- etxe-abade
- apate
- apat
- apatia
- arol
- Aitor
- apala
- balda
- at
- athendustatü
- atamüstatü
- ari
- bagant
- lumera
- parada
- barbildu
- barga
- barrandan
- barrundatu
- barruki
- barik
- mazka
- barrabaska
- ardanburu
- ardangrina
- ituten
- ekera
- geun
- daragun
- sorna
- fiat
- fiodera
- gingil
- karkaila
- garbeltxagi
- gargale
- garhi
- gari ‘garatxo’
- gartu
- gesu/gesi
- guda
- ats
- olagarro
- zainezo
- naflatu
- lapar
- makulu
- putiko
- sendor ‘sorta’
- txortan
- urre gorri
- urritu
- erruki
- oxatu
- uztargi
- platuxa
- zumai
- zirotz
- zilar zuri
- bipotz
fidatu (1545: Etxep; fiadu 1562: Land). ■ Hitz orokorra. Iparraldeko forma fidatu da, eta fiatu/-du hegoaldekoa; forma p-dunak bizk. eta gip. testuetan ageri dira, Mogelengandik hasita; h- duen forma ere dokumentatua dago (UskLiB haboro hidatüren zireia eni?).
Laguntzaile iragangaitzarekin erabiltzen da gehienbat (Etxep hartan fida dadina, Lazarg fia ze zatez); bada, bereziki iparraldean, erabilera datiboduna ere (Leiz nor fidaturen zaizue?); iragankorrarekin gutxiago erabiltzen da (Ax eztiozu halakoari sekereturik fidatzen, Añib fietako zuen konzienzia).
● fidamen hapaxa; ExerIzp (fidanzia edo fidamen guziak); proposa daiteke eusk. -men atzizkiarekin osatua dela, ez baitirudi lat. fidamen (ik. ErnMeill s.v. fīdō) hizkuntza erromantzeetan inoiz zabaldua egon denik.
● fidantz(i)a Materra (fidanzia handi bat… zeruko loriaren ardiesteko), Ax (esperantza, fidantza eta segurantza bizitze luzea emanen derakula); atzizkia euskararen barrenean jaso ahal izan badu ere, zuzenean halaxe mailegatutakoa izan liteke —cf. bearn. zah. fidansa ‘berme’, it. fidanza ‘fede, konfiantza’, etab.—; orobat fiat ‘fidagarritasun’ bera ere, ezezkako testuinguruetan erabiltzen dena, hizkuntza galo-erromantzeetan bezalaxe (FEW 3, 498b, *fīdare).
fidagaitz (Harrt, Orixe [bildurtia ta fiakaitza]; bigarren osagaian herskari ahoskabearekin, cf. fidakabe), fidagarri (Harr, Larrasket), fidakabe (‘ez fidatzeko’: Haranb [badakizu herioa fidakabea dela]), fidatuki (Haranb [zure baithan fidatuki bizi direnak]), fidatzeko (‘fidagarri’: Duv, Barb), fidegitu (‘sobera fidatu’: Leon).
► Badirudi erromantze garaikoa dela mailegu honen jatorria, ez latina zuzenean: batetik, ez dugu mailegu ustez zaharragoetako frikariaren f- > b- bilakaeraren zantzurik (cf. bago, biku < lat. fagus, ficus; ik. FHV 265); dena den, kontuan hartzekoa da gazt. zah. ere f- frikaria gorde zuela hitzak, izaera juridikokoa izanik izan zezakeen ahoskera jasoarengatik (DCECH 2, 885b, fiar; ik. fede); hasperena duen zub. hidatü forma ere errom. mailegua da (cf. bearn. hidà).
Bestetik, ipar. -ida- / heg. -ia- aldaerak sorburu erromaniko ezberdinen bitartez errazago azaltzen dira (cf. gazt. fiar, gask. fidà, hidà). Bestalde, aintzat hartzekoa da latinez fidere zela hitza, euskarazko i-a bokalismoarekin bat egiten ez duena; *fīdare-ren bokalismoak, hala ere, aski goiztiarra dirudi, erromantze guztien oinarrian baitago (DCECH 2, 885b).
Euskarazko erabilera ezberdinak (datibodun, igaitz., igkor.) erromantzeetan ere aurki daitezke (FEW 3, 498a, *fīdare).
fida. ■ Gehienbat fida izan esapidean erabilia, eta iparraldean bakarrik (Leiz fida izanen naiz hartan, Ax ezpainintzen neure buruaz fida; XVIII. mendetik aurrera datiboarekin: Larg Salomon ez zitzaion fida, ChantP fida niz zure erraner, / fidago ene hegaler). Badirudi izenondo moduan ere erabili izan dela (Harand lagun fidenetarik). Cf. fio1.
● fidos ‘harro, buruiritzi’: Xurio (humiliatzen fidosak eta seguratuak); -os atzizk. gaskoia.
fidoski (Xurio [ez abiatzen fidoski airetan gora]).
► Pentsa daiteke atzeranzko osaeraz sortua dela, fidatu-tik; cf. begira (edun) ← begiratu.
The Azkue Library and Archive serves Euskaltzaindia. It is also open to all researchers and it aims to foster research and support the distribution of Basque cultural issues as far as it is able.