OEH - Bilaketa

976 emaitza bazter bilaketarentzat

Sarrera buruan (74)


Sarrera osoan (499)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
buruz.
sense-1
I . (Posposición).
azpiadiera-1.1
1. (G-azp, AN-gip-5vill, BN-arb; SP, Lar, Añ, vEys, Aizk, A) Ref.: Gte Erd 204 .
(Tras bere, etc.). Por sí (mí, etc.) mismo, por su (mi, etc.) cuenta, por propia iniciativa. "Proprio marte, berez, bereburuz, si es tercera persona; si primera, nerez, nere buruz, &c. Lat. Suopte ingenio" Lar. "(De) mío, de mí (c.) neurez, nerez, neuretik, neure buruz " . "De soi (ex se), de sa nature" Ith 413. " Buru sert encore pour le pronom même, ou comme le français chef: bere buruz (V, G, L, BN), de soi-même, de son chef; zure buruz, de vous même, de votre propre chef" vEys. " Bere buruz, por resolución propia" A. " Bere buruz (V, BN), bere kasa" Zait Sof II 149. " Bere buruz etortzen da behia (AN-gip-5vill, B), nere buruz egin dut (G-azp, AN-gip-5vill, BN-arb)" Gte Erd 204. v. BURUTIK, KABUZ. Tr. Documentado desde Leiçarraga. Al Norte no se encuentra desde mediados del s. XIX; al Sur su uso aumenta considerablemente en el XX.
Eta ez naiz neure buruz ethorri, baina hark igorri nau. Io 8, 42 (He, Ker neure buruz, Ol, Or nere buruz; LE neure-ganik, HeH ene ariaz, Dv, Leon ene burutarik, EvS nihaurtzaz, IBk, IBe neurez). Eta [...] ethor zitezen burdinazko borthara, zibitatera daramanera, zein bere buruz ireki baitzekién. Act 12, 10 (He bere buruz; TB berartaz, Dv bere baitharik, Ol, Ker, IBk, IBe berez). Nork ninduen bekhatutan lizuntzera buthatu, / ala neure buruz nintzen xoillki lohian sarthu. EZ Man II 72s. Geure buruz ezin guarda gaitezke kaltetarik. Ib. 144. Etzuen bertze [...] akusatzaillerik, bere konzientzia baizen: baiña hura zuen asko. Eta halatan, berak bere buruz, bere falta ezaguturik [...] estalgunea bilhatu zuen. Ax 434 (V 283). Etxarrin ladronak dire eta aek eraman dizkidate duda bage, eze beorrak eztire bere buruz joan. (Larraun, 1649). ReinEusk 142. Konsolamendu espiritualen bilhatzea gatik [sakramendua] errezibitzea da bizios [...]; ordea hain gabe konsolamendu hek bere buruz heldu. Hm 201. Erakuslerik eta gidaririk gabe berak bere buruz biltzen du udan neguaren iragaiteko behar duen mantenua. ES 185. Zure buruz ezdeusera duzu zure pendura guzia. Ch III 4, 3. Orduan duzue ezagutuko nor naizen eta neure buruz ez deusere ez dudala egiten. He Io 8, 28. Bein egiteko artzen ditutzun <-ztun> gauzak, ez ditzazula zere buruz beintzat utzi. Mb JBDev 199. Bigarren parte au atera det, ta ez nere buruz, baizik gizon andien konsejuz. Cb Eg II 8. Arimeen zoriona maiz artzain on baten zuhurtziari datxekola eta bere buruz gidatzen dena urrikalgarri dela. Lg I 202. Ezin inok bere buruz larga leiz [penitenzijak] kunplidu baga. Mg CO 213 (CC 144 bere buruz). Egintz on guziak deus etzaizkitzun baliatzen, horiek guziak zure buruz, ohituraz edo bertzela, Jainkoaren nahiari behatu gabe, egiten baditutzu. Dh 233. Sakramentü bati jüntatiak direlakoz hanitzez baliusago dirat eziez batbederak bere bürüz egin litiruanak. UskLiB 86. Agirian jarria lenago egon bear zeban Gipuzkoatarrak beren buruz asmatutako lanbide onen anziñaera guztiz urrunekoa. Izt C 207. Beorrek bere buruz artzen ditu bestiak, bañan beorri bezelako gutxi da mundu ontan. Sor Gabon 43.
( s. XX) Bakoitza bere buruz, bere kasa, joatea, ez da aski. ForuAG 257. Alde guztietatik bearrez josirik, galbidez esitturik ta gure buruz ezin baliatuz arkitzen gera bizitza onetan. Inza Azalp 122. Iñoren laguntza barik, bere buruz ta diruz Pariserako bidia artu eban. Kk Ab II 187. Batzuek ezer egiten ez, eta egiten zutenai utzi nai ez, eta besteak beren buruz ari nai. Or SCruz 111. Baratz-erdian dut arki / amona: alderoka dator, / begi galduak nora-nai... / Eriotzak dakar besalagun, / bere buruz ezpaita gai. Ldi BB 148. Bere buruz edo Erri Agintarien, Uri Agintarien edo Guda-Ordezkarien iritzia beteaz. "Por propia iniciativa" . EAEg 6-11-1936, 231. Erakutsiko diat nik iri neurriz edatea ezik ire buruz aritzea. Emen nik agindutako besterik ez da egiten! Anab Poli 100. Jupiter zan bere buruz euria sortzen eta bialtzen zuena. Vill Jaink 77. Euskalarien artean leku on bat irabazi dau, bere buruz. Alzola Atalak 126. Beste laurak artean gazteak zeuden beren buruz ezer pentsatzeko. NEtx LBB 48. Hala hala ez litazke / ere oraiko egünetan, / beren bürüz jarten ahal / ofizialdünak lanetan? Casve SGrazi 60. Pentsatu nuan bertso batzuek jartzea nere buruz. BAyerbe 87. Kanposantuan nitxuak egiteko plan bat asi eban, eta bere buruz bakarrik pentsaute. Gerrika 183. Bere buruz ari da, baina berekin dakar noski, halaz ere, bere gizaldiaren zantzua. MIH 334.
azpiadiera-1.1.1
(Tras gen. no anafórico). Por iniciativa de; bajo la dirección de. " Orixe bai dabillela bertzeren buruz (AN-5vill), Martinen buruz egin dute (AN-5vill), Martinen buruz dabiltzi (AN-5vill)" Gte Erd 222.
Beraz, bere konzientziaren arauaz, haren buruz eta konseilluz gobernatzen eta kidatzen dena ongi da. Ax 422 (V 273). Egitade ikusgarri au egin izan zeban Don Franzisko Asurmendi Gipuzkoatarrak, izen andiko don Ventura Rodriguezen buruz. Izt C 49. Azpeitiko Batzartar Jaunak deitu zuten Maisu andi Don Mariano Laskurain Mutrikukoa, beraren buruz egiña izan zedin Ekida aiñ ospatsua. Ib. 83.
azpiadiera-1.2
2. (L, B, BN, Sal, R, S; SP, Dv, Lh) Ref.: A; EI 200; AtSac 69; Gte Erd 71 .
(Tras dat.). Hacia, en dirección a; mirando a, frente a, contra. "De front" SP. " Zohazko berari buruz, allez à lui directement" Dv. "Mirando a..., atendiendo..., frente a..." A. "Dirigiéndose (Dv Mt 21, 28)" Ib. " Jar zite eni bürüz, asseyez-vous (tourné) vers moi" Lh. "Le datif s'emploie avec les postpositions: buruz, vis-à-vis de, vers; [...] Ex.: aitari buruz itzuli zen, il se tourna vers son père" Lf Gram 385. Tr. General al Norte desde la 2.a mitad del s. XIX, si bien se atestigua antes en Xarlem . Hay testimonios meridionales del s. XX en autores cultistas.
Hots emazie bertan / Bordeleri bürüz, / ataka ahal ditzagün / Aigalon eta Ferragüs. Xarlem 400. Jar türken gibeletik; ützül her bürüz Rigo, Zato, Mirabolan. Ib. 981s. Bizi berri bati buruz abia nadientzat. Dv LEd 163. Mirakulua izanen zen xuxen xuxena elkharri buruz ibiltzea, yakin gabe batek, ez bertzeak, non nor eta zer zen. Hb Egia 11. Franzizkori buruz heldu da, xuxen xuxena haren ganat doha. Laph 215. Munduko gauzak utzirik bazterrerat, Eternitateari buruz jartzen da. Ib. 15. Haizu da alegeratzea heriotzeari buruz ere. Prop 1876-77, 183 (Dv traduce "même en présence de la mort"). Zer egin zezaketen biek hamarri buruz? Prop 1882, 244. Beretu baihinduen Jesusek aspaldi, / Haren etsaier buruz bethi bihur hadi. Zby RIEV 1908, 606. Gero Maria Sainduak [...] entzun zituen Jesusek bere apostolu maiteari buruz erran zituen solhas hauk: "Horra zure Ama". Jnn SBi 45. Bizente gaztea gai zen lan hari buruz jartzeko. Ib. 148 (cf. Dv: "Buruz jartzea, se mettre de face, vis-à-vis de quelqu'un; entreprendre une œuvre, une affaire"). Ibai borthitzeri buruz, bethi zuzen dagozin harrokak. Lap V (V 1). Guri buruz xoko batean jarririk zagon. HU Zez 78.
( s. XX) Nun nahi ikusten baitira errient eta errientsak bortzpasei haurrer buruz, erdi alfer. JE Bur 46. Kontu, arranoak! "Zuer buruz, Jaunak emanak / baitugu aztapar onak!". Barb Sup VI. Zertako bada lurrari buruz / ar izerditan ithoa? Ox 141. Gardetarik batek hartü zian bere arma illabürri eta sü egiteko bezala jarri zen Haritxabaleti bürüz. Const 32. Baserreka beiti eman zen arri eta larren artetik, Jainkoak daki nola, bide madarikatuari buruz. FIr 347. Beti mirail bati buruz / biloak ezin apainduz. Etcham 98. Dio niri buruz itzulirik gure zerbitzarietarik batek. JE Ber 28. Beizai suminduari buruz eta bide beretik zetorren txairo Bikendi. Or Mi 53. Gizonei buruz zaudete zurt. Ol Mt 10, 17 (Ker zaindu zuen buruak gizonakandik ). Bitartean (alargunari buruz) biok emen geldituko gera. Lab EEguna 72. Orai nere gela ilun, gogoa ilunago, / kurutzeñoari buruz belauniko begira. Iratz 63. Eskua Mayiren ganbarari buruz keinatua zuen. Lf Murtuts 53. Aitaren egin ondoren, atera zen zuzen-zuzen bere ilgaiari buruz. Etxde JJ 205. Zer balentia! Berrogei mila, ehüni bürüz! Mde Pr 49. Arima nahasi bat, ongiari buruz bezain errexki gaizkiari buruz lerratzen ahal zitakena. JEtchep 116. Xoria Peiori buruz itzultzen da. Ib. 26. Gizona eriotzari buruz dijoa, jaio zen unetik. Vill Jaink 111. Ixilka joan [zen] Sanguesatik haratxago, azken so baten egiterat bere sortetxeari buruz. " Sur sa maison natale" . Ardoy SFRan 145. Baxenabar, Lapurdi eta Xuberoan / nik ez dakit jendea zeri buruz doan; / euskara itotzea hartu du gogoan. Xa Odol 224. Banuen ere pentze xoko batean, iguzkiari buruz, lur puxka bat barna itzulia. Etchebarne 73. Gero, Operari buruz jokatzeko, behar izan zuen serioski lanean arizan. Ib. 132. Esku-bakarraz altxatuz brabana bere etxeari buruz. Larre ArtzainE 105.

v. tbn. (Para autores meridionales): Zait Sof 144. Osk Kurl 144. Gazt MusIx 225. Lasa Poem 96.
azpiadiera-1.2.1
(Con sentido temporal). " Gabari buruz (Sal), gaiari buruz (R-uzt), gaiari bürüz (S), hacia la noche" A. " Eguerdiari buruz joan ginen (BN-ciz)" Gte Erd 71.
Hiltzen ikusi duten errientetarik zenbeitek bederen ez ote dituzte, arratsari buruz, etxeratekoan egin bi gogoeta? HU Aurp 140. Zer tuk elhe txar horiek? Ala koblaka hasia othe hiz orai, zahartzeari buruz? Barb Sup 169. Urhats bat eta urhats bi, / sagar ala marrubi, / neguari buruz, Andere xinhaurri; / bethi bilha, bethi kurri. Ox 101. Xokho baten elgarretaratzen ikusi gintuen ilhunari buruz. Zerb Gerlan 80. Iluntxeari buruz sartua zen etxolan, igandea bere herrian pasaturik. JEtchep 56. Ez baita on loari buruz barnearen kargatzea. "Quand on va dormir" . Ardoy SFran 88.
azpiadiera-1.2.2
(BN, S) Ref.: Lh; EI 220; Gte Erd 71 .
(Tras alativo). "Oihanetarat bürüz, vers les bois" Lh. "L'adlatif est employé avec: [...] buruz, vers (avec mouvement). [...] Etxera buruz bazoan, il allait vers la maison" Lf Gram 389. En EI 220 se recoge como respuesta a "hacia la montaña, vers la montagne" mendira buruz (BN-ciz), mendira bürüz (BN-bard), mendirat buruz (BN-lab), mendiat buruz (BN-arb) y mendirabüz (BN-mix). "Maulerat bürüz joan ginen (S), artzainek beren artaldeak Itsasuko alagietarat buruz laguntzen dituzte (BN-lab), hunarat buruz jin da (BN-lab)" Gte Erd 71. Tr. Documentado sobre todo en textos de autores bajo-navarros y suletinos de los ss. XIX y XX.
Sakramentü Saintia egoiten den elizarik hüllanenilat bürüz ützülirik egizü zure othoitzia. UskLiB 73. Gurhi egiteko lekhiak behar dü izan ipharraren eta ekhitzalgiaren artialat bürüz. "Exposé au nord-ouest" . Ip Dial 82 (Dv ipharreko eta mendebaleko artera begiz yarria). Nigarrez, izerditan, ez yakin norat buruz yoka, Gaizandik nahi zituzken geldirazi bere bulunbari maiteak. Hb Egia 133. Itzulirik gibelat buruz. Jnn SBi 145. Bainan xede hortarat buruz egin ote dugu, eta egiten zerbeit onik? HU Zez 80. Ez duzue ikusten zuen armadaren oldarra ez dagoela Parisera buruz, bainan bai itsasoari buruz Frantsesen eta Anglesen junta trenkaturik? StPierre 20s. Ahal nuen bezala igan nintzen etxerat buruz heldu zen trein batetara. Barb Sup 28. Ohera buruz abiatu zen. Ib. 104. Zaria abiatü zelarik gora bürüz, leihoa zabal-eta hatzeman zian soka. Soka muztü zian eta zaria bere ganat bildü. Const 19. Bere emaztea eta umeak Mexikoko irian utzirik, Tepic eskualdera buruz atera zen. FIr 134. Meza akabatzean / ikusten dut gero / Mahain saindurat buruz / doatzila oro. Etcham 196. Burrunban badoazkigu otoak mazela batean harat, bethi iparrerat buruz. JE Ber 84. Ohetik jautsi zen, dorpeki, eta aterat buruz abiatu. Mde Pr 158. Badoazi denak beren etxetara buruz. (BN-baig). Satr Seksu 36. Leihotik so daude gaineko pentzerat buruz. JEtchep 49. Untzixka batean igan ziren Sakai porturat buruz. Ardoy SFran 232. Iragan den urteko Urriko bortzean, / Amerikarat buruz, ortzegun goizean, / nindoan sendimendu asko bihotzean. Xa Odol 229. Biharamunean partitzen gira biak etxera buruz. Etchebarne 57. Mari joana zela elizarat buruz. Larre ArtzainE 11.
azpiadiera-1.2.2.1
(Antecediendo al alativo). " Buruz iguzkira, de face au soleil" Dv. Cf. BURUZ GORA, BURUZ BEHERA, BURUZ AURRERA, etc.
Bainan ehortz nezazue / xai zola batean; / [...] eta buruz barrikara, / ahoz dutxulura. JanEd I 139.
azpiadiera-1.2.2.2
(Con sentido temporal).
Hola-hola bethi begira, [...] ez etsitu nahi eta hargatik nihor nihondik ez ageri, hamar orenetarat buruz ari ginen, sumatu ginuenean [...]. Prop 1895, 64. Atzo zortzi, ortzegun goizaldera buruz supituki ohean hila kausitu dute. HU Aurp 85.
azpiadiera-1.2.3
(Tras gen.). En AtSac 69, se recoge genit. + buruz en respuesta a "vers [le bois]" en Bonloc (BN-lab).
Gure lur gañaren buruz bilin-balaunka erori ta burrunba entzun zan. Zait Sof 165. Aurrez ikusitako erioaren buruz leiatzen aizela, nork ez dik negar egingo? Ib. 146. Gorroto dituzunen buruz etzaite neurrigabe samindu. Ib. 17. Traidoreak etxian duz / aleman gaiztoen buruz, / fazismo ori jarri dagien / Francori lagunduz. Ayesta 84.
azpiadiera-1.2.4
(Sin marca casual).
Jalki Kabalzar eta paseia. Ama buruz. (acot. escén.). AstLas 17. Orrobia aldeko Yainkoaren ugalde buruz, niretarrak oro itobearren doazela ikusi dezazkezu. Zait Sof 62.
azpiadiera-1.3
3. (V-m, B, BN-lab-ciz, S) Ref.: A Apend; Lh; Izeta BHizt2; Gte Erd 71.
(Tras dat.). Sobre, con respecto a, para con; de cara a, con vistas a. "Con referencia (V-m), gatxari buruz be barre egin dot, me he reído del mal" A Apend. "En vue de..., dans le but de... Zeñütegi baten despendioari bürüz abiatü (S), engagé dans une dépense en vue de (bâtir) un clocher" Lh. "Envers" Lf Gram 381. "Acerca de. Gazteriari buruz mintzetu dire " Izeta BHizt2. . " Bazkori buruz aurten ere kantaldi bat gaitza muntatu dute (BN-lab), Jinkuak daki zer lanak tügün ihautiari bürüz (S), haurren geroko segidari buruz ez dute deus antolamendurik egin (BN-ciz)" Gte Erd 71. Tr. Comienza a documentarse en textos septentrionales en la 2.a mitad del s. XIX (aunque cf. bere buruzko en Pouvreau); en el s. XX se hace muy común tbn. entre los autores meridionales.
Jaun-andere orier buruz / abisa eman nahi nuke, / elgar esposa dezaten / ideia hunik badute. Bordel 93. Nortaz eginak garen, zer eginbide dugun gure kreatzaileari buruz. Lap 41 (V 23). Oraino gazte eta azkar, osasun betean zelarik, bere jinkozko lan handiei buruz oraino behingo gizon. HU Aurp 102. Osoki lotsatua zen haur gaixoa gauari buruz. Arb Igand 86.
( s. XX) Zer da Mezako Sakrifizioa Khurutzeko Sakrifizioari buruz? CatJauf 112. Hanbatenaz tinkiago atxiki die aberatsek beren urre-moltsa non bozkatzeer buruz jende xehearen beldur baitziren. JE Bur 119. Obra berrietan Alemanek arta handia erakutsi dute bereziki gara handien egiteari buruz. StPierre 26. Halako panpina bat ethorri zitzautan egun batez, bere espos-mezari buruz behar ziren zer guzien xuxentzera. Barb Sup VII. Gai bati buruz iardesteka. Zub 58. Zeure onari buruz zeuk nai dozuna baño eztogu gura. Otx 182. Beste amarrak, ori entzunik, asarretu ziran Yakobo eta Yoani buruz. Ir YKBiz 364. Ta, irakaskintzari buruz bezela, gañontzeko gaietaz esan omen liteke. Ldi IL 25. Ondasunai buruz, artzea baño emotea zoriontsuago zala esan eban Jaunak. Eguzk GizAuz 13. Uztaro. Gure erriaren bizierari buruz, edesti jakingarria. TAg Uzt 1. Oroagindu onekin zer ikusi duten [...] eginkizunak betetzeari buruz, Erkalak emanak dauzkan legezko aginduak beteko dituzte. EAEg 8-11-1936, 249. Gai berari buruz ezarriak dauzkan edo ezarri ditzaken eginkizunak tajutzea. Ib. 29-12-1936, 673. Entzun Edomi buruz artu dun burubidea. Ol Ier 49, 20. Deliberatu zuten behar zela herriko dirutik bultu berri bat Pauen erosi [...] jaun erretor xaharrak aipatu besta ederrari buruz. Lf Murtuts 12. Zure lorraldiei buruz, Yainkoek noiz errukituko ote diran eztakit. Zait Sof 116. Izan ere, ainbeste ta ainbeste kantazar goxo dira eusko-folklorean Arantzazuri buruz. SMitx Aranz 185. Beldurra baitugu Oxobi, Piarres eta cSo-egile batzuek lerro hauk irakurtuko dituztela... eta aski punttakoak direla Euskarari buruz... Zerb Azk 99. Ez baitugu esaten bakun, bikun, irukun, berdin, eta olakorik; eta aldiari buruz olako esaten badugu, tartea diñogu. Or Aitork 325. Gaur pizti oneri buruz ipuintxo bat kontauko deutsuet. Bilbao IpuiB 261. Bere iduriko neska gazte bat ezagutu nahi luke ezkontzari buruz. JEtchep 90. Beste aldetik, Gabontza ugazaba da, ta ostatu jabea, mutillari buruz. Erkiag BatB 132. Don Inaziori buruz esan ditugunak. Anab Usauri (ed. 1986) 99 (ed. 1931, 143 Don Inazioretzaz ). Bi jokabideok, bata besteari buru eman edo eragotzi bearrean, alkarren lagun eta osagarrri ditezke euskal-kulturari buruz. Gazt MusIx 7. Orai baitakik nor den hobenduna, zer xede dituk horri buruz? Larz Senper 120. Goazemazu orain, Iupiter berberak erleai eman senari buruz mintzatzera. Ibiñ Virgil 110. Egungo egunean, gure tokietan bereziki, zuhurtzia gehiago galdegiten du elizak geroari buruz. Ardoy SFran 319. Finlandiako gauza askotaz berba egin dogu, baiña batez be ango literaturari buruz. Alzola Atalak 95. Gogoratuko aiz, nola esan ionan, norbaitek berriketan jardun zuala bioi buruz. NEtx LBB 135. Nere ustetan gai oni buruz / naikoa degu itzegin. Uzt Sas 165. Artian güdükari bürüz / gazteriako gizunak / oihanetan ta botxetan / dirateke trebatiak. 'En prévision du combat' . Casve SGrazi 146. Behar zela hasi pentsatzen zerbait egin behar zela biziari buruz. Etchebarne 82. Kortei buruz genduen jokabidean. Gerrika 148. Nere inguruan pasa diran auei buruz gauza asko itzegingo nuke. Albeniz 231. Ez da hizkuntzarik Europa osoan euskara bezain ilun eta izkutu ageri denik, bere jatorriari eta kondairari buruz. MIH 146. Arana Goiri eta Azkue ez ziren talde berekoak euskarari buruz. MEIG V 100.

v. tbn. Lek SClar 106. Txill Let 134. Izeta DirG 71. Berron Kijote 17. Etxabu Kontu 174. Onaind STeresa 24.
azpiadiera-1.3.1
(Tras gen.).
Lengoan aritu giñan azken-apur ta tximistapurren buruz. Anab Usauri 101. Orduan esan zizkigun kontuak ta abar; emakumezkoen jantzien buruz-ta. Lab EEguna 74. Gorroto dituzunen buruz etzaite neurrigabe samindu. Zait Sof 17. Euskal joko ta oituren buruz / emandako iritziak. Olea 40. Batzuk maiori ixila edo aitatzen dute azterketa horien buruz, eta nik esaten dut, maiori horrek ere nolabait izan zuela hitz egiteko bidea. MEIG IX 56. (en una entrevista hecha por M. Ugalde)
azpiadiera-1.4
4. (Tras gen.). Al cabo de. v. BURUAN.
Eta, urteen buruz, gaztetango dirdaitasun aberatsa zerbait gandutu ta lausotu zitzaiola irudi arren, etzizaizkon agortu artean lengo edertasun-kondarrak. TAg Uzt 66. Ekaitzik izan ez daun gazteak / ori ez dabe ikusten, / baña geroak urtien buruz / asko dausku erakusten. BEnb NereA 238. Iparragirre urteen buruz / zuri da buru-bizarrez; eztarria latz, baña biotza / etzaio aldatu urtez. NEtx LBB 290.
azpiadiera-1.5
5. "(R), después. Jinez buruz, después de venir" A.
azpiadiera-1.6
6. (Con bere, neure, etc.). Para sí. " Solasean ari da bere buruz (B)" Gte Erd 37.
sense-2
II . (Uso adv.).
azpiadiera-2.1
1. Por sí (mí, etc.) mismo. Cf. supra (I, 1).
Eta fede haur buruz ahal dukegu, ala Iainkoaganik rezebitzen dugu? "De nous-mêmes" . Ins C, 8v. "Lorenzo ta Txatxaliñ" [ipuina]. Buruz asmaurikoa. Alzola Atalak 149 (cf. ib. 148: neure buruz asmaurikoa ).
azpiadiera-2.2
2. (Lar, ).
(Caer, etc.) de cabeza. "Bruces o bruzas, la postura de echarse cabeza abajo, vienen del bascuence buruz, sincopado en bruz, y significa de cabeza" Lar. "(Caer de) cabeza, buruz, buruz bera jausi " .
Hire goratzeko asko / diat beheratuko, / asko galduko, askori / buruz lur iriioko. EZ Eliç 253s (Hm 148 buruz lur irioko ). Kontu, diñot, zuek, bekatuzko okasiño galgarrietan buruz sarturik zagozanok. LoraS 31. [Egunak] murgil yo du buruz / sarkalde-leizean. Ldi UO 21. Adarra zarrat, buruz erori, / bêan arki du arria. Or Eus 76. Orrela ari bazera, anka ta buruz inpernuan murgilduko zera. Etxde JJ 141.
azpiadiera-2.2.1
(V-gip).
De cabeza, con la cabeza. " Baloia buruz jo " Elexp Berg.
Belaunikatu zen aren oñetan ta buruz lurra ukitzen zuela. Mb IArg I 183. Noizbait begiak athera zitzaizkon bere tokitarik, buruz harrasiari yoka. Hb Egia 16. Buruz keinu egin zuen hunek ezetz. JE Bur 134.
azpiadiera-2.3
3. (V, G; vEys (V, G), A DBols) Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg.
De memoria. "Par cœur" vEys. Cf. BURUZ HARTU (s.v. buru). Tr. Documentado en autores vizcaínos y guipuzcoanos desde comienzos del siglo XIX.
Lengo egun baten berak buruz ikasita, esaeuskun ipuin txito eder abade batek imini ebana berba neurtu ta soñutubaz. Mg PAb 96. Leiatzen zera zeu ere buruz ikasten. VMg VII. Ez da asko oneek buruz esaten jakitia. Aitu biar dabee ta jakin biar dabee berba areek zer esan gura dabeen. fB Ic I 9. Utsa zala doktriñia buruz jakitia, aituten ezpazan. JJMg BasEsc 28. Esan egizuz Aita gureati asi ta buruz dakizuzan oraziño batzuek. EL2 63. Zeintzuk gorde dituzten maitaro anziña anziñako gurasoak ateratako itz-neurtu aldi asko [...] izkriburik bage buruz batak besteari erakutsirik. Izt C 216. Umeen artean ume egiñ, bere leziyoa ikasita eraman ta buruz besteakiñ batean emateari ezer-asko begiratu bagerik. Aran SIgn 49. Izkiribitu zuan [itz-aldia] eta gañera ikasi zuan buruz alik ondoena. Bv AsL 177. Ingeles kanta edo erezi bat, O Susanna deritxona, goiko Amerikatarrena ta Inglaterrako itxasgizon geienak buruz dakiena. A BGuzur 117s. Edozeiñ baño geiago zan kristau dotrina buruz esaten. Ag G 57s. Kristau askok buruz badakizkitte bi gauza oiek. Inza Azalp 23. Ori dana dakitzu buruz ta zietz. Kk Ab II 154s. Antxiñako poema ederrak buruz esaten zituzten bertsolariak izan ziren erriaren irakasle. Zait Plat 111. Geroen batean / organuak soiñuz / fuga bat asten du, / bai baitakit buruz. Or Poem 517. Eta Bibliak zer dio gizonaren jatorriaz? Guztiok dakigu buruz. Vill Jaink 59. Aldi aretan, [eskolan] buruz ikaste lanak ziran nagusi. Erkiag BatB 41. Baiña egin bear guziak buruz ikasi zituzten ezkero, jolas arek etzuan iñorentzako bixigarririk. NEtx LBB 123. Bertso ura danak buruz ikasiko dute. Uzt Sas 19. Nik ez dakit zelan, baiña esaldi au buruz artu neban. Etxabu Kontu 17. Gure ama, bertso asko zekizkiana zan buruz. Insausti 16. Poeta begiz asmatu zuen hori Lizardik, udazkenean zarpil egoak, ezkontzeke atsotu diranetakoak (buruz ari naiz aipatzen) ikusi zituenean. MEIG I 254.
v. tbn. Iraola 63. Alz Ram 67. Munita 154. MAtx Gazt 99. Berron Kijote 20. Ataño TxanKan 64.
azpiadiera-2.4
4. Mentalmente, intelectualmente.
Geiago egiten du / buruz gizon onek, / ezen ez eskuakin / eun milla gizonek. It Fab 101. Sor-herriari, bihotzez edo buruz, nolazpeit, azkenean zangoz bederen atxikiak. HU Aurp 173. Buruz ari ez dena, ar ditake eskuz edo zangoz; bakotxa alabainan duen hartaz balia [boz aitzineko egunetan] . HU Zez 49. Buruz, besoz, zangoz, behakoz / direla gure bete, / frogatu behar lukete. Etcham 75. Adimenduz eta buruz uste baino ere maiteago ez othe dugun guziek Frantzia? JE Ber 95. Beti bezela, orain ere, buruz ezer dezaketen gizonak, gaztelarrak: Sánchez Román, Ortega Gasset... Ldi IL 24. Oar bederen ez dezula Lizardi gogaiak etorri-ala yaulkitzezale, baizik buruz eio, aztertu ta bae xeean igaziak bakarrik dutekela arengandik mundura agertze-baimen. Markiegi ( in Ldi IL 12 ). Dagon bezela, ezer ez. Buruz bakoitzak igarri nai duana. Baserritarrak esango lueken bezela: elusiok. JAIraz Bizia 44. Irauli etzazu bakartasunean, buruz, ainbeste ta ainbeste Elizkanta eder. Or QA 144. Jakintsu danak jarriak daude / buruz ondo nekatzera, / arrigarrizko berriak datoz / lo zeudenak esnatzera. Basarri 189.
azpiadiera-2.4.1
De cabeza, en cuanto al intelecto. " Buruz jantzi (G), asentarse en juicio, formalizarse" A. " Buruz atzeratua (G-azp), ezta buruz osatutakoa (G-azp), ez omen da buruz betea (G-azp)" Gte Erd 233 (junto a adimenduz ahul, burutik eskas, etc. de otras zonas). v. BURUTIK (e).
Zeren gizona andrea baño geiagokoa den ta geiagokoa buruz, eskuz ta beste anitz aldetara ere. Mb IArg I 182. Aphez da bat hetarik, buruz hoberena, / yakitate zuhurraz dohatua dena. Hb Esk 145. Gauza handien egiteko, ez da aski buruz eta besoz azkar izatea, Jainkoa behar da alde ukhan. Laph 243. Eskualduna da bakharrik sortzeak emanik hortako aski antze duena, bai besoz, bai zalhutasunez, bai begiz, bai indarrez, bai buruz eta asmuz. Zby RIEV 1908, 89. Osasunez beti herbail, buruz beti oso. HU Aurp 134. Gantzaz baino buruz aberatsago iduritu baitzitzautan. Ox 201. Korpitzez azkar eta bürüz hun izateko abioa bazian. Const 15. Buruz azkarra. Muj PAm 7. Buruz argijak, bijotzez onak, / ibilten ankaz onenak. Enb 35. Azkue jauna buruz eta jakinduriz unelako lan baten egiteko gaiena ezpada. FIr 178. Emezortzi serore eta bortz emagin / buruz arindu eta sartu diren sorgin. "Aligeradas de cascos" . Or Eus 108. Buruz azkarra, biotzez ona. EA OlBe 34. Esan zadazu buruz ondo jantzita dagon gizon batek ori egin dezaken. Munita 26. "Xiberotarra zangoz eta buruz arin" dio erran zahar batek. Herr 11-8-1955 (ap. DRA ). Piarresek etzun segurki [...] lur aietxek berak erromatar kulturaz edertu zuten buruz ain landutako gizonen aitzerik. Etxde JJ 238. Orrengatik, buruz betikoa iraun arren, izanez ez nauk atzokoa. Txill Let 99. Edonoren aurrera joateko sakada andiren premiñarik izaten ez ebana, buruz zuur eta argia. Erkiag Arran 27. Lagun Manuel, emen urteak / azkar asko joaten dituk, / buruz poliki gabiltzak baña / zartzen gogor ari gaituk. Basarri 34. Alakoxea zenuen buruz eta biotzez Sokrate. Zait Plat 83. Gorputzez azitzen, buruz osatzen bait dijoa. MAtx Gazt 5. Baliteke nik uste baño ere asko geiago atzeratuta egotea buruz. Uzt Sas 20. Pixkat arindu gera gorputzez, buruz ez degu errenik. Auspoa 100, 53. (ap. ELok 371) Buruz abilla? Iztun egokia? Estudiatua? BAyerbe 175. Ez da bakarti, erdi basati, horietakoa, bere ingurukoen "idola fori" gehienak ontzat hartzen dituen gizona baizik, nahiz asko baino buruz argiago eta beharbada beltz-ikusberaxeago izan. MEIG III 71s.
azpiadiera-2.5
5. (VocBN A). Sensatamente, juiciosamente, inteligentemente. "Avec du bon sens" VocBN . "Con buen sentido" A.
Zenbat baihindudan nik bethetzenago, / hanbat naduzkaken eskuak hutsago: / Xaindatzea tonuz / egiñ diat buruz. "J'ai bien fait de changer de ton" . Gy 314. Buruz direnean, Fransesek oro badetzakete: mendiak zilha, zelhaiak mendi, itsasoak huts, errekak itsasosta. Hb Egia 150. Zeren eta heiek [aphezek] baitukete aizinarik edo astirik gehiena [...] Eskuararen buruz eta errotik ikhasterat eta behar-orduan bertzeeri irakasterat artzeko. Arb Igand 31. Eskoilak nahi duzun bezenbat, bainan jarraikitzen pilotari, bethi oneratzen nunbaitik, leherarazten artetan, eta, buruz ari direlakotz, jo hanitz berexten, hartarik baita ezagun jokolaria! JE Bur 28s. Begira nola [maitatzen duan] gizon zarrak: buruz, benaz, otz samarrean, norbaitek dauzkan zerzeladakatik. Ag G 290. Motibua badaukat / jokatzeko buruz. Yanzi 90. Ez dakit buruz ala burugabe jokatu nitzan. TAg Uzt 297. Dena ezagutuko dut, eta biotz txoroari uko egin ondoren, buruz aukeratuko dut ni beteko nauena. Txill Let 106. Buruz jokatuteko / baserri-lanetan. BEnb NereA 110. Buruz eta jator jokatu dezu, Moris jauna. NEtx LBB 114. Lan asko eginda eta buruz jokatuta. Albeniz 112. Buruz, taxuz eta adorez, ez esku arinez, nekearen nekez baino, egiten den lanari gertatu ohi zaionez, harena ere iraukorra izango da. MIH 350.
azpiadiera-2.5.1
(Con comparativo).
Balendinek, ordea, indarrak neurkiroago ta buruzago erabiltzen zekin. TAg Uzt 138. Buruzago jokatzen ekiñalakoan negonan... Baña etzekiñat noraño oan oraingo zoroaldi onetan. Ib. 124.
azpiadiera-2.6
6. De frente. Cf. supra (I, 2).
Nor zaio bada buruz orai agerturen, / haren errabiari nork ihardukiren? Hb Esk 220.
azpisarrera-1
BURUZ BURU, BURUZ BEHEITI, BURUZ BEHERA. etc. v. buru.
azpisarrera-2
BURUZKO.
azpisarrerakoSense-2.1
a) (Tras bere, etc.). Concerniente a, que respecta a; que trata de. Cf. supra (I, 3).
Iauna, erorteko perillean hurbillegi dago, bere buruzko artha guzia zure baitara etxatzen eztuena. "Omnem sollicitudinem suam" . SP Imit III 17, 1. Haien buruzko iritziak denborak gutxi edo gehiago aldatzen baditu ere, badu hor oinarri sendoa. MIH 114.
azpiadiera-1.1
(Tras dat.).
Euskerari buruzko lanetan. FIr 178. Yesusi buruzko berri alik geienak biltzen. Ir YKBiz IX. [Gintza-olak] esku-artean zein trebetza eta dirutzari buruzko erabakibear dauzkaten. "Problemas en sus facetas técnicas y financieras" . EAEg 25-11-1936, 382. Gai onixe buruzko gertatu gogoangarri bat. Lek SClar 141. Gizanortasunari buruzko beste bi teoria. Mde Pr 350. Ezkontzari buruzko antolamendu batzu. Mde HaurB 31. Gauza batean ordea etzun etsitu sekula Piarresek, alegia, bere etsaiai buruzko gorrotoan. Etxde JJ 183. Lanari buruzko aitzeki bat asmaturik, etxean utzi dut Miren. Txill Let 87. Iaurti-ukaldiari buruzko aurren igarkizuna. Zait Plat 47. Erlijioari buruzko oztasun ori asko zabaldu da. Vill Jaink 26. Entzun zituen erriko alderditarren gurari ta asmoai buruzko esamesak. Erkiag BatB 66. Peloteari buruzko atal onetan. Etxabu Kontu 182. Hor berean zituen Peiok bere biziari buruzko amodio eta ametsak oro. Larre ArtzainE 112. Antonio Arrueren euskarazko [hitzaurre] ederra, Mogeli eta Mogelen lanei buruzko argitasunez ederki hornitua. MIH 169.
azpiadiera-1.2
(Tras tema nudo).
Kartzelak utsik geratu zirala, euskal politika buruzkuena beintzat. Gerrika 268.
azpisarrerakoSense-2.2
b) Sensato, juicioso.
Munduko ero gaistoen bide makurra arzen dutenak birtutezko ta buruzko fededun guziekiko anitz galzen dute. Mb IArg I 163. Amasei bat urte ezkero, bakanketa on bat, buruzkoa, egin bear da: ektareako zortzireun edo milla ondozkitik gora ez ditezela gelditu. Munita 61. Etxeberria, berriz, naiz berez nerbioso xamarra izan, oso buruzkoa zan. Alkain 150.
azpisarrerakoSense-2.3
c) (Dv, A DBols). Mental. "Qui est de tête. Buruzko khonduak, comptes non écrits, faits ou retenus de tête. Buruzko lanak, les travaux de tête, de l'intelligence" Dv.
Buruzko eginenetan egotaldi guztia emon bagarik, igaro zaitekez biotzekoetara. EL2 21 ( EL1 18 adimentuzko ). Buruzko lanak zein gaixto diren eta asko aldiz gorputzaren berarentzat zein diren nekegarri ez dakienak ez du asmatzen ahal. HU Aurp 76. Buruzko otoitza adimen utsez edo barrengo pensamentu ta gogoz egitten dugun ura da. Inza Azalp 120. [Apaizen] lana, batez ere, buruzko lana da. Anab Usauri 143. Olaren buruzko / eragillea / bazter-gelan dago. / Aren nekea! / Esku betea / kaskoan: sudurra / leuntzen, bestea. Ldi UO 50. Alde-aurrez ditugu ango olerkiak: Eladen ezagun litezkean buruzko lan zarrenetarikoak dira. Zait Plat 25.
azpisarrerakoSense-2.4
d) (Tras bere, etc.). Inventado por, original de.
Nere buruzkorik edo orijinalik ez dut egingo bertxu orietaz landa. Or (carta a Ldi, 19-2-1930, ap. DRA ).
azpisarrerakoSense-2.5
e) (Tras alativo). Orientado a.
Irati mendira buruzko Salbatore gainean. Larre ArtzainE 323.
azpiadiera-5.1
(Tras tema nudo). Que tiende a.
Ba-da zure umeon begiak legez, / azitzen doan, zeure / umeon barruko argia legez, / zuria edo zitori-buruzkoa. Gand Elorri 51.
buruz
<< burgu 0 / 0 buruzgaindika >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper