Toponyms (Place names)

(...)
Et sennaladamentre la sal de Ferrera et de Saliniellas que deue andar contra tierra de Yuda et de la Soçierra et por tierra de Canpeço, et agora que lo passan en Rioia a termino de Najera por razon de vn priuillegio que les ouo ganado don Diego Lopes de Salsedo del rey don Alfonsso nuestro padre, non seyendo ellos oydos
(...)

(...)
Conde de Aro y de Tribiño e de Salinas e Mariscal e Don Iñigo de Guebara e Don Luis e Don Sancho e los del mi Consejo e Oydores de la mi Audiencia e Alcaldes e Alguaciles de la mi Casa y Corte e Chancilleria e Concejos Corregidores Alcaldes Merinos e Prebostes e Regidores e Oficiales de la Ciudad de Vitoria, Alaba y Rioxa e del Condado de Vizcaya e Encartaciones e de todas las otras Ciudades y Villas del Rey nuestro Señor e de la Provincia de Guipuzcoa e vecinos de ella e Arrendadores e fieles e cogedores e las otras personas a quien atañe o atañer puede lo de esta otra parte contenido veed esta carta del dicho Señor Rey de esta otra parte escrita y cumplida e en todo e por todo según que en ella contiene e su Señoria lo mando. Gonzalo Garcia. Gonzalo Hernandez. Francisco Fernandez. Gonzalo de Oviedo. Juan de Ubeda. Fernando Tapia. [N.B. Parece referirse a la Real Cédula dada en Segovia, 16 febrero 1473]
(...)

(...)
quiero y mando que al dicho Alvaro de Mendoza le quede a salvo el dicho su privillejo para los otros lugares de allende Ebro ecepto la dicha Provincia de Guipuzcoa e asi mismo mando a los Condes de Aro e de Trebinu y de Salinas e Mariscal Don Garcia Lopez de Ayala e Don Ynigo de Guebara e Don Luis e Don Sancho hermanos del dicho conde de Aro e a los del mi Concejo y Oydores de la mi Audiencia e Alcaldes e Alguaciles de la mi Casa y corte y Chancilleria e a todos los concejos corregidores alcaldes Merinos Prebostes Regidores e Oficiales qualesquier de la Ciudad de Vitoria e Alaba y Rioxa e del mi Condado de Vizcaya e Encartaciones e de todas las otras Ciudades e Villas e Lugares de los mis Reynos e Señorios e a todos e a qualesquier Caballeros e Escuderos e Naturales de qualquier estado o condicion preeminencia o dignidad que sean o seer puedan que guarden e cumplan e fagan guardar y cumplir todo lo suso dicho en esta mi Carta
(...)

(...)
el Monasterio de san Millan de la Cogolla en la Rioxa, que fue de los reyes de Nauarra, no fue asolado por los Moros, ni tampoco el de san Salvador de Leyre, que esta en este Reyno [10]
(...)

(...)
(El rey don Sancho) “... en la Rioxa poblò la Guardia [...]”
(...)

(...)
beronibus (I, II. kap., 005. orr. [0522. orr.]) // beronum, beronibus, berones (I, II. kap., 007. orr. [0524. orr.]) // veronum (I, II. kap., 008. orr. [0525. orr.]) // beronibus (I, III. kap., 009. orr. [0526. orr.]) // beronum (I, V. kap., 016. orr. [0533. orr.]) // beronum (index, s.v. rioia [1091. orr.]) // beronum (index, s.v. tritium metallum [1093. orr.]) // beronum (index, s.v. varea [1094. orr.])
(...)

(...)
rioiae (synopsis capitum [0514. orr. (sic. 0513)]) Caput V. Cantabriae nomen sug Gothis et Sarrecenis Rioiae attributum fuisse. Errioxa (= Cantabria) // rioiae (I, II. kap., 004. orr. [0521. orr.]) // rioxa, ruconia (I, II. kap., 004. orr. [0521. orr.]) Ambrosio Salazarren gaztelaniazko aipu batean. // rioiam (I, II. kap., 004. orr. [0521. orr.]) // rioxa (I, II. kap., 004. orr. [0521. orr.]) Sandovalen gaztelaniazko aipu batean // rioiam (I, II. kap., 005. orr. [0522. orr.]) // rioia, rioianos (I, II. kap., 005. orr. [0522. orr.]) // rioia (I, II. kap., 007. orr. [0524. orr.]) Errioxa // rioiâ (I, II. kap., 008. orr. [0525. orr.]) // rioiae (I, V. kap., 016. orr. [0533. orr.]) // rioiam, media rioia, rioiae (I, V. kap., 017. orr. [0534. orr.]) // rioiae (II, VIII. kap., 143. orr. [0660. orr.]) // rioje (II, VIII. kap., 151. orr. [0668. orr.]) // rioja (II, VIII. kap., 159. orr. [0676. orr.]) Garibairen gaztelaniazko aipuan // rioje (II, XIII. kap., 270. orr. [0787. orr.]) // rioja (index, s.v. cantabriae nomine [1082. orr.]) // rioia (index, s.v. rioia [1091. orr.])
(...)

(...)
*Bizkairik geijenak *erriojara darua dabena ta eztabena
(...)

(...)
Mogelen "Peru Abarka"k izen hau honela dakar: Errioja
(...)

(...)
Nork daki, bada, urtearen buruan *Gipuzkoaren itsas bazterreko Errietatik zenbat arrain eramaten dituzten *Nafarroara, *Aragoira, *Arabara, *Errioja, *Gaztela, eta beste lekuetara
(...)

(...)
Kontura bedi, bada, nor nai, Probinzia onetako arategi eta etxe berezituetan urtearen buruan iltzen dituzten abelgorriaz; baita ere *Nafarroara, *Arabara, *Errioja eta beste tokietara eramaten dituztenaz; eta ezagutuko dau argiroki, egiagandik zein urrun dabillen izendatu dedan libru andi ospatsua
(...)

(...)
*Izarraizko aitzaren gañetik agiri dira *Araba, *Asturias, ta *Errioja; bai ta *Franziako lur asko eta itsasoak ere
(...)

(...)
Nork daki, bada, zenbat zaldiño, moixal, ta beoka eramaten dituzten Probinzia onetatik *Arabara, *Bizkaira, *Erriojara, eta beste lekuetara
(...)

(...)
Toponimoa
(...)

(...)
Jaketanoak: Arago garaia,erreinuaren hasierako Aragoa hartzen zuten; hauen jatorrizko euskalduntasuna dudatan jartzen bada ere, gero euskaldunduak izan ziren seguru asko. Era berean, Errioxa aldeko beronak
(...)

(...)
Beheko euskal muga, Ebro eta Duero hibaiaren tarteko mendikatean jar daiteke, gaurko Soria probintziako Yanguas harana, eta Errioxa guztia noski, euskal barrutian sartzen zirelarik […] Jaketanoak: Arago garaia,erreinuaren hasierako Aragoa hartzen zuten; hauen jatorrizko euskalduntasuna dudatan jartzen bada ere, gero euskaldunduak izan ziren seguru asko. Era berean, Errioxa aldeko beronak […] Errioja. // Errioxarekin hasiko gara lehenbizi. Baina, aitzin solas bezala, esan dezagun zerbait izenari buruz. Norbaitek esan dit inoiz zergatik idazten dudan Errioxa, Rioja edo Rioxa idatzi beharrean. Herrialde hontaz zerbait dakienak badaki, izen hori Rio Oja-tik datorrela, eta hasieran Ezkarai haranetik jaisten den hibaiaren izena zela; gero Logroñorarte zabaldu zela; eta azken batean, gaur "Rioja Baja" deitzen zaiona ere hartuaz, Logroñoko probintzia guztira hedatu zela. Gehiago oraindik: gaur Arabaren eskualde bati "Rioja Alavesa" deitzen zaio, honen lehenagoko izena "Sonsierra" edo "Sonsierra de Navarra" bazen ere. // Merino Urrutia jaunak zehatz argitu du Oja hori Ohia-tik datorrela. Beraz, jotaren erdal aldakuntzagatik beste era batera esaten bada ere, nik uste, ortografia bere lekuan utzi behar genuke eta *olguzkera Bizkaiko zenbait eskualdetan, Nafarroan eta Ifarraldean egiten den bezala egin. "X" erabiltze hori gezurrezkoa irud itzen zait, Lejo(n)a Lexo(n) idaztea bezalaxe, bertakoek Lejoa esaten badute alemanek bezala olguztuaz. Guk ez dadukagu errurik gaztelaniak bere bide bakar bat hartu badu j-ren kasuan. Neuk ere x-ekin idatzi izan badut orain arte, hemendik aurrera Errioja idatziko dut. // Aurretik "e" jartzean, ez pentsa "herri"rekin zer ikusia duenik, zeren h-rekin idatziko bait genuen. Herrialde honi "Herrigoia” deitzea asmakeria huts bat da. Bizkaia aldean, eta batez ere Durangoaldean, Erriojarekin hainbeste harreman ekonomiko, historiko, *hargintzazko etab. ukan dituzten gure herrietan beti Errioja esan izan da, "e" hori Erromaren kasu berbera delarik. Gehiago oraindik: Busturiaaldean, Gernika, Forua, eta abar, "ria''ri (la ría de Mundaca-ri, noski) "errioja" deitzen diote. Nafarroako euskaldunek eta Gipuzkoako zati handi batek ez dute Erriojarekin, Errioja Garaiarekin (beraz, lehengo eta hasierako Erriojarekin) honenbeste harreman, baina Mendebalaldeko euskaldunok bai; eta gure ohitura bada zerbait frogantza, izen honen kontuan. Mogelen "Peru Abarka"k izen hau honela dakar: Errioja. // Kanpion, Ortueta eta beste askok Euskal Herrikotzat jo dute Errioja; eta azken garai hontan badago zaletasun bat Errioja ezagutzeko. Historia ezagutzen hasi gara, baina oraindik badago zer aztertu; gehiago toponimia alorrean. Merino Urrutia-ren El vascuence en la Rioja y Burgos izeneko lanak mesede ugari egin zuen; baina halako beste lanik ez da agertu zoritxarrez […] Eskualde hontako beste udalak [Uda izenekoaz ari da] Pipaona, Arluzea-Markiniz, Hurizaharra (Peñacerrada), Zenbrana, Berandi (Berantevilla) eta Armigona (Armiñón) dira. Beste 232,62 km2 eta 2.607 bizilagun. Bai herriburu eta bai herrixka apalak, beheruntz doazenak. Zenbrana dago zelai ikusgarrian, Erriojarako bide ertzean […] Eskualde hau Nafarroa izan genuen, Sonsierra de Navarra izenaz, 1367rarte; eta orduan Gaztela jabetu zen 1430erarte. 31 urtetan, berriz Nafarroarena. 1461-1486 bitartean, berriz Gaztelarena. Urte hartan Arabara pasa zen. Baina harremanez, geografiaz, ekonorniaz Errioja da, Araba baino gehiago; eta Logroñorekin ditu bere harrernanak, Kantauriko mendikatea muga naturala da alderdi askotatik […] Tudela (Tutera, nafar euskaldunen ahotan) herrialde baten hiriburua da; baita nafar mugetatik kanpoko herrialde natural batena ere. Esate baterako, Alhama hibai harro guztiak (beraz, Logroñoko probintziako Cervera del Río, Alhamako hauzitegi alderdiak eta Alfarok) bere harreman hiria Tutera du. Geografiaz eta ekonomiaz, Errioja baino Erribera gehiago da eskualde guzti hori
(...)

(...)
La Rioja (gazt.); Errioxa (eusk.); La Rioja (fr.).
(...)

(...)
XVI. Pamplona y sus nombres [en Fontes Linguae Vasconum, XXIII, núm. 57 (1991), Pamplona: Gobierno de Navarra, pp. 55-76] […] 3. El nombre vasco […] 3.6. Otros Irun, Iruña, Iruñea A lo largo de Navarra, Gipuzkoa, Álava y La Rioja descubrimos los topónimos Irun (conocida villa guipuzcoana), Irunaga (caseríos en Elgoibar), Irunberri (actual Lumbier), Iruña, Iruñela, Irañeta, Uruna, Uruñuela.
(...)

(...)
204-03 029
(...)