Euskararen Gramatika

30.1.2.2. Perpaus osagarriak: jokatuak eta jokatugabeak

30.1.2.2a Perpaus osagarri guztiak ez dira mota berekoak; barnean duten aditzaren arabera, ohartzen gara batzuek aditz jokatua dutela, jokatugabea beste batzuek: Liburutegira joango naizela agindu diot; Liburutegira joatea gustatzen zait. Gorago eman ditugu adibide gehiago (§ 30.1.2.1a) eta hor argi ikusten da perpaus jokatuetako aditzek agerian dituztela subjektu-objektuen pertsona eta numeroarekiko komunztadura adierazten duten indizeak; jokatugabeetan, aldiz, aditzak ez du horrelako indizerik. Denborazko kategoriak ere falta dira perpaus jokatugabeetako aditzetan: On da guk ere zerbait ematea / On zen guk ere zerbait ematea. ‘Jokatu’ / ‘jokatugabe’ oposizioaren arabera erabil daitezkeen markak ere aldatu egiten dira: -(e)la, -(e)n / -tzea, -tzeko, -tzen, -tu… Aditz jokatuak ere, batzuk subjuntiboak dira; ez-subjuntiboak beste batzuk: Hobe da denok zerbait egin dezagun / Eskerrak denok zerbait egin (egiten, egingo) dugula! Aditz jokatu subjuntiboak aspektugabeak dira; denbora adierazten dute, baina aspekturik ez. Aditz jokatugabeak ere aspektugabeak izaten dira gehienetan eta, horrexegatik, trukagarriak gertatzen dira maiz perpaus subjuntiboak eta jokatugabeak: Poliki ibil dadila esan diote / Poliki ibiltzeko esan diote.

30.1.2.2b Laburbilduz: perpaus jokatu ez-subjuntiboek, pertsona, numero eta aldiari dagozkion indizeak daramatzate aditzean; eta baita aspektu marka ere. Perpaus jokatu subjuntiboek pertsona, numero eta denbora indizeak bai, baina aspektu markarik ez dute aditzean. Perpaus jokatugabeek ez dute horrelako indizerik aditzean. Kontu batean bat datoz perpaus subjuntiboak eta jokatugabeak: mendekoak dira beti, perpaus nagusia isildurik egon daitekeen arren (ez agerian); ez gutxitan, gainera, trukagarriak izaten dira.