Tr. Documentado desde Oihenart, aunque es escaso al Norte, donde sólo aparece con el sdo. de 'prado'; al Sur lo hallamos desde mediados del s. XVIII. Uku(i)llu es la var. más usual; aparece en autores guipuzcoanos desde Iturriaga y Echagaray, además de en algunos vizcaínos modernos como Altuna o Erkiaga; emplean ukullo Xenpelar, Illarramendi, Ibiñagabeitia y Ataño. Iku(i)llu aparece en textos guipuzcoanos del s. XX: Urruzuno, Mujika, Jautarkol, Barandiaran, Orixe, N. Etxaniz, Uztapide...; tbn. en Erkiaga, Zaitegi y Villasante. Las var. en o- son más frecuentes antes del s. XX: oku(i)llu, documentada ya en Mendiburu y en un texto de Berastegi del s. XVIII, aparece tbn. en V. Moguel, Zavala, Iztueta, Otaegui, Urruzuno, Azkue, Tomás Agirre y Erkiaga; okollu en IntzSerm, en Añibarro, Apaolaza, Ezale y Enbeita, ok(h)olu en los textos septentrionales (Oihenart, SGrat,Prop, Eskual ) y en Akesolo, okelu en Añibarro, Astarloa, Zavala e Iturzaeta, okellu en Lardizabal e Iztueta y okullo en Urruzuno y Txirrita.
etimologikoa
Etim. De lat. (medieval) locellus (> vasc. okelu ).
sense-1
1.
(V-ple-oroz),
okellu (A, que cita msOch),
okelu (Lcc, H),
okoilu (V-ger-ple-oroz-m; -ollu G-azp; Añ (V), Arch UFH (V)),
okolo (V-ger),
okolu,
okuilu (-ullu MgPAbVoc, H)
Ref.:
A(ukuillu, okoillu, okolo);
ZestErret(
okollu
)
. Rincón; rincón oculto, escondrijo."Rincón"Lcc.
"
Zurkulluba, okulluba, escondrijo, rincón"Mg PAbVoc..
"Escondedero, escondrijo", "rincón" Añ."Rincón, escondrijo"A.
"Rincón, sea de la cuadra, sea de la cocina"Ib.DRA). Cf. LzG: "Oquelu, sitio del horno de cocer el pan donde se quema la leña antes de meterla [la masa] (Ant. Salvatierra)". Ikusiko dozu persona deboto bat okelu ezkutu batean negarrez ta zizpuruka oraziñoan dagoala. AñGGero 322.
Ene biotzeko okollu ta ostendera guztiak. AñEL2 131 (Arch UFH, que cita este ej., da la forma okhollu
).
Ifinten da bide ondoko okelu ezkutubetan zelata. Astar II IX.
Mutil eta neskatillak bazter eta okelubetan sarturik euren soñuban danzetan dabenian. Ib. 144.
Arimea daukazue bazter ta okelu baten sarturik. ZavSerm I 23.
Bakotxa al daijan okeluban eskutetan da. ItzBerb I 383.
Eztau beste batzuk legez zokondo edo okollura bota ta bertan ustelduten edo autsak iaten itxi. Ezale 1897, 267b.
Basoan yaio, basoan azi, etsera etorrita okoluak garbietan asi . (V-arr). AEY III 392 (que traduce "cuadras"; se trata de una adivinanza de la escoba).
Ango okolu guztiek, arri bizien antzean, euren arimeari aldarrika lez daragoioe, dirautsiela: Lur au aita zureak atxurtue da, orma au aitaite zureak yasoa. AkesIpiñ 22.
Mutikoa abiau zan aguro, txakurra egon oi zan okuillurantz. ErkiagBatB 95.
sense-2
2.+ okolu (G-nav ap. A; okholü BN-mix, Sc ap. A; Arch UFH (S), Dv (S), H (S)). Ref.: A (okolu); Iz Als (jaiskiya)."Prado junto a la casa"A.
"Cada una de ellas [casas de Soule] tiene un pequeño enclave o anexo, llamado okholia
"HtoyRecherches 242.
Azti bi jin dira gure okolura, batak du izen sohegi, bertzeak aztura. "Aux avenues de nôtre maison"
.OPr 548.
Jin nizan zur' okolura. OPo(ed. Michel) 231.
Haurra laster Behetiko okholün gora. SGrat 4.
Busi ez da gehiago larre lanthu gabeko bat, bainan bai okholu bat. Prop 1893, 120.
Etxola bakhotxari datxikolarik okholu edo sorhopil hetsi bat. Prop 1907, 221.
Büstanobiko okholü zolan ekhia franko. Eskual 14-3-1913, 2.
sense-3
3.(G; VocCB; -ullu Dv (G), H (V, G)), ukullo, ukulu (Añ (G)), ikuilu (-ullu G-azp-goi-to; VP), okellu (Lar, Añ, Dv, H), okelu (H), okilu (Dv), okoilu (-olluVocZeg 286, H), okuilu (G-azp-to; Dv (G); -ullu H), okullo. Ref.: A (ukuillu, okuillu); AEF 1955, 78; Iz To (ikulluba).Establo, cuadra; corral."Caballeriza"VP 39r,
Lar,
Añ.
"Cuadra"VP 47v,
A.
"Corral", "establo" Añ."
Ikulluba, el establo (de vacas); okullue, okullu bat (G-goi)"Iz To.
Lapurra da, ardi okullura ataritik ez, baizik bestetatik sarzen den gizona. MbIArg I 370.
Okulluko ardi gorotzarekin.
BerastAzer
130.
Lengo garautegiak, ardantegiak, okeluak, salak ta kamarak anditu ta zabalduko dodaz. AñGGero 62 (Ax 75 (V 50) sotoak).
Idi makar bi dagoz / geure okulluan. ZavFabRIEV 1909, 37.
Ukullu zar batean / Beleneko erriyan. Echag 30.
Abereak miñez daudenean on da ukullua zuritzea. ItDial 80 (Ur korta, Dv heia, Ip barrüki).
Arkitu aldezan zabarra ta sas guztia okullura daramala. IztC 150 (84 ukullu, 234 okellu).
Okelluetan zeuzkan berrogei milla zaldi. Lard 210.
Nere ukulluko zaldirik obeena. ArrGB 125.
Orduantxe zetorren ukullutik kaiku bat esnerekin. ZabGabon 33s.
Azariren papera okullu batean / egoki egin zuen eguna argitzean. OtagEE 1883b, 64.
Zakurrak okolluan asi ziraden zangaz. Apaol 70.
Mando samatuak atze atzeka sartu nai izan ebazan korta edo okuilluan. AEzale 1897, 144a.
( s. XX)Ukulluko txekorrik andiena. AgG 55 (51 ukullo).
Abere gorotzari kendu lezaioken ezetasuna [...] ukulluetan bildu egin bear da. EEs 1916, 269.
Asto itxu bat zeukan Pernandok ikulluan. MujPAm 58.
Baserrittarrak itxi ez aletegi ta ukullubetan lorik egitten. Altuna 101.
Ikulluan aurrera sartu ziran, beitegiraño. OrSCruz 52 (Eus 337 ukuillu).
Komedi-tokia da / gure okollua; / beiak adarrak dantzan / ta ik akullua. Enb 161.
Illuntzean argiarekin ukullura joango zan. SabiagY 1934, 26.
Askan jana, aberea ukullura!ABarGoi 42.
Euki zitzakean lasai aski amar bei okullu zabalean. TAgUzt 16.
Ukullurako azpigarririk ez duala. Munita 55.
Txalak ukulluan itxirik. Ol1 Sam 6, 10 (Ker kortan
).
Utziko al diguzu leiotik ukuilluko usaia entzuten?AndAUzta 48.
Batzuetan, kortan sartzen zituen, ikuillu illun aretan. ErkiagBatB 50 (122 ukuillu).
Ukulluetatik [sugeak] uxatzeko erretzen zuten. IbiñVirgil 106 (96 ukullo).
Ganadu-mordoska bat / ikullu zarrian. UztSas 29.
Zer janik ezin billaturik, legorpe ta ukulluetan barrena, zenbatek [txantxangorrik] ez du katu ta txori-arteetan beren bizia uzten!AtañoTxanKan 21.
Txarria gosez okoilluan. Gerrika 275.
Ikullua txerritegi zan.JAzpiroz 13.
v. tbn. Xe 300. Sor AKaik 113. Bv AsL 24. Alz STFer 130. A Ardi 6. ForuAG 325. Tx in Imaz Auspoa 24, 154 (B I 78 okullo). Anab Usauri 69. Etxde JJ 12. Basarri 142. Osk Kurl 92. Salav 36. Etxba Ibilt 461. NEtx LBB 180. Berron Kijote 175. Insausti 34. Ukullo: Ill Testim 29. MendaroTx 106. Ataño TxanKan 28. Ikuilu: Urruz Zer 129 (48 okullo; Urz 47 okullu). Jaukol Biozk 82. JMB ELG 80. Zait Plat 103. Vill Jaink 147. BBarand 115. Okuilu: VMg 93.
sense-4
4.
(V-ger)
Ref.:
A Apend;EI 381. Portal.
azpisarrera-1
UKUILU-AITZUR(ukullu-atxur G-goi, AN-gip; ikulluatxur G-to; okuilluatxur G-azp; okoillatxur G-azp). Ref.: A (okuillu-aiztur); EEs 1931, 40; BU Arano (ukullu-atxur); Iz To (ikulluatxurra); ZestErret (okoillatxur).
"Azada de dos púas" A. "Especie de rastrillo para remover las camas del ganado" BU Arano. "La azada de 4 púas para sacar el estiércol" Iz To. [Murumendiko dama] ikullu atxurrarekin illea orrazten ikusi zutela askok. BBarand 23.
azpisarrera-2
UKUILU-ALDE.
Zona del establo. Naiago zuan ikullu aldean edo mandioan zerbait egiten jardun.TxGarmBordaB 121.
Ukuillu aldera joanak dituk. Zendoia 173s.
azpisarrera-3
UKUILU-BAZTER.
Rincón de la cuadra. [Job] arkitzen zen orduen okollu bastar arretan materiturik eta podre bat egiñik.
IntzSerm
179.
Bei-elea bildurik / gaur illunabarrean, / ukullu bazterrean / nagoala lotan. Echag 122.
Ukullu-bazterrean egiten dana mai-aintzinean debekatzen dalako. OrAitork 64.
Bere erraiña botaka arkitu zuan ikuillu baztarrean. NEtxLBB 24.
Idiak ikuillu baztarretik erantzun: "Muuu! Gero duk Erramu". EZBB I 35.
Jarri genduan ikullu baztarrean zepoa, arratoiak ziralakoan. BBarand 51.
azpisarrera-4
UKUILU-JABE.
Propietario de establos. Ukullu-jabe aberats baten alaba zan. "Ganadero"
.BerronKijote 221.
azpisarrera-5
UKUILUKOAK EGIN. "
Ikullukuak in, ikuiluko lanak egin: azpiak atera, ganaduari jaten eman, etab. Ikullukuak inda gero ohera
"ZestErret.
azpisarrera-6
UKUILU-ZAINTZAILE.
Guardián de establos. Arratsak idiskoak tegira biltzen dituenean eta bildotsen marrakarekin otsoen belarriak zorroztenagotzen mendiko ikullu zaitzalleak bezela. "Stabuli custos"
.IbiñVirgil 116.
azpisarrera-7
UKUILU-ZOKO.
Rincón de la cuadra. Eztula ta antziya / ukullo-zokotik. Xe 296.
Ondo billatu nazu / ikullu-zokua. Auspoa 76, 139.