- etxe-abade
- apate
- apat
- apatia
- arol
- Aitor
- apala
- balda
- at
- athendustatü
- atamüstatü
- ari
- bagant
- lumera
- parada
- barbildu
- barga
- barrandan
- barrundatu
- barruki
- barik
- mazka
- barrabaska
- ardanburu
- ardangrina
- ituten
- ekera
- geun
- daragun
- sorna
- fiat
- fiodera
- gingil
- karkaila
- garbeltxagi
- gargale
- garhi
- gari ‘garatxo’
- gartu
- gesu/gesi
- guda
- ats
- olagarro
- zainezo
- naflatu
- lapar
- makulu
- putiko
- sendor ‘sorta’
- txortan
- urre gorri
- urritu
- erruki
- oxatu
- uztargi
- platuxa
- zumai
- zirotz
- zilar zuri
- bipotz
adats (1571: Leiz). ■ Hitz zabaldua (bizk., lap., bnaf., zub.). Esanahi ohikoena ‘buruko ileen multzoa (bereziki luzea)’ da (Leiz (oinak Iesusi) ixukatzen zerauzkan bere buruko adatsaz); irudizko zentzuan ere erabili da (EtxZib zure adatsaren izpiak [eguzkiaz esana]); XX. mendeko gip. autore batzuek pluralean darabilte. ‘Txirikorda’ (Larm) eta ‘adarreria’ (Azk/Lhande (zub.)) esanahiak ere aurkitzen dira.
adasdun (Leiz [emazteari adatsdun izatea gloria zaiola]), adasti (“greñudo” Larm), adastu (“trenzar” Larm), adats-izpi (‘ile-izpi’: EtxZib), adatsu (“melenudo” Larm). Cf. baratxuri-adats, ile-adats, ke-adats.
► Saioa egin daiteke *dats erroaren erreduplikazioz sortua dela pentsatzeko; hastapeneko d- disimilazioz galduko zen, cf. adar, eder eta odol (*dar, *der eta *dol erroen erreduplikazioz sortuak). Lats-en etimologia aztertzean, erro hori bera berreraikitzeko aukeraz mintzatu gara, baina bi hitzotan erro bera dagoela ziurtatzeko erroaren aitzinesanahiaren gorabeherak argitu beharko lirateke; aukera bat da, betiere lats-en ere erro bera ikusten duen hipotesiaren bidetik, jatorrian ‘goitik behera doan ile multzo’ moduko zerbait izango zela pentsatzea. Ik. lats.
Uhlenbeckez geroztik gutxienez (1891: 225, 1909c: 421), adar-en eratorritzat jo izan da —cf. ‘adarreria’ adiera—, -ts atzizki batekin (-tz dakar 1891ko lanean); baina zalantzazkoa da atzizki horren izaera. Mitxelenak (1969a: 400), aukera hori aztertuz, adar/adaka/adats eta alde/aldaka/aldats ematen ditu, paralelo moduan; gure ustez, aldats-en ere *dats erroa legoke bigarren osagai gisa (‘goitik behera datorren alde’ edo litzateke).
The Azkue Library and Archive serves Euskaltzaindia. It is also open to all researchers and it aims to foster research and support the distribution of Basque cultural issues as far as it is able.