Toponyms (Place names)

(...)
Ugarca
(...)

(...)
Uarca
(...)

(...)
Ubarca
(...)

(...)
Hemen val 'harana' eta ora zehaztugabea dituzkegu. Lehena segurua dela dirudi, Balora, azken katastroaren arabera bederen, errekaren ertz batean zehar luzatzen delako, beste ertzean dagoen Baluso-ren antzera. Hor ditugu, gainera, Galipentzuko Balarata, Balarraingu, Valescura, Valdarras... eta agian Eslabako Baluriaran, besteak beste [Kasedan aztergai dugun izenarekin zerikusia izan lezakeen Val de la Orita dugu 1770ean (PRA-Kaseda, 22. k.), eta Zarrakaztelun Valoria 1693an (PRA-Kaparroso, 87. k.).]. *Ora hori zer izan daitekeen ez dakigu; Mitxelenak [AV, 141. or.] *oro "zentzu zehaztugabekoa" dela dio, baina ez du *ora biltzen. Morionesen Punta de Orozki daukagu (ikus sarrera hau). Balora [balóra] dermio luze estua da, eta Leatxeko mugatik Armillos-aino hedatzen da, izen bereko errekaren alde batetik. Alto de Leatxe edo Leatxkaratea, Naba, Puieta Plau, Zazuburu eta Mirabuenos-ekin mugatzen du, aipatu Armillos-ekin ezeze. Río de Balora-ri Río de Baluso ere esaten zaio gorago [Bakarren batzuek hala esaten diote, baina komunzki Río de Balora izena hartzen du, Leatxeko mugatik Armillos-aino.], eta Oibarko mugan dagoen Baluso-tik bereizten du Balora [Hau azken mapa katastralen arabera. Jendearen arabera, ordea, Baluso errekaz bi aldeetan hedatzen da, Balora-ren gainetik, hots, Leatxeko muga aldetik. Hortik beheiti, erreguaz bi aldeetan orobat, Balora dugu.]. Ubide hau gainditzeko 1729an edireten dugun Puente de Balora zegoen (oraingo Puente de Armillos?. Ikus Armillos sarrera). Paso de Balora Camino de Plau-ren bukaeran dago, bidearen eta errekaren elkargunean. Aurreneko aldiz 1608an aurkitu dugu; Costalado de Balora alderdiko aldapa da [Saihetsak ere 'aldapa' adiera izan zezakeen, gutxienez alderdi honetan. Cf. Costalado de Dolareta / Dolaretasaietsa. Ikus Dermio baten zatiketa atalean dioguna.], hau da, errekaren eta errepidearen arteko malda dugu hemen. Balora-n, esan dugunez, Pieza de la Abadía bat eta Pieza del Rey zeuden.
(...)

(...)
Honen lehen agerraldian Balusu (1591) azaltzen da, baina Baluso aldakia ere oso goiz ediren dugu (1593rako), eta egungo egunean ere Baluso [balúso] esaten da. Lehen osagaia val 'harana' dela dudarik ez dugu egiten, gorago esan gisan (ikus Balora) Río de Baluso-ren ertz batean barna luzatzen baita (ikus, halaz ere, Balora sarreran dioguna), haranak ohi direnez. Bigarrena usu dela dirudi, baina uso hegazti-izenarekin identifikatzea ezin daiteke zeharo bazter. Baluso Leatxe eta Oibarko mugetatik Puieta eta Balora-raino luzatzen da. Río de Baluso Leatxeko Las Dos Aguas-etik heldu den erreka dugu, hots, Mirabuenos-tik beheiti Río de Balora izena hartzen duen bera [Batzuek Río de Balora-z besterik ez dute ibiltzen, alderdi honetako erregua aditzera emateko.].
(...)

(...)
Uharka-k ugalde eta erreketan errotetara eta "regadío"-etara ura desbideratzeko egiten diren presak dira [THET, 165-167. orr. Ikus gainera, Morionesko Uarka sarrera.]. Osagaiak ur hitzaren bokal aurreko u- edo ug- aldaera eta erdaratikako arka 'presa' dira (cf. Zareko El Arcal eta Galipentzuko El Alcaz-en dioguna). Leatxen orain ibiltzen den Ubarka [ubárka] 1773an ediren dugu lehenbiziko aldiz. Lehenago Uarka agertzen da 1614ean eta Ugarka XVIII. mendearen lehen erdi pasatxoan. Ugarka Barranco de Ugarka-ren inguruko alderdiari esaten zaio, hau da, Gatzarrieta, Otabera eta Sandiandore-ren artekoari.
(...)

(...)
UGARKA: Sada; Barranco de la Bizkaia (Río Aragón). 'La Presa'. Del vasco uharka, del mismo significado.
(...)