]), makilaka (NavIntel [Arantza, 1688], Harrt, Barrutia [makilaka ta agaka]; iz.: Mogel [makillaka galanta]), makilakada (Mogel), makilakari (Larm, frBart [makilakarijak ta okasinoetsubak]), makilari (Larm, Hbarren), makila-salda (“zurra, paliza, golpes” Elexp (bizk.)), makilatu (Larm, Munibe [alper da Maria makillatu]), makilatxo (Urte (makhilltxo), Izt [danbolin-arratza makillatxoarekin joaz]), makilaztatu (Arak (gnaf.), Hualde (-statu)), makilukaldi (Egiat (makhila khaldi); makilukaldika Lizarg). Cf. aginte-makila, arto-makila, artzain-makila, astamakila, erratz-makila, errege-makila, eskumakila, gorosti-makila, hanka-makila, lizar-makila, zango-makila…
► Badirudi azken buruan lat. bac(c)illum dela hitzaren jatorria (lat. baculum-en[1] ttikigarria; ErnMeill s.v.); hala, pentsatzekoa da bacilla bezalako pluraleko forma baten ondorengoa dela.[2]
Hastapeneko b- > m- bilakaera ez da azaltzen hitzeko beste sudurkari batek eragindako asimilazioz (cf. maneki < baneki, hemen < heben, etab.), baizik bestelako arrazoiengatik (fonema berriaren ugaltzearekin lotuak diren gertakariak, etab.); aski bilakaera arrunta izan zen momentu batetik aurrera —asimilaziozko b- > m- bilakaera ugaritu ondotik, hain zuzen—, cf. bizk. zah. marka (< lat. eta gazt. barca), mortu < bortu, etab. Ik. FHV (268-271).
The Azkue Library and Archive serves Euskaltzaindia. It is also open to all researchers and it aims to foster research and support the distribution of Basque cultural issues as far as it is able.