1.
(gral.; SP, Lar, Añ, Dv, H),
urdintu (VocBN, Gèze),
ordintuRef.:
A;
IzArOñ;
ZestErret(
ile
) . Encanecer (el pelo); envejecer (una persona). "Grisonner" SP, Gèze. "Ponerse canoso o gris" Iz ArOñ. "Urdíndduta xaok, ya ha perdido la sazón (esa mujer)" Ib. "Etzara etorriko Jesukristori bizarra urdinddu-arte, no vendrá usted nunca" Ib. Urdinetan asi azkero prestu ezta seizaroa. "Después de comezado a encanecer"
.RS 166.
[Haserretasunak] muga baiño lehen illeak ere urdintzeintu. Ax 279 (V 187; Añ GGero 209 urdinduten).
Utz nazazu zahartzera, umotzera, urdintzera eta azken adinera heltzera. Ib. 187 (V 127).
Bilhua urdinduz geroz eskolara ioaitia. TtOnsa 23.
Zahartu eta urdintu ninzanian. Ib. 19.
Nola errege haren pian ordintu eta xuritu izan zen errapostu eman zian: [...] afrontien eta iniurioen sofritzen.TtArima 130.
Galzen ditu indarrik geienak, urdinzen da, galzen ditu orzak eta agiñak. MbIArg I 285.
Nahi ez bahaiz hainitz bezala / bethi neskatxa urdindu. (1780). BertsZB 124.
Urdinduzaizu iá biloa, zartu zára.LE(
inBOEanm 1678 (voc.)
).
Zaartuta, buruba urdinduta euki arren. fBOlg 54.
Hasia zuelarik ilea urdintzen. HbEsk 220.
Ixkerraren zamaria / bilho urdintzen hasia. ChantP 348.
Illia urdinduta. JanEd I 36.
Asiyagatik urdintzen / gaztiak diyo segitzen. Xe 274.
Zuk ere on bat artu ezazu / urdiñdu baño lenago. PE 60.
Illia zaio urdindu. UrruzUrz 45.
Dituan zimak urdindu zaizka. TxB II 35.
azpiadiera-1.1
(Part. en función de adj.)."Alba senecta, adiñ urdíndua
"Urt I 477.
"Cano, urdindua
", "encanecido" Lar. Beor ezur-uts, zâr urdindua. OrEus 328.
sense-2
2.
(V, AN, L, BN; SP, Dv, H),
urdintu (R)
Ref.:
A (urdindu, urdintu); Lcq 183; Iz Ulz (urdíñe); Izeta BHizt2.
. Enmohecer."
Ogia urdindu da
"SP.
"
Urdintu (R), enmohecerse, por ej., el calzado y las ropas"A.
"
Urdínduik dagó, está musido, enmohecido"Iz Ulz. "Baratxuriek ere urdinduek tugu" Izeta BHizt2..
Urdinduko bere eztala [ogia] urte askotan egon arren. CrIc 53.
Ez giñan jaio paret artean ezkutaturik, urdindurik edo oriturik egoteko. AA III 610.
Iños gordeten bazan biaramonerako [mana zeritxon janaria] usteldu, urdindu, birrindu ta arrez betetan zan. AñMisE 74.
San Blas egunean bedeinkatzen dan ogia ezta urdintzen. AEY I 250.
Zuriñeren gero-asmo-lore irukoitzak ere, bata bestearen ondorik geundu, urdindu, ximurtu ta idortu egin ziran. ErkiagArran 178.
Aretxari be eldu yakien euren gatxa: orriek urdinduten asi yakiezan lelengo, azalak yausten gero. AkesIpiñ 25.
Ogia urdindrik dago.ZMoso 57.
azpiadiera-2.1
(Part. en función de adj.).Mohoso, enmohecido."
Ur urdindua, eau puante, corrompue"H.
Zenbait ianhari urdinduz eta edari zurminduz [penatua gustua]. Ax 588s (V 378).
Gogotik jango due arto urdindua ere. AA II 100.
Janari ustel, atsitu, birrindu, urdindu, gustu txarrekoak. AñGGero 370.
Harrapatzen diozka [diruak] / oro urdinduak. ZbyRIEV 1908, 764.
Untziko xardina eta xingar gizen urdindu guti orai langileen mahainetan. Zub 90.
Bazebilen, gogoeta goibelik asko arima-zola urdindutik buragertuak alatzen zituela. MdePr 163.
sense-3
3.
(gral.; Lar, Añ, Dv, H, VocB)
Ref.:
A; Elexp Berg; Izeta BHizt2.
. Poner(se) azul, azular(se)."Azular, dar de azul"Lar, Añ.
"
Zure begiko uspela urdintzera doha, la meurtrissure de vôtre œil va bleuir"H.
"Teindre en bleu"Ib."Coger un color azulado. Ubel au urdindu de
"Izeta BHizt2. .
Luzatu zan eguna, urdindu zan zeru aldea. AgKr 36.
Ala itsasoak zerubaren urdintasunez urdindu ote dituen bere ur gordin bizinaiak. AEEs 1908, 28.
[Maite zaitut, Larrun] ilun-nabarrak dauzkitzularik urdintzen, histen bizkarrak. Iratz 46.
Odei gandutsuak urdinduta agertzen dira. TxillLet 27.
Zerua urdindu baino lehenago nahi nikek itzalean sartu. LarzIru 94.
Esnea aldiz urdintzen, pikorkatzen eta ur bilakatzen. GatxitegiLaborantza 169.
azpiadiera-3.1
(Part. en función de adj.).Azulado. Beltx urdinduak buru egalak / eta bizkarraren gaña. IraolaEEs 1913, 181.
azpiadiera-3.2
Amoratarse."Adlivescere"Urt I 189.
Lurraren gainean hedatua zagola luze luzea, batere ezagutzarik gabe, gorphutz guzia uspeldua edo urdindua. JnnSBi 123.
Begitartea jadaneko urdindurik eta mihia ahotik erdi aterarik. MdePr 157s.
Juan jakon arpegiko sua, urdindu jakozen ezpanak. EtxbaIbilt 487.
azpiadiera-3.3
Belarra dago gaindua, / asto-gernuz urdindua."De color verde más oscuro."OrEus 172.
sense-4
4.Hacerse pasar por conservador. Au da esatea ziur / eta berba baten / gorriak dagozala / guzurrak esaten [...]. / Agindu nai dabenak / dakuskuz labanak, / eta gero urdinduta / berba iaten danak. AzcPB 218 (en Ur PoBasc 175 azulduta).
sense-5
5.(BN, S, R) urdintu (S). Ref.: A (urdindu, urdin); Lrq (urdin).Enturbiarse."
Ebite handietan ura urdintzen düzü (S)"A(s.v. urdin).
azpiadiera-5.1
(Part. en función de adj.)."
Urdintü (S; Foix) trouble (eau)"Lh.
sense-6
6.
(BN, R ap. A). Ensuciarse.
sense-7
7.
(G-nav). (Uso sust.).Cardenal."Hematomas causados por los golpes (urdindua)"SatrCEEN 1972, 49.
azpisarrera-1
URDINDUXE.
(Forma con suf. xe-, de valor aprox.). a) Enmohecer, pudrirse ligeramente.
Mutxituxe edo urdinduxea zen [haragia], bainan jan ginduen. Prop 1908, 134. b) Encanecer.
Txoko batetik agure xar bik / --kaskua urdinduxeak-- / Mutil gaixoak...! --zioten ixil-- / Nun dira lengo legeak! Lek EuskOl 1931, 56. Burua urdinduxe duenean lau seme-alaba eta emazte erixka baten jabe gertatzen den gizon helduarentzat. MEIG IX 91.