Orotariko Euskal Hiztegia

1. ((V-ger-ger-oroz-och-m-gip; Mic, Lar Sup ( H), Añ, Izt 95v, Dv)), ate-arte (V), ataarte (A (que cita RS)), etarte (V-ger-m-och) Ref.: A (atarte, atearte, etarte); A Ezale 1897, 167a Urkia EEs 1930, 7; Gte Erd 250.
Portal. "Portal" Mic, Lar Sup, Añ. "Atrio" Lar, Añ. "Portada" , "zaguán" Añ. "Cimenterio, [...], elizako ataria, atartea " Ib. " Atartea, entre puertas" Dv. "Vestibule" H. "Portal, vestíbulo" A. " Atartea. Gurdi ta lanerako tresna aundienak eukitzeko lekua (V-gip)" Urkia EEs 1930, 7. Tr. Propio de la trradición vizcaína, en el s. XX tbn. se ecuentra en algunos textos guipuzcoanos. En DFrec hay un ej. de atarte .
Ate arte zabalean oi zan, / gilza porra andiaen jabe zan. "En portal ancho" . MLastur 22s. Seiak danzuana eskarazean esan daroa ataartean. "Portal" . RS 238. Salzen da lenengo liburubagaz, Bilboko San Franziskuko atarte edo Porterijan. Astar II I. Eldu zirean Obispo, Kardenal ta Nagusiak egozan Batzar etxeko atartera. Añ MisE 131. Begira zeure Yesus errukarriari, zein Pilatosen atartean, [...] aserre gogor azotez ebaten daben. Añ EL2 219. Bide eginarren egaz barriak / ezeban iakin doña Mariak / atso zarr batek bere atartean / esan artean. Azc PB 159s. Beste enparau zeru guztiak dira salaaurreak edo atarteak legez, arako jauregi ederrean sartuteko. Itz Berb I 116. Premiñadun bat [...] aurkituten zan zauriz beterik bere atartean. Itz Azald 40. Biok alkarregaz ioan ginean urira urrengo egunean, eskolako atarteragino. A BGuzur 126. Alantxe egozan basetxe aretan andra ta gizon atari edo aderdi edo etarteetan gora begira, euria iausten ikusten. A Txirrist 147.
( s. X) Yagi zan ikaraturik beronen aurkitik eta yoan zan arin-aringa, atartera, zer ete zan, bildurrez. Alt EEs 1912, 127. Baserri-etxe bateko atarte-aurrian auzoko emakumiak batuta dagoz. Kk Ab I 68. Lenengo sartu zanian / gure etartian, / buztena sarturikan / bere ankartian, / bautismua ipini / nion istantian. Noe 108. Atartera ziyoala. 'Exeunte autem illo ianuam' . Ol Mt 26, 71 (IBk kanpoko atera zihoala). Arañegun goixian ikusi neban atarte-zapatari bat, lanian zintzo oin-ugalaz gogor lotuta eukola belaun-ganian zapata bat zoruaz gora. Kk Ab II 14. Gaur baserriko etxetxu zuri / etarte zabaldunetan, / Santa Agedan sari ederrak / emon dauskuez danetan. Enb 90 (cf. ib. 89 atarte zabaldunetan). Eta eskekua bai-zan Elazar ixenez, zauriz josita, aberatsaren atartian etzunik egoten zana. Arriand Lc 16, 20 (Ol atalondoan). Etarte edo ataria zenbait lore eta belarrez edertzea. JMB ELG 80. Kartzela-atartean ere, jakiña, itxaron bearra. Alt LB 64. Atharte handian harroin batzu, aurrean estatu handi bat, harrizko mailak athartera igoteko. Osk Kurl 84. Belengo atarteko astua Maiñarin. Alzola Atalak 55 (tít.).

2. (-th- Dv A), ate-arte (-th- T-L) . Hueco de la puerta. "Porte (ouverture de). Athartean jarri zen nihor barnerat ez uzteko" Dv. "Embrasure (de porte)" T-L.
Gain gaineko ganbaran da, eta nor den, zer ari den, athe artetik ikhusiko duzu. Laph 142.