Euskararen Gramatika

4.5.3. -era₂ (-kera)

4.5.3a Mendebaldeko atzizki honen lematzat -era hartu izan da, -kera batik bat txistukari (afrikatu)aren ondoren ageri delako. Azkuek aitatzen duen banaketa, -era = ‘ekintza’ / -kera = ‘modua’ ez da, beraz, askotan betetzen.

4.5.3b Oinarrian da motako aditzoina du askotan³²; argumentu bakarrekoa, beraz (nahiz hor ditugun erabilera edo ezaguera ere)³³. Askotan atzizkiak mugimendua edo egoera aldaketa adierazten du. Adierari dagokionez, sortzen dituen izenak ‘gertaera’ izenak dira, aditzoinari dagokion gertaera hori gauzatzea adierazten dutenak: agerrera, amaiera, bukaera, etorrera, hasiera, ibilera, igoera, irteera, jaitsiera, piztuera, sarrera, sorrera eta abar. Argumentudun izenak dira, beraz, -era atzizkiaren bidez sortzen ditugunak; argumentu hori behin baino gehiagotan izenlagun gisa agertuko da testuan: Bat-batean edan dudan esne beroak Alto de Portillorako patarraren igoera erraztu dit (Aintziart); Ontzien sarrera eta deskarga ikusi nahi nuen (Sarrionandia); Tolosako trenaren irteera (Zaldua); Ikerlariak bidali zituen Saulen etorrera ziurtatzera (Elizen arteko Biblia).

Hala ere, izenondoz, plural markaz… lagundurik ere ikus ditzakegu izen eratorri hauek literatura testuetan. Horrek pentsarazten digu ‘ondorio’ balioa ere badutela; ez, behintzat, ‘gertaera’ balio soila (§ 4.5.1c): Aste osoan hura zen irteera bakarra, festa-gune bakarra (Aristi); Galduak ditut hainbat eta hainbat orri ere hara-hona egindako ibileretan (Lertxundi).

4.5.3c Bestalde, -era atzizkiak eman diezaioke ‘modua’ adiera ere izen eratorriari; halakoetan, bai da eta bai du motako aditzoinak aurkituko ditugu: egoera, erabilera, ibilera, hizkera, idazkera, janzkera.

4.5.3d Zenbait izen eratorrik har ditzakete beste adiera batzuk ere; esaterako, ‘gunea’, ‘lekua’, irteera eta sarrera izenen kasuan. Edo izen konkretu, zenbakarria, ‘tiketa’, sarrera izenak.

Bestalde, batez ere mendebaldeko testuetan erabili den atzizki honen parekoa da ipar-ekialdeko euskaretan -tze (§ 4.5.9).

³² Da motakoa dela diogu, horietako bat baino gehiago du motakoak ere izan daitezkeen arren, hau da, inkoatibo/kausatibo motakoak, -era atzizkia da motakoari, inkoatiboari gehitzen zaiolako: ‘piztu da’ baliotik sortzen da piztuera (ez ‘piztu du’ baliotik); ‘sortu da’ > sorrera (ez ‘sortu du’) eta abar.

³³ -era, -keta edo -men/-pen atzizkien oinarri diren aditzoinen sailkapen xeheagorako, ikus Azkarate 2008.