Toponyms (Place names)

(...)
DECRETO FORAL 253/1993, de 6 de septiembre, sobre la composición y denominaciones de la zonificación “Navarra 2000”
(...)

(...)
Abaigarko herri eta udala geografiaz Ega ibarrekoa da eta administrazioz hari lotua egon zen XIX. mendera arte, baina gero harengandik berezi zen. 4,9 kilometro koadroko azalera du, eta mugakide hauek: Murieta, Ega ibaia banatzaile duela (N), Labeaga (Iguzkitza, NE), Villamayor (SE), Olexoa (S) eta Oko (W). Iparraldea zelaia du, ibaiak drenatua, eta SE aldea, berriz malkarragoa, Monjardín mendebaldeko zeharrak hartzen baititu. Klima mediterraniar kontinental tankerakoa du, eta halaxekoak landaretza eta hazkuntzak ere. Joan den mendearen erditsura arte arteak eta haritzak izan zituen, baina gaur 68 Ha.ko hariztia besterik ez da gelditzen. Berriki oliboa ere desagertu da, labore eta ardantzearekin batera hazkuntza mediterraniar tipikoa. Osotara 490 Ha.ko azalera du, haietako gehienak landuak (354 Ha.), ia dena idor lurra (318 Ha., batez ere laborea), baina baratz lur zerbait ere bai, Ega ibaiaren ondoko baratzeetan. Han patata, berdura, eta barazkariak etortzen dira. Partzela kontzentrazioa 1969an egin zuten, eta lehengo 787 partzelak, 70 lurjaberenak, 140tara murriztu. Aziendak behera egin du, eta lanerako azienda erabat itzali, nekazaritza lanak mekanizatu zirenetik. Ardi azienda zerbait bada oraindik. HISTORIA: Ezer gutxi dakigu herri honen bilakaeraz. Mugape honetan Irantzuko monastegiak lurrak izan zituen, Elkea, Zubitondua, el rincón del Molino, Ajarizulua aurkientzetan (1723), XIX. mendeko desamortizaziora arte. XIV. mendearen erdira arte, izurri beltza izan ondoren, 9 auzotarreko populazioa zuen, haietatik lau pobreak; eta 10 batekoa handik urte gutxitara (1366). XVI. mendean jasoaldi ekonomiko haundia izan bide zuen herriak, eta hari esker San Vicenteko parroki eliza eraikitzeko modua izan zuen, 1563rako bukatua eta XVIII. mendean berritua. 1860ko Nomenclátor delakoak abeletxe bat aipatzen du Kaparazen, artzain etxola bat Mendigañan, eta irin errota Parraldean. Herriaren mugapean gutxienez lau ermita izan ziren, haietatik, 1801ean, San Bernardoakoak izaten zuen oraindik elizkizuna, etxagunean, eta San Miguelgoak ere bai, gaurdaino iritsi den bakarra; zilindro erdiko abside erromanikoa dauka oraindik. Zelaian nabarmen, Okoko muga ondoan, San Bartolomeko basilika dago, zeinaren kondaira guziz ezaguna baita herri hauetan, Abaigar eta Oko lehian ibili baitziren ermita hori berera ekartzeko eta azkenean Okotik kendu, mende askotan bertan egon bazen ere, eta Abaigarren berreraiki zuten. Santuaren Obrariak bertan zuen egoitza eta biltzarlekua. Ibarreko herri guzietako auzotarrak obrarikide ziren, salbu Learzako jaurerrikoak. Elizari datxekion eraikinean izaten zituzten obrarikideek beren batzarreak eta oturuntzak ezin oroit ahala antzinatik. Horregatik ez zen nolanahiko ermita. XVIII. mendearen bukaeran Okotarrek zeharo barreiatu zuten eta jendaurrean enkantatu zituzten hango material, orube eta ondasunak. Beste obrarikideek hortaz ederki koleratu, eta erabaki zuten Abaigarkoan berreraikitzea, aurrera ere obrariarena izan zedin. Eraikin berria 1818an inauguratu zen. 1860an 237 bizilagun zituen. 223 zituela hasi zuen XX. mendea, eta ez zen berriz iritsiko lehengo mendeko kopurura: 1950era arte bere hartantsu egon (225 bizilagun), eta hurrengo hamarkadan tupusteko beherakada egin zuen (91 bzl.); geroztik gorabeherak izan ditu: 151 (1970), 101 (1980) eta 93 (1992).
(...)