Euskaltzaindiaren Hiztegia

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ki-ro.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitaldeko ‘paterno’: Dv Zen 36,11 (eta AN-gip).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, «izlag. g.er.» markekin, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldeko.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitalehen a) ‘patriarca’: Egiat, Astar I, Astar II, Izt D, Izt C, Ur MarIl, Aran SIgn, Otag EE 1882c, Etxag EE 1882c, JFlor, Aran EE 1885a, Bv AsL, Zab Gabon, AB Gabon-kantak, Etxe bakotxeko kristinau, Arr May, Azc PB, Ezale 1897, A Eusk 1920-21, GAlm 1959, IBe Eg 2,29, IBk Eg 7,8; b) ‘padre prior’: Ezale 1897, JAg JBDei 1921; c) ‘bisabuelo’: A; d) ‘primer padre’: Gketx Loiola.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, azalpenik gabe (baina hobestekoa da aitagoi formaren aldean, eta aitaurren formaren sinonimoa da); eta oraingoz ez dago zer gehiturik. Gainera, ez da familia-erlazioen alorrekoa, zuzenean behintzat, eta ez du, alde horretatik, ama-x osaerako korrelatua eskatzen.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

aitama(tu), aitamatzen.

Aditz-erregimena

da ad.

Forma baten adiera(k)

aitama bihurtu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitañi ‘abuelo’: Lh.

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

Hiztegi batuan jasotzekoa da, «iz. Zub. 'aitona'» azalpenekin (Zuberoan bakarrik erabiltzen da, aitaita-ren ondoan; eta cf. jasoa dagoen korrelatua: «amañi iz. Zub. 'amona'»).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Zub.

Forma baten adiera(k)

aitona.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitaorde (eta aitaordeko) ‘padre adoptivo, putativo’: Arg DevB, Lar Fueros, Mb OtGai, Mb IArg, GavS, ETZ, Lg, Monho, fB Ic, Jaur, JesBih, Echag, CatBus, CatLlo, Lard, Arr GB, Jnn SBi, KIkV, KIkG, ArgiDL, Inza Azalp, Ox, Zerb IxtS, Or MB, Anab Poli, Etxba Eib, Ezale 1897, Or Tormes.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

aita ordeko (eta aita-ordeko) 15; a) 14: GavS ("Zori onekoa izatea alako aurraren aita ordekoa"), fB ("Jesusek [...] Aita ordekua bere pobria eban"), Echag 5 (adib.: "Graziyaz ta doaiez beterik beingoan, Ama maite Mariya ona non dagoan: bere seme ederra arturik besoan, ona aita ordeko Joseren ondoan", "Jesus Salbadorea, Salbe zure ama, eta aita-ordeko zeruak emana"), CatBus 2 ("Ez zan S. Jose Jesusen Aita benetakua, ezpada Aita Ordekoa, ta gizonen iretxikoa, bada Birjinia beti geratu zan Donzella garbi", "Neure Aita San Josepe bedeinkatu gozoa: Ama birjiniaren esposo egiyazkoa; Jesus guztiz gozoaren aita ordekoa"), Lard 2 ("Ez ikaratu; zuen onerako zuen aurretik Jainkoak Ejipto'ra bialdu ninduen, eta Faraon'en aita-ordeko eta Ejipto guziko Nagusi egin nau", "bere Ama Maria guziz Santa eta bere aita-ordeko San Jose"), Zerb IxtS ("Haren ama, Ama Birjina, aita ordekoa, San Josep"), Inza Azalp ("Jaungoiko Aurrak eta bere Amak alako aitta ordekoaren bearrak izango zittuelako"), Or ("Jesus Aurraren aita-ordeko edo aitatzat zeukatena da San Jose"); b) 'aita pontekoa' 1, fB ("Baita esaten jakue Aita ordekuak Gurasuen paltaan, eurak kontu egin biar deutseelako seinari arimiaren onerako gauzetan"); aita ordezko 1, Ox ("Zurgina baitzen Josep, aita ordezkoa, Jesusek bazeraman bere gaztaroa Zurgintzan hari zela"); aitordeko 2, ArgiDL: a) "Jesukristoren lengusu Juan Bautista santuak eta Jesusen aitordeko Jose Santuak berak [sic] ere Sakramentu au jarri baño len il ziran", b) "Ontarte onegatik, Jauna, gure aitordekoak gure izenean beti beti zureak izango giñala itzeman zizuten") // Eta OEH argitaratuan, gainera: Tít. de una hojita publicada en Bayona, ap. DRA ("Birjina Jainkoaren Ama notha gabeari juntatu zaituen afetzioneaz eta Jesu-Kristo besarkatu duzun aita ordeko amodioaz... San Josefi othoitza").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

aitordeko (eta ait'ordeko, ait-ordeko) 6; a) 3: A. Menan 2 ("Jose gloritsuba, bere Seme Jainkoaren Ait'ordeko emen lurrean izan zediñ autatu izan zualako...", "Jose gloritsuba bere Ait'ordekotzat artu zualako..."), Elizondo KristPE ("zure Seme Aragitubaren Aurr-zai ta Ait-ordeko, baita Serafiñen Erregiñarekin ezkonteraño goratu zenduban Jose Doitsurenak"); c) 3: Elizdo ("Aitordekuak ez du ezer, irago zayo gaizki eza. Afaitara datorrela orain, esan dit"), A. Letamendia 2 ("Nire aitordekoari bakarrik gustatzen zaiok etxe hau [...] hire aitordekoaren ikasgela duk, Kedar").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

aita-ordeko : DRA (padre putativo), PMuj DVC (padrastro, padre adoptivo, nutricio, guardador, tutor, curador) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

aitaordeko 2, EiTB (adib.: “Txetxeniako 18 urteko mutiko bati aitaordekoa hiltzea leporatuko diote”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

aitaordeko 2: Juan Kruz Igerabide (“Hura ez zen pozten amaren eta aitaordekoaren arteko konponezinekin”), Gotzon Garate (“Aitaordekoaren eta alabaordekoaren arteko harremanak gero eta eztiago egin ziren, denbora joan ahala”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu baztertzekoa da, lehiakide hedatuagoa duenez

aitaorde aski dela uste du lantaldeak.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-orde(ko): jasotzea proposatzen du lantaldeak, -ordeko osaerakoen sailean (cf. ahizpaordeko sarrerako oharra).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aitaorde sarreraren azpisarrera gisa sartzekoa.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

aitaren egin, aitaren batean, aitarenka

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: aita santutu / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

aitasantu, aitasantutzen.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

oinarria/eratorriak.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: aita santutza / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tza/-go.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

oinarria/eratorriak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitaso ‘abuelo, antepasado’: Lg, Egiat, Arch Fab, Elzb Po, Elsb LehE, Ip Hil, Barb Sup, Etcham, JE Ber, Iratz, Zerb IxtS, Vill Jaink, Zait Plat, Ibiñ Virgil, Ardoy SFran; eta aitaso-amaso ‘abuelos’: Elsb LehE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Arauak jasoak ditu forma eta azalpena; azalpeneko adiera bien banaketa zenbakien bidez banatzea komeni da, lantaldearen ustez: «iz. Ipar. 1 'aitona'. 2 'arbasoa'».

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

aitona, arbasoa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

aitaso(tu), aitasotzen.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Aditz-erregimena

da ad.

Maiztasuna

g.er.

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

Ez dago hiztegi batuan jaso beharrik (x-tar osaerako eratorri librea da; eta ez dirudi familia-loturen arloari dagokion sailekoa denik).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

amatasun(-)baimen aztertzean proposatua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitatar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tiar/-tar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitatxi 1) ‘padrino’: Ox, A EY, Lf Murtuts, Iratz; 2) 'abuelo': Barb Sup, Barb Leg, Herr, Etxde JJ, Mattin, Ardoy SFran.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitatxo ‘dim. de aita’: It Fab, AB AmaE, Azc PB, Ag AL, Ag G, Enb, Jaukol Biozk, Lab EEguna, Etxde AlosT, Etxde JJ, Bilbao IpuiB.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, bere azalpenarekin, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Erabilera-oharrak

mugagabean erabiltzen da (eman aitatxori; aitatxok esan bezala).

Atzizkien araberako bereizketa semantikoak

aita-ren txikigarria; haur-hizkeran, aita.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitatzako ‘padre adoptivo, putativo; supuesto padre’: Etxde JJ, Erkiag Arran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Atzizkien araberako erabakiak

-tzat+-ko.

x-tzako osaerakoez ik. oharra nebatzako sarreran.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH (Ub, Añ): aitaurren ‘patriarca’: Ub, Añ EL, Añ CS, Añ GGero.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, bere markekin eta aitalehen sinonimoa ondoan duela, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Zah. g.er. Ik. aitalehen.

Hainbat formari dagokion paradigma erregularra

ama-x osaerako korrelatuaz, cf. aitalehen.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitaxo ‘dim. de aitaso’: Barb Sup, Ox in Barb Piar, JE Ber, Etcham, Ardoy SFran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, bere azalpenarekin, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Atzizkien araberako erabakiak

-x- txikigarri-marka.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Atzizkien araberako bereizketa semantikoak

aitaso-ren txikigarria.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-zulo 'zalea'.

Zerrenda osagarriak

BizBerba

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du, bere azalpenekin eta azpisarrerarekin («aitita iz. Bizk.» eta AS: «aitita-amama pl. Bizk.»), eta oraingoz ez dago erantsirik.

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. aitaita (arautua aski delakoan).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du, aitita sarrerako azpisarrera gisa (eta Bizk. markarekin).

cf. birraitita-amama.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitona ‘abuelo, anciano, antepasado’: Cb EBO, Mb IArg, Ub, LE-Ir, It Fab, Ur Ir 10,6, Lard, Hb Esk, Hb Egia, Echn Rt 4 tit., Galindez, Bv AsL, AB AmaE, Ud, Sor Bar, Ag AL, Apaol, Aran SIgn, Ezale 1897, Ag Kr, Ag G, Urruz Zer, Iraola, A Ardi, Kk Ab, Tx B, Jaukol Biozk, Or Mi, Or Eus, Canc. pop., Ldi IL, ABar Goi, TAg Uzt, Ol 2 Sm 9,7, SMitx Aranz, BEnb NereA, Osk Kurl, Uzt Sas, Mattin, Xa Odol, Xa EzinB.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: aitona-amona .

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du, aitona sarrerako azpisarrera gisa; eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aitona sarrerari dagokion azpisarrera.

Numeroa

Pl.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitonatxo ‘dim. de aitona’: Uzt Sas.

Osaeraz argibideren bat eskaini nahi da

Hiztegi batuan jasotzea komeni dela uste du lantaldeak, amonatxo parekoa jasoa dagoenez (Ez legoke, berez, jaso beharrik, x-txo osaerako librea baita, testu bakarrean jasoa eta adiera berezirik gabea; amonatxo korrelatua, berriz, testuetan aski erabilia delako jaso du arauak).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

aiton, aitontzen.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a org. eratorpenean.

Aditz-erregimena

da ad.

Forma baten adiera(k)

1 aitona bihurtu. 2 aguretu. 3 aitonaren trazak hartu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitonen alaba, aitoren alaba, aitor alaba ‘dama, mujer noble’: O Po, ArmUs 1896, Zait Sof, Mde Po, Etxde JJ, Herr 1960, Ardoy SFran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS: Ik. aitoren alaba / ElhHizt: Ik. aitoren alaba / EskolaHE: AS.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Forma okertzat eman du arauak, izartxoa duela eta aitoren alaba ordaina adieraziz.

Aldaera baztertuaren ordaina

Ik. aitoren alaba.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitonen seme ‘noble, gentilhomme’: Bereterretxen khantoria, EZ Noel, Ax, O Pr, SP Phil, Tt Onsa, Gç, Bp, Urt Gram, ES, Egiat, StJul, Revol, TB Lk 19,12, Arch Fab, Gy, Hb Esk, Dv Lab, Laph, Jnn SBi, Arb Igand, HU Zez, Zby RIEV 1908, Ip Hil, Etcham, JE Bur, Or Tormes, Or Mi, Zub, Zait Sof, Ldi IL, SMitx Aranz, Mde Po, Mde Pr, Or Aitork, Lf in Zait Plat, Ardoy SFran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS: Ik. aitoren seme / ElhHizt: Ik. aitoren seme / EskolaHE: AS.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Forma okertzat eman du arauak, izartxoa duela eta aitoren seme ordaina adieraziz.

Aldaera baztertuaren ordaina

Ik. aitoren seme.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-a org. eratorpenean.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: aitor egin, aitor eman, aitor-entzule, aitor izan du ad.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

aitor egin, aitor eman, aitor-entzule

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: aitor izan du ad.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, inolako azalpenik gabe, eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

g.er. Ik. aitorpen, aitortza.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-keta/-kuntza/-pen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Bizk.

Maiztasuna

g.er.