Euskaltzaindiaren Hiztegia

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Jatorrizko forma

agorte, agorraldi

Euskaltzaindiaren Arauak

agorte Sin. agorraldi

Sinonimoa(k)

agorraldi

Euskaltzaindiaren Arauak

agortu, agor(tu), agortzen da/du ad.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: ezin agortuzko .

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

agortu, agor(tu), agortzen

Aditz-erregimena

da/du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiaren Arauak

agotz* e. ahotz

Lexemen erregulartasuna

g/h

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Forma baztertua

Bazt. Ik. irain, laido, etab.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Tradizioak baztertu duen forma

Bazt.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Gaurko joerak

forma bizia eta erabilia da gaur ere Ipar.an, eta batez ere da (eta zaio) ad. gisa erabilia.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

agrada, agradatzen.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Aditz-erregimena

OEHko datuak [laburduren azalpena]

agramontes IE 1 (Ardoy SFran); agramontestar G 1 (Izt C); beaumontestar G 1 (Izt C).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

G-EB dira agramondar 4 (Latxaga; I. Zaldua 2; Aranzazu 1932: "agramontar"); agramontes 4 (Etxde Begia 3 eta Amaiur: "agramuntes"); beaumondar 4 (Latxaga: "beamondar"; I. Zaldua 2; Aranzazu 1932: "beaumontar"); beaumontes 2 (Etxde Begia).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

agramondar : AB38 4, HiztEn-LurE; beaumondar : AB38 3, HiztEn, LurE (Agramondarrak eta beaumondarrak), Euskalterm 1; beamondar : AB38 1; beamontar : AB38 3, LurE // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

agramondar : ElhHizt, HiruMila, EskolaHE; agramontar : DRA ("Agramontés. Bereterretxe Agramontarra zen. Uarrain, Euzko-Gogoa, Mayo 1956,50"); beaumondar : ElhHizt, HiruMila, EskolaHE // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FB, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Beste batzorde batek argitzekoa da

Onomastika batzordeak argitzekoa (agramondar / agramontes bezala, baita beaumondar / beaumontes ere).

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tar/-es (cf. baiones, frantses, ingeles, portuges).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Beste batzorde batek argitzekoa da

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

agregatu 15 aldiz jaso da: a) ekonomiari dagozkio 8: J. Tobar-Arbulu 2 ("Ekonomian gastuen agregatua herstearen bitartez funtzionatzen du, ekonomilariek eskari agregatua murriztea deitzen dutenaren bitartez"); Kontu ekonomikoak 1 ("Eta kontu horietan kontabilitatezko saldoek agregatu nazionalen kategoria dute, eta horrela, esate baterako produkzioaren kontuaren saldoa, merkatu-preziotako balio erantsia merkatu-preziotako Barne-Produktu Gordinean eraldatzen da"); Ekonomia/1 (5 aldiz, eskari agregatu lexian: "Inflazioa, eskari agregatua ondasunen eskaintza erabilgarria baino handiagoa denean agertzen da"; "Orduan, gobernuak eskari agregatua kontrolatu behar du"; "Atzeraldietan, eskari agregatua handitu behar du produktu nazionala handierazteko, eta horrela enplegu betea lortzeko"; "Alderantziz, inflazio-aldietan, eskari agregatua murriztu behar du, prezioen gorakada geldierazteko"; "Zeren bidez eragin diezaioke gobernuak eskari agregatuari?"); b) estatistikari dagozkio 4, ap. Azorin Poch: "Agregatuak (sarrera edo errenta batez ere) agregatutan banatzeko estudio labur bat egiten da"; "Eraskinetan osagarriak ematen dira laginketa espazialaz, banaketen zenbatespenaz eta agregatuen banaketari aplikatzeko ereduez"; "Azkenik, zenbait aplikazio linguistikoz eta berauek IV. Kapituluan azaldutako agregatuen banaketarekin duten harremanaz hitzegiten da"; c) irakasle-motari dagozkio 3, ap. EHAA: "Institutuko Agregatuen Plantila"; "Batxilergoko Irakasle Agregatuen eta Industri Maisutza Eskoletako Irakasle Numerarien Kidegoetan sartzeko oposizioetan onartuak eta bazter utziak"; "1989.eko Norgehiagoko-Lehiaketaren Epaimahai Kalifikatzailea, Batxilergo Agregatuak, Filosofi Ikasgaia, Berenezko Epaimahaia, Mahaikideak..."; agregazio 2 aldiz: Azorin Poch ("globaltasunaren eta agregazioaren nozio batzuk adierazten dira, batez ere hedadura edo tamainari eta populazio bateko unitateen balioen totalari buruz"); Eustat ("Udalerri mailako xehetasunari dagokionez, udalerrien zerrenda 1986ko erreferentziarekin dago emana, eta horregatik bategiteren batek erasandako udalerrien agregazio bat egin da; udalerri desanexionatuen kasuan, ordea, ezin desagregatu izan da informazioa, eta horregatik zeroan agertzen dira hauek"); desagregazio behin: Eustat ("Eta argitalpen honek adina edo iharduera-adarra bezalako aldagaietan desagregazio-maila handiago bat ekartzeaz gainera..."); desagregatu 1: Eustat (cf. supra).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

agregatu AB38 1 (Kim. eta agregatu natural 1); AB50 6 ('agregado' 5 eta agregatu militar 1; irakasle agregatu 2; eta 'agregar' 1); Euskalterm 15 (Ekon. 1; Banka 1; Bot. 2; Miner. 1; Admin. 2; Pol. 2; Fil. 1; Pedag. 5), eta agregakin 1 (Eraik.), agregazio 8 (Mat. 1; Kim. 1; Ekologia 1; Admin. 3; Zuz. 1; Estat. 1), desagregazio 2 (Admin., Ekon.) // 'agrega-' itzulitako besteak: atxikitako: AB50 2; atxikitako (irakasle[go]): AB50 13; erantsi: AB50 3; erantsitako: AB50 2; erantsitako irakasle(go): AB50 4; gehitu: AB50 2; irakasle erantsi: AB50 1; irakasle laguntzaile: AB50 1; irakaslegoren orde: AB50 3; irakasleorde: AB50 1; laguntzaile: AB50 1; Euskaltermekoak arloka: Administrazioan berezi (desagregar) eta elkartze (agregación); Matematikan, Estatistikan eta Hirigintzan eransketa; Medikuntzan eranskortasun; Teknologian erantsi eta gehitu; Erlijioan itsaspen // HiztEn: agregaduria ("ik. agregatutza"); agregakin : "Eraik. Mortairu eta hormigoiek izaten duten osagai geldoen multzoa (hondarra, legarra, etab.)"; agregatu : "1 Ekon. Makroekonomian, iharduera ekonomiko beten adierazle den magnitude globala; agente ekonomiko desberdinek egindako eragiketen batura: Barne-Produktu Gordina (BPG), Errenta Nazionala eta Produktu Nazional Gordina (PNG); 2 Geol. Lurzoruko partikula mineralen (harea eta limoen) eta zementu koloidalen (buztin, humus, etab.en) arteko nahaste sinplea, lurzoruaren eskala makroskopikoko ezaugarriak mugatzen dituena; 3 Hezk. Irakaskuntza ertaineko ikastetxe ofizialetako irakaslea, katedraduna baino maila beheragokoa; 4 Kim. Atomo-, molekula- edo ioi-multzo ordenatu txikia; 5 Metal. Zenbait fase kristalduez osatutako egitura metalikoa, ezaugarri bereziak dituena; 6 Pol. Enbaxadore baten manupean lan berezi eta konkretua duen agente diplomatikoa"; agregatutza : agregatuen lanpostua; agregazio : "Fis. eta Kim. agregazio-egoera: naturaren lau berezko egoeretako bakoitza: solido, likido, gas eta plasma" // Ez dugu aurkitu ap. DFrec eta LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

Admin. eremuan jasoak: AgAld hitz-bilduma: agregado: eratxikitako; erantsitako; atxikitako (los agregados de Bachillerato=Batxillerreko atxikitakoak); agregaduría: eratxikitako irakasle-toki; agregar: erantsi; gehitu (lan-zurreango gazteek lekarketena gehituz sortuko litzatekeen langabezia) // AdminEL: agregar: erantsi; gehitu // EurItune 1753: eu Kontseiluak Auzitegiari auzitegi-atala erants diezaioke; es el Consejo podrá agregar al Tribunal de Justicia un órgano jurisdiccional; fr le Conseil peut adjoindre à la Cour de justice une juridiction; en the Council may attach to the Court of Justice a court with jurisdiction // HezkAdmin: agregado: agregatu; agregado contratado: agregatu kontratatu; agregado de bachillerato: batxilergoko agregatu; agregado de instituto: institutuko agregatu; agregado interino: bitarteko agregatu; agregado numerario: agregatu numerario; agregaduría: agregatutza // Ez dugu aurkitu besteotan: LurraldeAntol; AdmHizt; AdmMila.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Beste hiztegietakoak: ElhHizt: agregakin : 1 (Eraik.) agregado, árido; 2 (Geol.) agregado; agregatu "izond. 1 (Hezk.) agregado: irakasle agregatua: profesora agregada; 2 (Pol.) agregado, -a: agregatu diplomatikoa: agregado diplomático"; agregatu militarra: agregado militar; agregatutza : agregaduría // HiruMila: agregatu : "1 (Kim.) agregado; 2 izond. agregado, da"; irakasle agregatua : profesor agregado; agregatu : "1 zaio: unir, adherir, adosar; 2 dio: añadir, aumentar, agregar"; agregatutza : agregaduría // Ez dugu aurkitu besteotan: EuskHizt; EskolaHE; Lur EG/CE eta EF/FE; XarHizt; Casve EF; HaizeG BF; Lh DBF; DRA; PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

erdal agregar, -ado; agréger, attacher, é formen ordainak beste hiztegietan: ElhHizt: agregación: (Fís./Quím.) agregazio; agregado: "1 erantsi, gehitu: las cláusulas agregadas son las dos últimas: erantsitako bi klausulak azkenekoak dira; 2 Enseñ. agregatu: es profesor agregado de la cátedra de Física: irakasle agregatua da fisikako katedran; 3 (Constr./Geol.) agregakin; 4 (Pol.) agregatu: agregado diplomático: agregatu diplomatikoa; agregado militar: agregatu militarra"; agregaduría: agregatutza; agregar: "1 erantsi, gehitu, gaineratu; gehiago esan/adierazi: el escritor agregó unas líneas a la carta: idazleak lerro batzuk erantsi zizkion gutunari; no tengo nada que agregar: ez dut ezer gehiago esateko; 2 bota, erantsi, gehitu (likido eta antzekoei): conviene agregar un poco de agua a la salsa: saltsari ur pixka bat botatzea komeni da; 3 batu, elkartu; bat egin: los estudiantes se agregaron a la manifestación de los sindicatos obreros: ikasleek langileen sindikatuen manifestazioarekin bat egin zuten; nos agregamos a ellos: haiekin batu ginen" // HiruMila: agregación: eransketa; agregado: 1 erantsi; 2 (Quím.) agregatu; agregado económico: agregatu ekonomikoa; 3 (Constr.) eranskin; agregaduría: agregatutza; agregar: agregatu, erantsi, eratxiki, gehitu // Lur EG/CE: agregar: berretu, erantsi, gaineratu // Lur EF/FE: ajouter: erantsi, gehiagotu, gaineratu; attacher: 1 estekatu, lotu, amarratu; 2 batu, elkartu; 3 josi // XarHizt: ajouter: gehitu, emendatu, gaineratu, eratxiki (Ipar.), erantsi (Heg.); attacher (s'): lotu, estekatu, amarratu, atxiki, eratxiki (NL), itsatsi (BG) // Casve FE: agréger: bildü, hartü, bat egin; ajouter: eratxeki, emendatü, lüzatü; (s') lotü, orano izan, gaineko izan; attaché: esteki, lotü // HaizeG FB: agrégation: biltze, elgarretaratze; agréger: bat egin, elgarretaratu, batetaratu; attachement: atxikimendu, atxikidura, atxikitze, estekamendu, lotura // T-L LFB: agréger: batasunean hartu; ajouter: eratxiki, gainerat eman; attacher: estekatu, lotu // PMuj DCV: agregado: empleado auxiliar: albesteko; 2 conjunto: pillo, sail, talde; agregar: erantsi, eratxeki, gaiñeratu.

Erdaretako formak

Erdaretako formak: fr (DLLF): agregación: agrégation; addition (añadido); agregado: ajouté, affecté; attaché; adjoint; agregado de prensa attaché de presse; maître-auxiliaire (profesor); agrégat, ensemble (conjunto); annexe, supplément (añadidura); attaché; agregado comercial, cultural, naval attaché commercial, culturel, naval; agregaduría: bureau, fonction d'un attaché; agregar: agréger; ajouter; affecter; s'ajouter; s'unir; it (S. Carbonell): agregable: aggregabile; agregación: aggregazione, aggregamento; agregado: aggregato, aggiunto, soggiunto, annesso; aggregato, complesso, insieme (l'insieme); aggregazione, aggregamento; annesso, dipendenza; addetto, applicato; - comercial, addetto commerciale; - diplomático, diplomatico d'ultima categoria; - militar, naval, addetto militare, navale; después de lo dicho, ha -, dopo quanto detto, ha soggiunto; el - de la fonda, l'annnesso, la dipendenza dell'albergo; profesor -, professore aggiunto; un - de..., un complesso, un insieme di...; ca (DCC): agregado: (conglomerado) agregat; (un municipio) agregat; (funcionario) agregat -ada; agregar: agregar; en (Collins): agregado: 1 (a) (Téc etc) aggregate; (b) (Téc: bloque) concrete block; 2 agregado, agregada: (a) (Pol) attaché; (Univ) assistant professor; - comercial commercial attaché; - cultural cultural attaché; - militar military attaché; - de prensa press attaché; (...); agregar: (a) (añadir) to add; to join; (b) (recoger) to gather, collect; (c) persona to appoint, attach; de (Langenscheidts): agregación: Hinzufügung; Phys. estado de - Aggregatzustand; agregado: 1 Zusatz; Konglomerat; 2 dipl. - (diplomático) Attaché; - comercial (cultural) Handels-(Kultur-)attaché; - militar (naval) Militär- (Marine-)attaché; 3 (profesor) - etwa: auberordentlicher (Abk. a. o.) Professor; 4 Gemeindeexklave...; agregaduría: (Plan-)Stelle (profesor) agregado; agregar: I beigeben; hinzufügen; Dienststelle zuteilen; II agregarse: hinzukommen; s. anschlieben.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

dirudienez, nazioartekoa da Kimikakoa, Mineralogiakoa, Ekonomiakoa; ez, ordea, pertsonari dagokiona (Irakaskuntzakoa, Diplomaziakoa), ez baitira adiera berekoak gaztelaniazko agregado, agregadurí­a eta frantsesezko agrégé, agrégation. Unibertsitateetako titulu eta lanpostuak nola izendatzen diren jakitea komeni da, eta erabakia Euskaltzaindiaren esku uztea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 31 (Argia 1, Berria 18, EiTB 5, Elkar 1, Jakin 1, UEU 5); ETC 48

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0. // Euskalterm: agregatzaile (Inform. TN da).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Nazioartekoa da eta jasotzekoa, dagokion markarekin.

Jakite-arloak

Inform.

LB: 55 (UEU 33); ETC: 281

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: agregazio iz. (Fis.) (Kim.) agregación materiaren agregazio-egoerak: estados de agregación de la materia / Adorez: agregazio iz. (Fis., Kim.) agregación; agregazio egoera / materiaren egoera: estado de agregación / estado de la materia / Labayru: 0 / NolaErran: 0. / Euskalterm: agregazio, agregazio-indize (Kim. Biol. Mat.). ZTHB: agregazio (Kim); agregazio-egoera (sin. materiaren egoera) (Fis., Kim.).

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta hiztegietan ere jasota dago. Dagokion markarekin jaso. Adibide gisa agregazio- egoera jaso liteke.

Jakite-arloak

Fis. eta Kim.

LBeh (2012-05-30): agresibitate 37: Berria 27 (adib.: “agresibitatea fenomeno konplexua da”, “neurrigabeko inpultsibotasuna eta agresibitatea sor daitezke”), EiTB 4 (adib.: “kirolak, lehiakortasuna, indar fisikoa, agresibitatea, erresistentzia eta antzekoak”), Argia 6 (adib.: “agresibitate handia neraman barruan”); oldarkortasun 80. Ez dugu aurkitu jauzkortasun formarik. // agresibitate 140: Aizu, Argia 16, Berria 35, Deia 2, DiarioVasco 2, EiTB 8, Elhuyar 5, Elkar 10, Consumer 16, Euskaltzaindia 3, Jakin 2, Laneki 36, UEU 4.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: agresibitate 17: Berria (“ustez gaindituta genuen agresibitatez berpiztu da”), Mikel Hernandez Abaitua 2 (adib.: “izugarria zunan beren agresibitatea”), Jose Angel Irigaray 2 (adib.: “Agresibitatea gobernatzeko eta ongi bideratzeko hauta osasungarria eskaintzea ere, abantail handia da”), Joxe Azurmendi 2 (adib.: “agresibitate suntsikorrik gabe”), Xabier Olarra (“hormonen eraginpeko agresibitatea eta deblautasuna”), Jon Arretxe (“kirolerantz bideratu nuen agresibitate hura”), Iñaki Mendiguren (“Haien hondamena beraien agresibitateak aunatu zituelako etorri zen, auzokoentzat jasangaitz bihurtzeaz gain”), Xabier Mendiguren Elizegi 2 (adib.: “handik pixka batera uholdeka etorriko zitzaion agresibitateari eusteko edo”), Piarres Aintziart (“Agresibitaterik gabe erantzun nion”), Bernardo Atxaga 2 (adib.: ”mahainguru orok beharrezkoa duen agresibitate izpi hori”), Luis Elberdin (“Eraso sexualak, berriz, indarkeriarekin, tratu txarrarekin eta agresibitatearekin lotuta daude”), Esteban Antxustegi (“agresibitatea, batetik eta gizaki jainkotuei men egitea, bestetik”); oldarkortasun 38. Ez dugu aurkitu jauzkortasun formarik.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es agresividad / fr agressivité: Elhuyar: oldarkortasun, agresibitate / Nolaerran: oldarkortasun / Zehazki: oldarkortasun / Labayru: erasokortasun, oldarkortasun, agresibitate // adore, ausardia, indar, kemen, agresibitate / Adorez5000: oldarkortasun, erasokortasun, jauzkortasun.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu agresibitate formarik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: agresibitate (TN, Ingurumena: Urari buruz, kaltzio karbonatoa disolbatzeko duen ahalmena).

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

ik. ohar-erabakiak s.u. agresio // Euskaltzainek kendua: (HBL) Saih. da erabilera arruntean (ez bide da Tekn. nazioartekoa). Ik. oldarkortasun (araua), jauzkortasun (araua), etab.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Mailegu isiltzekoa edo gaitzestekoa da, ordain egokia duenez

ez dago maileguaren premiarik, aski baitira oldarkortasun, jauzkortasun arautuak bezalakoak.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia da, eta mailegatzeko baldintza betetzen du, nazioarteko hitza denez.

Forma saihestekoa

Saih. da erabilera arruntean (ez bide da Tekn. nazioartekoa). Ik. oldarkortasun , jauzkortasun , etab.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu agresibo sarrerarik.

agresibo 116: Aizu, Argia 22, Berria 24, Deia 2, EiTB 22, Elhuyar 14, Elkar 4, Consumer 7, Goiena, Jakin 2, Laneki 15, UEU 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

agresibo 18: Berria 4, Joxe Azurmendi 6, Koro Navarro, Xabier Mendiguren Elizegi, Joxerra Garzia, Xabier Amuriza, Harkaitz Cano, Patziku Perurena, Filipe Bidart.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Forma saihestekoa

Saih. da erabilera arruntean: Ik. oldarkor, jauzkor, erasotzaile, etab.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

agresio 15 (eta agresio-eredu 1): Marxismoa ("Pakearen irizpidea agresiorik-eza izango da, erasorik-eza"), J.I. Hartsuaga ("Beraz, Teologiak menderakuntzarako agresio eredurik eskeintzen ez duelako, eta gizon orok duintasun eta moraltasun maila haundi berberak heltzen dituztelako, agintearen expresioa euskal mitologian burujabetza da, norbere buruaren jabe izatea"), I. Arruti ("Berdintasun laboralari buruz orain dela hiru urte onartutako legeak, ez du agresio sexuala zigortzen"), PsikolSoz 9 (adib.: "Beraz, orokorrean, fokapen honen arauera Barne-Estimuluak funtsezkoenak izango dira agresioaren deskataiaketarako, nahiz eta Kanpo-Estimuluek eragina ere izan", "Agresioa beti Frustrazioaren emaitza da, eta alderantziz Frustrazioak beti portaera agresiboren bat burutzera darama", "Frustrazio eta Agresio artean suposatzen den jaiotzetiko erlazioa zalantzan jarri izan da"), Bakearen DK 2 ("Swartz eta Struch-ek gatazka hautematuaren eta agresioaren artean ematen diren prozesuak deshumanizazioan eta balio arteko desberdintasunean kokatzen dituzte", "Identitate sozialaren salientziak bestearen irudi bihurtua areagotzen duen neurrian, bihurturiko pertzeptzio honek biolentzia kultural maila areagotu egingo luke, pertzeptzio bihurtu desgizakor honek bestearen aurkako agresioak justifika bait ditzake"), Egunk 1996 ("Gainera nahiz eta protesta baketsua eraman, behin baino gehiago Jose Ramonek zinpeko guardiaren eta ertzantzaren agresio bortitzak sufritu behar izan ditu").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

agresio : DFrec 1, AB50 1, HiztEn, Euskalterm 9 // Ez dugu aurkitu ap. AB38, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

agresio : ElhHizt // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal agresión / agression formen ordainak: agresio : ElhHizt; eraso : ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, PMuj DCV; erasoaldi : Lur EG/CE, PMuj DCV (eraso-aldi); esetsi : PMuj DCV; jazartze : HaizeG FB; oldar : ElhHizt, Casve FE; oldartze : Casve FE, HaizeG FB; uxada : PMuj DCV.

Erdaretako formak

fr (DLLF): agression; en (Collins): aggression, attack, assault; it (S. Carbonell): aggressione; de (Langenscheidts): Angriff, Überfall, Aggression.

agresio 4: Berria 2 (“Aikidoaren helburua ez da eraso bati beste agresio batekin erantzutea”, “Gure ahaide ugaztunen antzerakoa da, eta beldurra, agresioa, tristezia, poztasuna, lasaitasuna eta abar sortzen dira han”), Jakin (“Geure arteko mehatxu, agresio, ukazio, intolerantzia, fanatismo eta beste horrelako, banan-banan zerrendatzen hasita, liburu gizena egin daiteke, erkide izateari aio arrazoiturik esateko”), Argia (“Nola sentituko naiz ukazio eta agresio sistema honen parte? Ez naiz espainiarra, ez daukat etsai bat asmatu beharrik nire bizitza justifikatzeko”); agresibo 69: Elhuyar 8 (adib.: “Horrenbestez, zenbat eta agresiboagoa izan tratamendua, handiagoa izan ohi da plazebo-erantzunaren iraupena”), Consumer 7 (adib.: “Entzutegiaren arabera bezeroak bereganatzeko nahiko metodo agresiboak erabili zituzten saltzaileek, erregistroko daturik ez zegoen eta hasierako une haietan ez zen informaziorik eman mantentze-lanetako gastuez; kontratuan jasotzen zen kopuru bat urtero zein kontzeptutan ordaindu behar zuten ere ez zen argitzen”, “Zerrenda komertzialetako koloreak azalera txiki-txikietan agertzen dira baina, errealitatera eramanik, dezente bizi eta agresiboago dirudite”), Berria 18 (adib.: “Ekintza agresiboen atari”, “Mina sentitzeak ere bulkada agresiboak pizten ditu, edozein objektiboaren kontra eta ez bakarrik erasotzailearen aurka”), EiTB 20 (adib.: “Ez naiz agresiboa izaten dena nire erara egin dadin eskatzeko, baina gauzak aldatu nahi izaten ditut eta kantu bat entzungo banu, 'baxu horrek beste era batera izan behar du' esango nuke”), Jakin (“Erradioterapia ez da batere agresiboa momentuan, nire kasuan behintzat, baina esan zidaten epe luzera agertuko zirela ondorioak”), Argia 15 (adib.: “Oso modu agresiboan, gizarte hau arbuiagarria dela esan nahi du Mirandek”, “Ez dute jarrera agresiboa, baina haien gurasoekin hitz egiterakoan jabetzen gara etxean beste aurpegi bat erakusten dutela, eskolan baino tiranoagoak direla”); agresibitate 67: Elhuyar 3 (adib.: “Horrek azaldu lezake kasu horietan tumoreek agresibitate txikiagoa izatea, eta, horrenbestez, pronostiko hobea izatea”), Consumer 16 (adib.: “Teknikak geroz eta agresibitate txikiagokoak izan arren, kirurgia estetikoaren arriskuak haztatu egin behar dira ebakuntza gelan sartu aurretik”, “Bizilagunekin hitz egitera joan gara sortzen zaizkigun eragozpenak azaltzeko, baina agresibitatez eta inolako komunikaziotarako aukerarik gabe hartu gaituzte”), Berria 29 (adib.: “Agresibitatea berezkoa da gizakiarengan, eta defentsarako inpultsuak eragiten ditu norbere segurtasuna babesteko”), EiTB 5 (adib.: “Alkoholak, drogak eta agresibitateak eragindako arazoen gaineko iritziak ere aldatu egin dira”, “Gizonek gizonentzat asmatutako baloreak sustatzen ditu kirolak, lehiakortasuna, indar fisikoa, agresibitatea, erresistentzia eta antzekoak...”), Jakin (“Uste dute euskal gizarteak adeitasunez hartzen dituela, agresibitaterik gabe, bai maila pertsonalean, bai euren jatorri bereko guztiak”), Argia 12 (adib.: “Babestuegi izatearen ondorioz, ez du baliabiderik garatu negoziatzeko, modu egokian komunikatzeko eta kexatzeko, eta agresibitatea da erantzuteko duen era”), DiarioVasco (“haurren gurasoekin umeen garapenaren inguruko hainbat gai jorratuz; besteak beste lotura afektiboak eta atxikimendua, agresibitatea, jolasaren garrantzia, ikuspuntu prebentiboa eta psikoprofilaktikoa, nerabearen gizarteratzean taldeak duen garrantzia, 0tik 12 urte bitarteko garapen psikosomatikoaren deskribapena”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

agresio 7: Berria 2 (“ez zaigu ahaztu behar batzuetan etxekuen zokoratzea lazgarriagoa dela kanpokoen edozein agresio baino”), Aingeru Epaltza 2 (adib.: “Agresioa, tratu txarrak eta legez kanpoko atxiloketa!”), Joxe Azurmendi 3 (adib.: “Edozein momentutan edozein lagunengandik holako agresiorik susmatu ahal izango bagenu, ezingo ginateke munduan bizi!”), Iñigo Aranbarri ("agresiorik ez"”); agresibo 17: Berria 4 (“exekutibo agresibo hau“, “estrategia agresiboak”), Joxe Azurmendi 6 (adib.: “Bat, gauzak utziz, doazela beren bidetik. Hots, espainolismo ez agresibo bat (hori ere identitate arazorik gabe”), Koro Navarro (“XVII. mendeaz gero, britainiar Itsasketaren Legeak delakoan azaldu zen merkantilismoaren nolakotasun agresiboa”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Exekutibo agresibo, yupi nazkagarri, txuloputa tankerakoa”), Joxerra Garzia (“Aurrerantzean, kalean eskean dabilenari 7.500 euroko isuna jarriko diote, eskea modu oldarkorrean, agresiboan egiten badu, hori bai, baina auskalo nork erabakiko duen zer den eske oldarkorra eta zer eske adeitsua”), Xabier Amuriza (“Rufinok soinua bere askoz agresiboagoa erabilten eban, Larrinaga-Guerrinia”), Harkaitz Cano (“Emakumezkoek hiriak diseinatzeko aukera gehiago izan balute, hiriak ez lirateke, ziur aski, hain agresiboak izango, horizontalagoak eta orekatuagoak baizik”), Patziku Perurena (“Usoa ere, hegaztirik agresiboenetakoa da berez”), Filipe Bidart (“ez du gogorik ere, eta arrunt uzkur bilakatzen da, uzkur, herabe edo agresibo, bestea ezin suportatuz, nahiago du bere munduan gelditu, bere mundu hetsian errefuxiatu, erretiratu, ohantzean bezala, ohartu ere gabe ohantze goxo epel hori bere hilobia dela...”); agresibitate 17: Berria (“kale borroka, «ustez gaindituta genuen agresibitatez berpiztu dena», aipatu zituen gaurko egoeraren ezaugarri gisa”), Mikel Hernandez 2 (adib.: “Gaztetxoak asko haserretu ditun horregatik eta txoferraren intentzioa ikusirik irainka hasi zaizkion, eta izugarria zunan beren agresibitatea”), Jose Angel Irigarai 2 (adib.: “Agresibitatea gobernatzeko eta ongi bideratzeko hauta osasungarria eskaintzea ere, abantail handia da”), Joxe Azurmendi 2 (adib.: “Ez bakarrik Unamuno-ren arrazoiketaren ilogikotasun posiblea garai hartako bere beste arrazoimoldeekin, ezpada ilogikotasun horrek Bilbon erakutsi duen agresibitatearen arrazoia”), Xabier Olarra (“horregatik loditu zen eta erori zitzaion ilea; baina ez hori bakarrik, horrexek hustu zizkion hormonen eraginpeko agresibitatea eta deblautasuna, eta hortik sortuak ziren haren esanekotasun eta naretasun ez-normalak”), Jon Arretxe (“Geroago, nire entrenatzailea izango zenaren aholkuei jarraituz, kirolerantz bideratu nuen agresibitate hura, eta aurrerantzean ringetan hasi nintzen ukabilkadak banatzen”), Iñaki Mendiguren (“Haien hondamena beraien agresibitateak aunatu zituelako etorri zen, auzokoentzat jasangaitz bihurtzeaz gain”), Xabier Mendiguren Elizegi 2 (adib.: “Mutilak goiko hortzez beheko ezpainari kosk egiten zion, itxura pairakorraz, aldi berean ukabilak estutuz, handik pixka batera uholdeka etorriko zitzaion agresibitateari eusteko edo”), Piarres Aintziart (“Agresibitaterik gabe erantzun nion beste gai batzuk nituela gogoan: apezgorako formakuntza, lan intelektuala eta ere geroko "ofizioa"”), Bernardo Atxaga 2 (adib.: “Garbi zegoen B bihurri eta beroak mahainguru orok beharrezkoa duen agresibitate izpi hori ipin zezakeela, baina azkarregi zen eztabaidetarako”), Luis Elberdin (“Eraso sexualak, berriz, indarkeriarekin, tratu txarrarekin eta agresibitatearekin lotuta daude”), Esteban Antxustegi (“Hori gutxi balitz, Hobbesek giza izateak duen bikoiztasuna esaldi labur batean biltzen du: "... that Man to Man is a kind of God; and that man to man is an errant Wolf"3. Bikoiztasun hori medio -agresibitatea, batetik eta gizaki jainkotuei men egitea”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Euskalterm: es agresión: eu agresio (Kirol.(eskubaloia)): ‘Beste jokalari baten gorputzaren kontra egindako eraso bortitz edo larria, eta nahitakoa’), eraso (Zuz.: sexu-eraso, eraso-delitu, ez erasotzeko itun) eta (Hist.: ez erasotzeko tratatu) // es agresividad: eu agresibitate (Psikol. eta oldarkortasun), eta (Ingurumena) // es agresivo: eu oldarkor (Industria), erasozko portaera (Gizarte-ongizatea), irristailu gogorra (Merkataritza).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es agresión / fr agression: Elhuyar: eraso, oldar; agresio / Nolaerran: jazarketa, oldartze / Zehazki: eraso, erasoaldi / Labayru: eraso, esetsi, jaukimendu, oldar, uxada, asaldura / Adorez5000: eraso, erasoaldi // es agresividad / fr agressivité: Elhuyar: oldarkortasun, agresibitate; (Psikol.) agresibitate / Nolaerran: oldarkortasun / Zehazki: oldarkortasun / Labayru: 1 erasokortasun, oldarkortasun, agresibidade/agresibitate; 2 adore, ausardia (determinación), indar, kemen, agresibidade/agresibitate / Adorez5000: oldarkortasun, erasokortasun, jauzkortasun // es agresivo / fr agressif: Elhuyar: oldarkor, erasotzaile, erasokor; agresibo; eraso- / Nolaerran: oldarkor, mutiri, oldarkari / Zehazki: 1 oldarkor, erasotzaile; 2 oldarrezko, erasozko / Labayru: 1 gogor, zakar, bortitz, mutiri; expr. odolgaizto, garratz, uzu/izu (fig.); pendenciero burrukazale/borrokazale, liskarti; 2 lehiatsu, lehiati; osado ausart(i), ausarditsu, adoretsu, azarri, atrebidu/atrebitu, kementsu / Adorez5000: oldarkor, erasotzaile.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

E123: "Iritzi-emailearen oharra [da:] "ez dira `erabat' nazioartekoak izango, baina baldintza minimoa betetzen dute eta oso hitz erabiliak dira (batez ere, psikologia alorrean). Beste batzuetan antzeko ezaugarriak dituzten maileguak onartu dira. Adibidez, `konkabo' ez da erabat nazioartekoa, euskal ordain egokia eta azken urteotan oso erabilia du (`ahur') baina, hala eta guztiz ere, onartu egin da". Hori ikusirik, agian hobe Irakaskuntzako lantaldetik proposamenik datorren ikusi arte erabakirik ez hartzea?" // E208: "esp. agresión, agresividad, agresivo, agresor, fr. agression, gressivité, agressif, agresseur ingl. aggression, aggressiveness, aggressive, aggressor, ale. agressiv, errus. agressiya, agressivnyi, agressor. Datu hauen arabera aski nazioarteko hitzak iruditzen zaizkit, politikan eta psikologian bereziki erabiltzekoak bederen". // E123: "egia da nazioartekoa dela; dena den hor dago Hiztegi Batuko lantaldearen proposamena, hauek saihestearen aldekoa. Politikan, behintzat, iruditzen zait oldarkortasun etab.ek ondo jasotzen dutela esanahia. Psikologian agian izan dezake lekua". // BAgiria (2001-09-28): "ohargileak berak erretiratu du oharra".

agresibitate iz. Oldarkortasuna, erasorako joera duenaren nolakotasuna. Domínguez argentinarra, berriz, agresibitate handiko boxeolaria da. agresibo adj. Oldarkorra, erasokorra. Alzheimerra ez da soilik gauzak ahaztea, askoz gehiago da; izan ere, gaixoaren nortasuna aldatu egiten da, agresibo bihurtzen da.

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

agresibo, agresibitate baztertu arren, maileguetako bat, oinarria, jaso litekeela uste du lantaldeak, hobestekoak definitzaile dituela.

Mailegu isiltzekoa edo gaitzestekoa da, ordain egokia duenez

Ez dago maileguaren beharrik, eta kentzea proposatu da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

agresibitate eta agresibo sartuta daudenez, hau ere jasotzekoa da, baina ‘erasoa’ gisa definituta.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

eraso(aldi)a, oldarra.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: 67; ETC: 191

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: agroekologia; Adorez 0; Labayru 0; NolaErran: 0. Euskalterm 0.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta sarrera gisa jasotzekoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 37 (Argia 13, Berria 9, DiarioVasco 1, EiTB 1, Consumer 1, Laneki 1, UEU 11); ETC 92

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta sarrera gisa jasotzea proposatu da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 37 (Argia 25, Berria 9, Elkar 1, Jakin 2, UEU 8); ETC 66

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: 0 / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta sarrera gisa jasotzea proposatu da.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz. eta izond.

Zerrenda osagarriak

MilaHitz

Aldaera baztertuaren ordaina

Ik. ahuakat.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Mailegu isiltzekoa edo gaitzestekoa da, ordain egokia duenez

Saih.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: aguardient / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

pattarra.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: agoazil.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Heg. Ik. udaltzain.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-oa-/-ua-.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Forma baztertua

Bazt. Ik. agudotasun, trebetasun; zorroztasun, etab.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

lehen adierakoari "Heg." marka kentzeko eskatuko zaio EBB edo/eta Euskaltzaindiari.

Forma baten adiera(k)

izond. ik. laster

Erabileremuen araberako adierak

'azkar(ki)' (Heg.) / 'trebe' (Ipar.)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

agudo(tu), agudotzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Forma baten adiera(k)

agudoago, lasterrago gertatu.

Euskaltzaindiaren Arauak

agur 1 (diosal hitza) entzuleok, agur! 2 'agurtzea': bere agurra helarazi digu errektoreak / AS: agur egin

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

agur egin

Forma baten adiera(k)

adiera biak jasoko dira

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea da (bestela esan: ez da hitz egin, negar egin #mdash#eta hemen bertako agur egin#mdash# aditz-esapideen parekoa).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Diakronia

Zah.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

gurtza, jaurespena.

Euskaltzaindiaren Arauak

agure (hitz markatua da, gutxiespen balioa du eskuarki, eta ezin erabil daiteke adineko-ren sinonimo oso balitz bezala)

Forma baten adiera(k)

hitz markatua da, gutxiespen-balioa du eskuarki, eta ezin erabil daiteke adineko>-ren sinonimo oso balitz bezala

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

agure(tu), aguretzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-txo: 'x-ren txikigarria' moduan azalduko dira honelakoak, 'maitagarria' bezalako ñabardurak erantsi gabe, txikigarritasunak berezkoak-edo dituenez ñabardurok, eta "aguretxo maitagarri bat" bezalako hedapenak arruntak direnez.

Forma baten adiera(k)

agure-ren txikigarria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ka osaerakoak sarrera gisa emango dira oro har.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

agurka(tu), agurkatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Forma baten adiera(k)

agurtu, agur egin.

Euskaltzaindiaren Arauak

agurmaria Sin. abemaria

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: †  / HiztEn: Ik. agudo / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aldaera baztertuaren ordaina

Ik. agudo.

Euskaltzaindiaren Arauak

agurtu, agur(tu), agurtzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

agurtu, agur(tu), agurtzen

Aditz-erregimena

du ad.