Toponyms (Place names)

(...)
Dokumentazioan 1861ean azaltzen da aurreneko aldiz. Abaurre Uxueko deitura da. Mostrakas-en dago, Murilloko mugan, Santakarako lurretatik hurbil.
(...)

(...)
Orain ezezaguna den hau Mostrakas-en zegoela badakigu. 1861eko eta egungo Alto de Abaurre izan liteke. Euskaraz nahi adina Mendibil agertzen da toponimian (cf. Leatxe. Morionesen Alto redondo dugu, Uxuen bezala, eta Kasedan Puyo redondo).
(...)

(...)
Behin bakarrik aurkitu dugu, 1299an, baina segurua da geroagoko Alto de Larrageta eta egungo Alto de Abaurre bera dela. Ikusten denez testua latinez dago, eta hau izan daiteke toponimo honen bukaerako -e horren arrazoia. -Aga > -age aldaketaz ere pentsa liteke, baina hau zeharo gauza arraroa litzateke. Ø / -eta txandakatzea arrunt samarra da (cf. Uxueko bereko Mantxiriturria / Mantxiriturrieta), eta Murillo herrian gaurregun oraindik ere bizirik dagoela esan daiteke. Hemen, dugun informazioaren arabera, Larregeta [làrregéta] (< Larrageta) deitzen diote Uxueko Larrageta-ren ondoko eremuari, eta Larrega [lárrega] edo [larréga] [Bigarren ebakera hau aurreneko horretatik atera dateke, ezaguna baita eskualde honetan proparaxitonoak paroxitono egiteko dagoen joera. Alabaina, eta ultrazuzenketaz, paroxitonoak proparoxitono bilaka ere daitezke (cf. pántano).] beheitixeagokoari. Santakaran berriz Larrageta esaten omen diote. Murilloko -eta-rik gabeko forma hori zaharra da. Larrageta Larraga dermio-izenaz eta -eta atzizkiaz egon daiteke osaturik, baina ezaguna denez -aga eta -eta banaketa osagarrian egoten dira, eta ez dira elkarrekin agertzen. Hortaz, Larrageta-n Larraga toponimoa eta erromantzezko -eta atzizki txikigarria izan genitzake, Ricardo Ciérbidek [TCO-II, 104. or. Autore honen arabera Murilloko Lárrega (ez du Larréga biltzen) Larre-ren eratorria datekeen *Larraga-tik atera da, disimilazioz, azentu proparoxitonoari azalgaitza baderitza ere: "Más difícil de explicar me parece el traslado de acento (*Larrága > Lárrega alegia), pues ni en el euskera, ni en el navarro-aragonés, ni en el castellano, encontramos razones fonéticas que puedieran haber inducido al cambio acentual, máxime teniendo en cuenta que el navarro-aragonés -a cuyo ámbito lingüístico pertenece esta comarca- tiende precisamente a lo contrario, es decir, a convertir los proparoxítonos en paroxítonos". Murilloko Larregueta Lárrega eta -eta-z osaturik dagoela uste du irakasle tafallarrak, eta Santakarako Larragueta-k berriz *Larraga eta -eta-z. Santakarako toponimo honek Murilloko Lárrega-n *Larraga dugula baieztatzen du Ciérbideren iritziz.] dioen gisan. Antzeko kasu bat Antsoain zendeako Larrageta herri-izena izan daiteke. Hau -eta-rik gabe azaltzen zaigu XVI. mende arte [NHI, 148. or.], eta atzizki txikigarri erromantzea bide denaren eransketak Tafalla ondoko Larraga handiagotik bereiztea izan zezakeen xede. Aldaera disimilatuak ere azaltzen dira. Lerraga 1268, 1350 eta 1366an, eta Lerrageta 1592 eta 1606an, gutieneko kontuan. Larraga-ri dagokionez, ez dugu uste, Mitxelenak dioenaz bestalde [AV, 120. or.], larre 'euntze' eta -aga-z osaturik dagoenik, hemendik, eskuarki bederen, Larreaga baigenuke, eta egokiago iruditzen zaigu lahar landare-izena eta -aga proposatzea (cf. Larziaga Aitzandieta-ko Aldabea-n, Larduia Eslaban).
(...)

(...)
Izen honen etimologiaz ikus aurreko sarrera eta -aga atzizkiari eskainitako atala. 1768ko Alto de Larrageta oraingo Alto de Abaurre zatekeen (ikus sarrera hau eta Alto Redondo toponimoa); Monte de Larrageta aurrekoaren ondoko mendia zen, orain Mostrakas-tzat hartzen dena. Portillo de Larrageta, La Sierra-tik heldu den bidekoa izan daiteke, alegia, bi herrion arteko mugan dagoena. Sarria de Larrageta Monte de Larrageta-rekin identifikatu behar dela dirudi. Sarria sartu aditzaren lehengo partizipioa bide da (cf. bidali / bidaldu, estali / estaldu...) eta 'espesura', 'zona de arbolado espeso' adiera dauka, seguru asko *oihan sarri edo baso sarri sintagmako lehen osagaiaren ezabaketaz [AV, 149. or. Oibarko (La) Valespesa Sarria hauen adierakidea izan daiteke, gaurregun bertan zuhaiztirik ez egonagatik.]. Uxuen egun La Sarria [lasárrja] bakarrik Sarria de Zaldunaga-ri esaten bazaio ere, dokumentazioan sarria mordoxka edireten dugu, beti izen arruntzat. Sarria de Aldamara, Sarria de Artabakoitz, Sarria de Berage, Sarria de Dorrondiaga, Sarria de Larrageta, Sarria de Pipiratu, Sarria de San Nicolás, Sarria de Sulue, Sarria de Villantigua, eta Sarria de Zaldunaga. Larrageta [làrragéta], esan moduan, Murillo eta Santakarako mugan dago. Izen hau galbidean dago Uxuen, eta honen ordez Mostrakas erabiltzen da gero eta gehiago. Adineko nekazari batzuek izena aditu badute ere, ezaguna egiten bazaie ere, ez dute zehazki kokatzen jakiten, eta hau galtzen ari delako seinaletako hartu behar da. Rageta [?ragéeta] ere aditu dugu, hasierako la- gaztelaniazko artikulutzat jotzearen ondorioz. Bukatzeko diogun hau izan daitekeela Uxue, Murillo eta Santakararen artean zegoen Valdecontienda izeneko fazeria.
(...)

(...)
[-Eta gure eskualdean] Toponimo guzti hauen azterketatik honako ondorio hauek atera ditzakegu: [...] 9.-Aniztasuna / batekotasuna [...] Beste anitzetan, ordea, -eta (-keta, -kieta) atzizkiak, -aga-k usu bezala, toki huts-hutsa adierazten du, toponimoak izendatzen duen entitatea bat bakarra delarik. Hau segurua da -eta-dun eta gabeko toki-izenak agertzen zaizkigun kasuetan (kasu gehienetan, ez denetan. Cf. Uxueko Mantxiriturria / Mantxiriturrieta). Honelakoetan -eta atzizkiaren eginkizuna oinarria izen arrunta ez dela ezagutzera ematea litzateke: Aitzandia / Aitzandieta (Uxue); Ardantzebarrena / Ardantzebarreneta (Ageza); Astalorraldea / Astalorraldeta (Moriones); Bidezarra / Bidezarreta (Eslaba); Butzuandia / Butzuandieta (Leatxe); Errotaxarra / Errotaxarreta (Leatxe); Gesaliturri / Gesaliturrieta (Zare); La árrega (Murillo), Larrage (Uxue) / Larrageta (Murillo, Santakara, Uxue) [Ikus, halaz ere, Uxueko toponimia aztertzean Larrage sarreran dioguna]; Meazuko erreka / Meazukoerreketa (Galipentzu); Monda / Mondakieta (Lerga); Mugazuria / Mugazurieta (Uxue); Puio / Puieta (Zare); Saratsa / Saratseta (Zare); Sariozarra / Sariozarreta (Moriones); Sortengortea / Sortengorteta (Eslaba); Zazutxikia, Zazutxipia / Zazutxipieta, Zazutxikieta (Eslaba); Zerradogibela / Zerradogibeleta (Eslaba)... Beraz zera ondoriozta dezakegu, -eta-k usu askotan tokitasuna markatzen duela, eta hortaz, aniztasuna edo batzutasuna gabe, batekotasuna adierazten duela. Hau da, adibidez, Agezako Cruz de Gurutzeta-n daukaguna, gurutze bakarra zela garbi dakigunez gero.
(...)

(...)
Etimologia iluneko izen honen inguruan ikus -as bukaerari eskaini atalean dioguna. 1534ean Uxueko despoblatuen artean Muestracas edireten dugu, eta 1633an berriz azaltzen da diptongodun aldaera hau. Mostrakas Uxue eta Pitillasen dermio komuna zen, eta bi herriok 1800ean lurrak banatu zituztenean erdibiturik gelditu zen, zati bat Pitillasen, eta bestea Uxuen. Valdecontienda izena ere hartzen zuen (ikus sarrera hau), Uxue, Murillo eta Santakararen arteko muga aldean (ikus Larrageta-n dioguna). Barranco de Mostrakas La Sierra-n sortu eta Mostrakas (eta Larrageta) gurutzatu ondoren Santakaran sartzen da, Murilloko mugaren hurbiletik; Cabezo de Mostrakas egun Alto de Abaurre deitu Murillo eta Uxueren arteko mugako gaina izango zen, beste batzuetako Alto de Larrageta edo Podio de Larrage bera (ikus Larrage eta Larrageta sarrerak). 1612ko Rincon de Mostracas zehazki zein zen ez dakigu, baina errekaren ingurua izan zitekeen; Torraza de Mostrakas despoblatuaren zaharkina zen. Badakigu erreka baten ondoan zegoela. Antzinako despoblatuetako etxeen harriak gorteak eraikitzeko erabili izan direnez gero, torraza eta despoblatua gaurko M. Murillo eta I. Ostaren gorteak dauden tokian egon zitekeen, hauek ere Barranco de Mostrakas-en alboan daudelako. Dena den, Uxueko egungo Torraza-koak bezalako zaharkinik ez omen dago bertan. Val de Mostrakas Uxue, Murillo eta Santakararen arteko mugen berrikusketa agiri batean ediren dugu, eta hiru herrien arteko mugako alderdi laua izan daitekeela irudi du, errekaren ingurukoa edo, agian alderdi horretako egungo Llano de Mostrakas bera. Mostrakas [mostrákas]-ek Pitillas, Santakara eta Murillorekin mugatzen du mendebalde eta iparraldetik, eta bere barruan azken bi herriotan ere azaltzen den Larrageta (ikus sarrera hau) hartzen du. Honetaz landara, goian, iparraldean, Santakaramuru dauka mugakide, eta ekialdean altxonbideak El Pinar-etik bereizten du. Aurrerago Bigas-ekin ere mugatzen du.
(...)