Toponyms (Place names)

(...)
[Dermio baten zatiketa. Gaina] Izen hau bi modutara agertzen da: mugatzailerik ez badu ia beti -gain itxuraz aurkitzen dugu, eta artikuluak lagunduta dagoenean -gaña formapean. Hau da arau orokorra, baina badira (arau gehienetan bezala) salbuespenak. Lehena mugatzailedun aldaerari dagokio: hau bi aldiz -gayña itxurapean ediren dugu, eta behin -gaiña bezala, baina gure irudiko hau grafia kontu hutsa da, eta -iña edo -yña-k [ùna] ordezkatzen dute [Ikus Gure alderdiko euskara atalean dioguna]. Beste aldetik, eta mugatzailerik gabeko formari buruz, gehienetan -gain agertzen bada ere behin -gañ aurkitu dugu, eta beste behin -gan. Azken hau oso berandu dokumentatzen da (1834ean), euskara galdu eta toponimoak itxuratxartzen aspaldian abiatuak zirenean, eta ez dugu uste euskarazko ebakeraren isladatzaile denik. Beraz, eta laburtuz, eskualde honetako aldaerak -gain eta -gaña (< -gain + a) ohi dira. Hau berau da beste toki askotako egoera [Adibidez Arakil-Urritzolako Bautista Etxarrenen hizkeran. Honek Belaskuain [bèlaskwáin], Belaskuaindik [bèlaskwáindik] baina Belaskuañe [bèlaskwáñe] esaten zuen. Beste horrenbeste gertatzen da Ubain, Berasoain, Garisoain eta beste hainbesterekin]. Behin edo beste, txistukari ondoren, herskari ahoskabea duen aldakia ere aurkitzen dugu. Honelako bi kasu besterik ez dugu: Larruzkain eta honen eratorria den Larruzkaingibel (hondar hau aldi bakar batez dokumentatzen da), biak Eslaban. Gainera, Larruzkain-en ondoan herskari ahostuna duen Laruzgayn (1648 [PRA-Oibar, 25. k.]) aldaera ere ageri da, eta beraz txistukari ahoskabe ondoan ere herskari ahoskabea ezinbestekoa ez dela esan daiteke. -Bea, -pea aztertzean esan denez, gaina batzutan zerbaiten gaineko aldean dagoena da, eta aipatu -bea, -pea horren kontrakotzat jo behar da horrelakoetan. Beste zenbaitetan aldiz, erdarazko 'alto', 'pic'-en kidea da; Araban, adibidez, Alto de Ganalto tautologikoa dugu, eta Zuberoan Beligaña eta Otsogorrigaña, eta berdin beste herrialdeetan [Ezin konta ahal adibide aipa litezke puntu honetan]. Lergako Urkabegaña ere modu horretara ulertu behar da, alegia, "urkabea, urka, dagoen gaina, mendia" gisa (cf. Uxueko eta bestetako Urkamendia). Eslaban Ozteriz dermioko 504 metroko mendikoari Ozterizgaña esatan zitzaion antzina eta Alto de Ozteriz orain. Batzutan gaina-k ohi dituen bi adierak nahasten bezala dira. Esaterako, Eslaban mendiko baten izena den Boiugain (hots, boiu 'pueyo' eta gain) genuen lehen, Alto de Boiugain orain. Hemen ikusten denez muino bat dugu, baina beste aldetik dokumentatu ez dugun *Boiupea bati ere kontrajar zekiokeen, Boiuondoa eta Boiuartea baditugunez gero.
(...)

(...)
Boiu (ikus aurreko sarrera) eta gain-ez osatua dago, eta goian lautadatxo bat duen gain edo mendikoa izendatzen du, ideia bera bi aldiz errepikatuz [Daitekeena da, alabaina, -gain kasu honetan Boiuartea biziarekiko eta ustezko *Boiupea (cf. Boiuondoa) batekiko kontrajarpenez sortu izana. Gaurregun eslabarrek ez dute izenaren esanahia ezagutzen eta erdarazko alto de gaineratzen diote, errepikapena (honelakorik bazegoen) areagotuz.]. Cuesta de Boiugain muinoko aldapa izanen zen, beharbada egun San Pedro deritzan eremu bera (cf. Lergako Burlon / Burlonaldapa). Artikuluaz nahiz artikulurik gabe aurkitzen dugu dokumentazioan. 1717an Baygaña dugu, 1768an Boigain eta 1834ean Boygan. Egun Bongain [bongáin] esaten da. Boiuartea, San Pedro, La Tejería eta Gezari de arriba-ren artean dago.
(...)