Tr. La forma general es xorta (xort en Pouvreau). Hay txorta en textos suletinos, en Lizarraga de Elcano, Legaz, CatUlz y ZMoso (43); zorta en una carta alto-navarra del s. XVII, en Haraneder, Oxobi, F. Irigaray y en algunos ejs. de Prop,GH y Othoizlari. Emplean zorta y xorta Etcheberri de Ziburu, Duvoisin, Arbelbide e Hiriart-Urruty. En cuanto a zorta, salvo en uno de los ejs. de Othoizlari y en Larre, no parece que el resto de los autores citados lo empleen con valor aumentativo. Hay, con todo, referencia a ese matiz en algunos lexicógrafos, como Duvoisin, Azkue y Lhande. En DFrec hay 8 ejs. de xorta.
sense-1
(AN, L, B, BN, S, R; SP, Urt I 480, Ht VocGr , VocS 134, Arch VocGr , VocBN , Dv, H, VocB),
txorta (AN, B, Ae, Sal, S, R; Lar, Aq 40 (R), Añ(G, AN), LEUrtVoc, Gèze, Dv(S)),
zorta (L, BN, S; Urt III 361),
xort (SP),
sorta (L-sar),
xurta (BN-mix)
Ref.:
Bon-Ond 137;
VocPir 338;
A(xorta, sorta, txorta, zorta);
Lh(zorta);
StJaymeAnV 7 (
xurta
);
Lrq(txorta);
SatrVocP;
IzR 312;
GteErd 258;
IzetaBHizt2
. Gota; (un) poco (ref. a líquidos); traguito. "Goutte de quelque liqueur. [...] Ezta xortik, il n'y a pas une goutte. Indazu xorta bat, donnez-moi une goutte" SP. "Nigar xorta, larme" Ib. "Trago, txorta (R)" Aq 40. "Txorta, una gota, un traguito" LE UrtVoc. "Indazu ur xorta bat, donnez-moi un peu d'eau" Dv. "Zorta bat edatea, boire du vin au-delà de la mesure" Ib. "Poca (agua o licor)" VocB. "Un traguito" A. "Txorta: 1.º gota. En Sal y R parece que es 'goterón', aumentativo de xorta [...]; 2.º (AN, Sal, R, S) un poco; [...] 3.º (AN; Aq) trago" Ib. "Zorta: 1.º (L, BN, S?), gota grande; 2.º (L, BN, S), cantidad pequeña de líquido, (un) poco de líquido" Ib. "Txorta (Sc, R), lágrima" Ib. (cf. infra ejs. de negar txorta, etc.). "Une petite quantité de liquide" Lrq. "Ardo xorta bat (B, BN-ciz-arb, S), txorta (S), xorta bat ezne (S), esne xorta bat (BN-arb), txorta bat ezne (S), [...]salda xorta bat [...] (BN-ciz), odol fresko xorta bat (BN-ciz), kafe txorta bat hartuko duzia? (B, BN-ciz, S)" Gte Erd 258. "Líquido en poca cantidad. Ardo xorta bat edan nuen" Izeta BHizt2. v. ttortta, tzorta. Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga y al Sur en textos alto-navarros, en Orixe y Villasante.
Eta zen haren izerdia odol xorta gatzatu lurrera erorten diradenak bezala. LçLc 22, 44 (He odol zorta, TB, Dv odol xorta; Or odol-izerdi tanta).
Ixukaturen du Iainkoak nigar xorta guzia haién begietarik. LçApoc 21, 4 (He, TB, Dv, Ip nigar, Ur (V, G), Ol, BiblE malko).
Bata dago urkhabetik ezin ithoz dilindan / eta berzeak desira luke xorta bat edan. EZMan I 102.
Su inhar handitakoak eta orma zihiak, / izotz eta babazuzak, zorta handi uriak, / sufre, bikhe iratxaki bolbora soñutiak. Ib. 103.
Ezen zure odolaren xortarik gutienak, / xahutzake munduaren bekhatu zikhiñenak. EZMan II 80.
Ur-xorta bat ere ezin izanezko probetasunera ethorri baitzen. Ax 233 (V 156).
Ur-xortak, ardur'arduratuz, / harria xila zirozu. OPo 2.
Itsasoak ur xort bezanbat nigar isur ahal baneza. SPImit III 52, 1.
Etzaitezila ixil zenbait xort edo papor Iainkozko mahain harturik ardiets dezakezun artean. SPImit IV 12, 3 (Ch papur bat edo ihintz bat).
Uriak lurrera xort larriz eroriak. SPPhil 474 (He 480 zorta larriz).
Hedatzen eta barraiatzen da olio xorta oialaren gainean bezala. Ib. 337 (He 339 olio zorta).
Iauna darizula, / kantoiñ guzietarik, / sarri zaite eztuzula, / gorputzean xortarik. ArgDevB 189.
Zenbit sagardo zorta bida ezaguzu astuan.
CartNav
141.
Gure nigarren bi xorta. Gç 164.
Odol adoragarri hortarik xorta bat iautsterat utz zazu. Brtc 28 (tbn. en Arb Igand 201).
Zeren eta lürreko dierri güziak inhitz txorta beitirade harentzat. Egiat 184.
Aita arriturik bekála negár txortarik gábe dágo, mútu, géldi, beira beira leku batéra. LEUrt(ms.) 50r (v. tbn. nigar xorta EZ Man I 63, Gç 169, Lg II 273, Dh 167, HU Zez 46, JEtchep 77).
( s. XIX)Kalizan?[...] ardo xorta bat ur tanta batekin. CatB 61.
Gathulu zabal baten barnen / moillia hori ezari zien. / Zikoinak bere mosko luziaz / txortik atzaman etzioan. ArchFab 145s.
Gelditzen zitzaion azken odol xorta. Jaur 155.
Izar ihintz xorta bat bezala, khe guti bat bezala. Ib. 103.
Edaten zuten xorta arno sudunetik. HbEsk 14.
Ozpiñ-txorta bat botatzen badiozu, ikusiko dezu nola gorrituko dan. ItDial 19 (Ip txorta, Dv xorta; Ur piska).
Bestela ororten diren ezne-txortak üsteltzen dira eta ürrin gaisto emaiten die gurhiari. Ib. 83 (Dv xortak; It, Ur tantak).
Jainkozko gantzudura hortarik xorta bat nere gainera eror bedi, Jauna. DvLEd 67.
[Arkhina] idorra balinbada, on du hastetik samats urin zorta batez hezatzea. DvLab 174.
Haren odoletik zortak jauzten balira soineko baten gainera, lekhu sainduan xahutua izanen da. DvLev 6, 27.
Espiritu Santi Jaunak artu zuen Ama Birjinaren entraña garbietaik odol txorta bat. (AN-arce). BOEanm 1204.
Emazu kasola batian olio xorta bat edo urina. ECocin 19.
Emaiten duzu irin puxka bat eta bustitzen salda xorta batekin eta yus xorta bat balin baduzu. Ib. 30.
Harzazu musa ekumoar batekin, xortak eman zethabe batetara. Ib. 45.
Emazu esne xorta bat eta gatza. Ib. 17.
Emozu agordient xorta bat. Ib. 38.
Ixur ezazü nitara odol salbagarri hortarik txorta bat. Myst 39.
Xorta bat edanez-geroz, begiak ñir-ñir. ElzbPo 207 (tbn. en Or Eus 113).
Kokotsa behera jausten baitzitzaion herde xorta zenbait. ElzbPAd 54.
Hartarik ere edaten zuen [...] aldian zenbeit xorta bakhar. JnnSBi 62.
Yinen zeiela Frantseser odol xorta bat zainetarat, kuraie izpi bat bihotzerat. ElsbFram 157.
Herriko arno garbi xorta bat hola zortzitik behin gure etxean, bazinaki zer besta den?HUZez 184s.
Arno zorta bat aitzinean, baso bedera eskuan jarri eta ostatu zoko batean. Ib. 205.
( s. XX)Begiak bethe nigarrez eta ikusi niozkan zorta larri batzu jausten mazeletan behera. Prop 1894, 15.
Arno xorta bat ekartzen deiete, berriz har dezaten indar. JEBur 30.
Ez baitute oraino kopetan izerdi xortik ezagun. Ib. 29.
Badut uste minatxa xorta bat ongi guretua dukegun!BarbSup 126.
Bazuen bethi heientzat edo arno edo kafe xorta bat ona. Ib. 172.
Edan nuen [...] garagar salda xorta bat. StPierre 18.
[Odol garbi] txorta bat bakarra ba da naikoa / gaitzikabetzeko mundu osoa. JBDei 1919, 275.
Etzinuke fortunaz ezantza-xorta bat?JEBer 51.
Aurpegiko odol zorta idortuetarik. FIr 147.
Okasione hartan / txorta bat diat edanen. PierKat 60.
Etzeukanagu / ardo-xortarik etxean. "Ni gota de vino"
.OrEus 56.
Xurgatuz egunaren azken Jainko-xorta. Iratz 144.
Zauri gure etxerat [...] esne xorta bat edanen duzu. LfMurtuts 52.
Baña lenengo xortak euri zitxinan, eta arri-bildurrik ez. Ala ere zenbait ale yalki zetunan, baña kalte egitekorik ez. OrQA 74.
Ezpaiñez urrupatzen zun xorta bat. "Sorbebat exiguum"
.OrAitork 226.
Baiña xorta ari egunoro xortak eratxikiz. "Ad illum modicum [...] modica addendo"
.Ib. 227.
Soatzi dut ezti-xorta bat Zure egi ortatik. "Stillam"
.Ib. 416.
Ezpain luzetarik gezurra turrustaka aurthikitzen dielarik, zaude aski urrun: azken zorta emaitearekin so egiozu, nola ziliportak berekin eremaiten dituen. Othoizlari 23 (1960) 289.
Aguerdinta xorta bat edan-arazi zioten. JEtchep 58.
To, har zak kafe xorta bat beroa. LarzIru 84 (v. tbn. 56).
Eta eztuka al izan bildu deuse? --Bai, soixu, etxut al izan bildu baizik zuku txorta kau. ZMoso 52.
Ain zuzen, Adoni (odol-xorta) izena darama lore batek. IbiñVirgil 64.
Salda xorta baten edateko [gelditu]. "Un peu de potage"
.ArdoySFran 84.
Edanari eman nintzen. Behin xorta, gero zorta, azkenekotz beteka. Othoizlari 50 (1968) 23.
Txauri, salda xorta bat badut biziki huna egina. Etchebarne 44.
Baietz ba, xortaño hura zorta ere bilakatu zen laster. LarreArtzainE 179.
v. tbn. Harb 126. Arg DevB 191. Ch IV 4, 4. Lg I 349. CatLan 44. JesBih 452. MarIl 55. Laph 94. Legaz 45. Zerb IxtS 21. Vill Jaink 144. Larre ArztainE 58. Txorta: CatUlz 18. Anab Usauri 17. Zorta: Arb Igand 78. Ox 198.
azpiadiera-1.1
Lauek zutenekotz hartu / agorrienta zen finitu, / bi xorta gabe gelditu.In Zerb Azk 104.
azpiadiera-1.2
(Fig.). Mila izarrez distiatzen zuen zeruak; iduri zuten urre xorta edo itze batzuek zeru urdinean finkatuak. Lap 58 (V 30).
Maiz doazkit pertsu xortak bihotz barnetik gaindika. Iratz 195.
azpiadiera-1.3
Una pizca, un poco (no ref. a líquidos)."
Lo xorta bat egin du, il a un peu dormi"Dv.
"
Xorta, un peu. Xortik ez ikhustea, ne voir pas même un peu, ne voir goutte. Lo xorta bat egitea, faire un peu de sommeil"H.
Lo xorta bat egin orduko jeikitzen da eta othoitzean hasten. Laph 38.
azpisarrera-1
AZKEN XORTARAINO,
AZKEN XORTARAINOKOAN.
Hasta la última gota. Fede katholikaren amoreagatik odola azken xortarainokoan gogotik [isuri]. ES 122.
Edan nahi izan zuen bere pasioneko khalitz guzia azken xortarainokoan. Lg II 279.
Isurtzen bere odola azken xortaraino. Dh 240.
Nazione baten sangratzeko azken xortaraino. ElsbFram 156.
Noiz ere ohartzen baikira gure bi botoila Rioja hautak hustuak ditugula azken xortaraino. JEBer 26.
v. tbn. Mih 57. Jnn SBi 45.
azpisarrera-2
XORTA-XORTA(H; xort-xort H). Gota a gota. "Xorta xorta ou bien xort xort erortzea, tomber goutte par goutte" H. Hogoi ta bi urthe hotan, xorta-xorta biltzen hari dudan ezti-ura. JnnSBi 170.
Behar ziozkala errearazi zauri hek, hetarat ixuriz xorta-xorta olio irakitua. Ib. 175.
Uria xorta-xorta, teilatu gainetik. BarbSup 185.
Hil-harri ondoko harresietako goholdiek zorta-zorta uzten zituzten oixtiko euri burrustilatik itazurak. GH 1923, 22.
(ap. DRA)Xorta xorta beren bizia beren Jainkoa maitatuz eman dutenak. "Goutte à goutte"
.ArdoySFran 18.