Tr. Documentado en textos occidentales desde finales del s. XVIII (aparece, con el sdo. de 'margarita', ya en SaraskHizt). Mitxeleta es casi la única variante documentada; hay además pitxileta en el manuscrito de Oñate (227r) y (con el sdo. de 'amapola') en Arrese Beitia, y mintxerreta en J.M. Barandiaran. En DFrec hay 3 ejs. de mitxeleta .
etimologikoa
Etim. Probablemente, de un nombre hipocorístico de persona.
sense-1
1.
(V-ger-arr-m-gip, G-azp-goi-bet; Zam Voc (G)),
mitxelot (V; Añ(V)),
pitxeleta (V-m-gip, G-goi),
mitxileta (V-gip),
mitxelete (Lar, H(G; + mix-)),
mitxilote (V; -tea det. Añ (V)),
mirtxilote (V-ple),
mitxoleta (V),
mitxirote (V-arr),
mitxelet,
bitxilote (V; -tea det. Añ (V)),
pitxileta (V-gip, G-goi),
pitxilota (V-arr, G-goi),
pitxilote (V-ger-arr-arrig-m-al),
pitxoleta (V-arr-oroz-al),
pitxolota (G-goi),
pirtxilote (+ -llote V-ple),
pirtxilota (ZamVoc),
pertxilote (V-ple),
mitxilikote (V-ger, G-azp),
mixilikote (G-azp),
mixirikote (G-azp),
pitxilikote (G-azp),
mitxerreta (G-goi),
mintxerreta,
mitxerrena.
Ref.: A (bitxilote, mitxeleta, mitxilote, mitxoleta, mixirikote, pitxeleta, pitxilota, pitxilote, pitxoleta); EI 357; Iz UrrAnz, ArOñ (otsaillan); Etxba Eib ; EAEL 94; Elexp Berg. En EI 357 hay tbn. mitxilotoia (V-arr), mitxelite (V-arrig), pertxilate (V-ple), pertziletie (V-ger). Mariposa."
Mitxeleta, mitxilote
"MujEEs 1915, 264 (en una lista de nombres de la mariposa).
"
Mitxilote, [...] mitxerrena
"EEs 1921, 185.
"
Otsaillan mitxeleta orixak, Martixan gorularixak
"IzArOñ.
"
Mitxeleta baltza, mariposa negra, que para los supersticiosos era de mal agüero. Illunabarreko mitxeleta baltzak, bildur emoten zetsen
"EtxbaEib.
v. inguma, mitxirrika, pinpilinpauxa, tximeleta. Mitxeleta pintatuai segika. OtagEE 1881b, 89.
Lorarik lora egan dabiltzaz poz pozik, / mitxileta arroak. ABAmaE 308.
Bekan-uleak dira ostarkuak / eta aren bien azpian / dagoz erreten zaldun gazteak / mitxeletak lez argian. AzcPB 122.
Mitxeleta egalari polita. AgG 141.
Mintxerreta txuria, marigorri eta orrelako zomorro batzueri bizia kentzea gauza txartzat daukate askok. JMBLEItz 97.
Larrosakaz olgetan mitxelet zurijak. LauxBBa 90 (122 mitxileta).
Urtarril-zezeiletan mitxilikotea ikusi baiño otsoa ardi yaten ikusi gurago. (V-ger). AEY III 165.
Orrela dabil, mitxeleta antzo, etengabe batetik bestera gure gogoa. VillJaink 142.
Zagu-zarrak egalari, / gabaz dabizen mitxeletiak / dituez euren janari. BEnbNereA 77.
Mitxeleta zuri biurtuko dan kapulua eioten [zetazko artxoa]. OnaindSTeresa 94.
Negua "agurea" [da], ez atsoa, mitxeleta udazkenean "atsotu" bazaigu ere. MEIG VI 181.
v. tbn. A Txirrist 55. GMant Goi 88. Altuna 32. Ldi BB 112. Otx 58. Or Poem 523. Bilbao IpuiB 240.