Toponyms (Place names)

(...)
El Vedado izena 1722an agertzen da aurren aldiz. Uxuetarrek aziendak (behiak, ahuntzak eta zamariak) larretzera eramateko altxatzen zen, eta ezin zitekeen "corraliza"-tzat saldu. Iribarrenek [VN.] honela definitzen du Erronkarin ibiltzen den Vedado(s) hitza: "Nombres que dan en el valle de Roncal a los terminos de Pasto, cuya administración y arriendo corresponde al Ayuntamiento de cada pueblo" B. Estornés Lasak [DTR, 388. or.] ere berdintsu definitzen du Izabako vedado: "terrenos de pasto cuyo arriendo corresponde a los ayuntamientos, prohibido" Ricardo Ciérbideren arabera Vedado ez da egungo Olibaldeko toponimian azaltzen, baina garai batez erabilia izan zen bertan, dokumentazioak garbi erakusten duen bezala. Honela dio: "El Castellano vedar procede del latín VETARE «prohibir, vedar». Uno de sus derivados es vedado «campo o sitio acotado o cerrado por ley u ordenanza». Hoy es voz desusada en la toponimia de esta comarca (Olibaldean, alegia), pero, a juzgar por la documentación, fué activa en épocas pasadas, y, como algunos de estos topónimos hacen referencia a hierba y animales..." [TCO-II, 136-137. orr.] Guztiarekin ere Uxueko El Vedado-n XVIII. mendean baziren alorrak. El Vedado-k mendi osoa hartzen zuen, Dorrondiaga oihezkia, eta El Carasol del Vedado eguzkialdea. Orain anitz aldiz El Monte esaten da, isuri bata zein bestea aditzera emateko, bereizteko beharrik ez dagoenean. Monte del Vedado 1781ean aurkitzen dugu. Uxueko El Vedado-ren antzekoak izan behar dute, balioaz den bezainbatez, beste herri batzuetako El Acotado toponimoek (Olloibarko Egillor-Beasoain, Ollo eta Senosiainen azaltzen da, adibidez [NTEM-XI, 54, 89 eta 114. orr.]) eta euskarazko isuin- osagaia dutenek (cf. Isuña Burlatan; Isunlarre Untzun; Isunbizkar Usin [Jimeno Jurío, ETB, 69. or.], Isuina Narkuen [PRA-Artabia, 4. k. Acotado eta Isuina, halarik ere, erdarazko Monte demarcado-ren kide izan litezke, ez El Vedado-renak, hots, euskaraz Basoitxi-ren bitartez bideratu den kontzeptua eman lezakete aditzera. Ikus Epaizko Monte demarcado sarrera eta NTEM-IX, 38.or.]). Aezkoan aipatu osagai hori duten Aria eta Aribeko Isuneta edo Ixuñeta-z landara, antzeko adiera dukeen Debekuberri dugu bizirik Abaurregainean, Debecuberria 1782az geroztik [PRA-Auritz, 50. k.], urte berean agertzen den El Vedado-ren ondoan [Id.]. Berriki arte idoi bakarra zegoen El Vedado-n (Balsa de Medios) [Esan moduan El Vedado-ren erdian dagoelako hartzen du izen hau.], baina orain denbora gutxi beste bat egin dute, Uxuen arruntak diren idorteetan aziendek nahikoa ur izan dezaten.
(...)

(...)
Dorrondiaga, gure irudiz, dorre, handi, eta -aga-z osatua dago. Izan ere, leku-izen hau azaltzen den lehen aldian (1593an) Dorrondiaga dugu, baina 1594ean Dorandiaga (hots, Dorrandiaga) ageri da, eta 1701ean Doraondiaga. Izenaren bilakaera hau izan zitekeen. Dorreandiaga > Dorrandiaga (cf. Etxeandieta > Etxandieta Uxuen bertan) > Dorrondiaga (bokal asimilazioz). Bukaeran -eaga duten aldakiak (1604eko Dorrondeaga edo 1819ko Derrondeaga, adibidez) ultrazuzenketaren fruitu dira (cf. Aliaga / Aleaga; Urteaga / Urtiaga [Kasu honetan, hala ere, -eaga-dun aldakia da zaharrena, itxuraz.], eta Galipentzu eta beste herri batzuetako Leazeta < Liatzeta). Izan ere, Dorrondiaga da dokumentazioan usuenik edireten dugun aldakia. Gaur ibiltzen den Redondiaga [rèdondjága] metatesia jasandako aldaera 1808an aurkitzen dugu aurren aldiz (cf. Zareko Dorrondeta > Redondeta), eta *Derrondiaga-ren antzeko batean oinarritu behar dela dirudi (cf.1604eko Derrondiaaga eta 1819ko Derrondeaga). Dorrondiaga, esan bezala (ikus Camino del Monte sarrera), El Monte deitu auzo-mendiaren ospela da, eta beraz ez da harritzeko 1700eko Monte de Dorrondiaga (ikus Zapaiz sarrera) eta 1820ko Monte demarcado de Redondiaga-ren modukoak aurkitzea. Barranco de Dorrondiaga Aliaga eta Ollatu-tik datorren erreka da (= Barranco del Monte). Gaurregungo Carasolbajo *Carasol de Dorrondiaga izan zitekeen, oraingo izena oso berria baita (belarren zatiketaren ondorea itxuren arabera), eta eremu hori adierazteko beste izenik azaltzen ez baita. Paso de Dorrondiaga errekan dago, "Corral de Berrade" eta Fuente de Berrade-tik hurbil; Sarria de Dorrondiaga alderdiko oihezkiko oihana izan zitekeen (cf. Monte de Dorrondiaga). 1769ko olibadiak erreka aldean egon zitezkeen. 1756an agertzen den Dorrondia -aga-rik gabeko Dorrondiaga-ren aldakia izan daiteke (cf. Larziaga / Larzia Uxuen, Arriurdinaga / Arriurdina Lergan...), baina oker hutsa ere bai. Dorrondiaga-k Ollatu, Carasolbajo, Zapaiz, eta El Vedado-rekin mugatzen du.
(...)

(...)
Toponimo honen bi osagaiak apeztegi 'apezetxe' (apez + tegi 'lekua' eta 'etxea') eta alorra 'lantzen den lur-zati mugatua' dira. Toki-izen hau erromantzezko Pieza de la Abadía-ren ordain zehatza da. Antzeko esanahia dute aipatu dugun Apezalorra, Pieza de los Curas, Pieza(s) del Priorato, Pieza del Prior eta Pieza Prioral toponimoek, eta hauetako batzuk gainera aztergai dugunaren erreferentziakideak dira. Galipentzun Uxueko izen honen anaia bizkia den Apeztegialorra agertzen da (ikus sarrera hau). Apeztegialorra-k gaurko Paso de Pistalorra [pìstalórra] toponimoan iraun du bakarrik. Pausu honen ondoan Pieza de los Curas deritzan alorra dago, eta hau, dokumentazioko erreferentziekin batera, aski da Pistalorra hori Apeztegialorra-ren desitxuraketa besterik ez dela frogatzeko (ikus Abadía sarrera). 1609an Apeztigui alorra dugu, 1748an Apestalorra, 1753an Apectialorra, eta 1756an Apeztedialorra (ikus Dorrondiaga).1825ean La Pistalorra dokumentatzen da, eta 1892rako egun bizirik dagoen Pistalorra aldaera. Desitxuraketa prozesua, gutxi gorabehera, hau izan da. Apeztegialorra (1605) > Apestalorra (1748) edo Apeztialorra (1753) > Lapistalorra (1825) > Pistalorra (1892 eta orain). Paso de Apeztegialorra Murilloko bidea eta Zapaiz eta Dorrondiaga-ko errekak batzen diren guneko pausua da [1892ko katastroan aurkitu dugu aurren aldiz]; Alto de apeztegialorra Dorrondiaga-ko mendia izan zitekeen edo agian Aurino.
(...)

(...)
Ikus El Vedado eta Dorrondiaga sarrerak.
(...)

(...)
[-Aga atzizkia gure eskualdean. Uxuen] Antza denez, dorre 'torre' izena, handi izenondoa, eta -aga atzizkia dira honen hiru osagaiak (ikus Uxue).
(...)