Toponyms (Place names)

(...)
Galipentzun Camino de Abaiz eta Eslaban Camino de Gallipienzo deritza. Dorreta, Santa Criz eta Artamaldeta-ren artetik Bizkarda-n barrena Epaizko Epaizaran-a sartzen da, herrixka honetan Camino de Gallipienzo deitzen denaren bila. Bizkarda-n Zangozatik Epaiz, San Gines eta Tafallara zihoanarekin bat egiten zuen neurri batez oraindik gordetzen den honek.
(...)

(...)
Camino de Abaiz edo Abaizbidea bera genuen.
(...)

(...)
Camino de Abaiz edo Abaizbidea bera da. Ditugun lekukotasunetan ikusten denez, Artadualdea eta Larrainzar-en zehar zihoan (ikus sarrera hauek).
(...)

(...)
Uxubidea euskaldunaren itzulpena zen.
(...)

(...)
Camino de Ujué edo Uxubidea bera zen (ikus azken sarrera).
(...)

(...)
Uxubidea Uxuerako bidea zen hasiera batean, gero inguruko lurrak adieraztera ere pasatu zelarik. Uxueko erromeria aspaldidanik egiten da, eta honengatik aurkitzen dugu gure alderdiko herri gehienetan Uxuebidea izeneko (aldeak alde) bidea eta dermioa. Eslaban izen honen lehen agerraldian Uxue oso-osorik azaltzen da. X horrek gure ustez sabaiaurreko igurzkari ahoskabea ordezkatzen du, ez belare igurzkari ahoskabea. Zentzu berean mintzo dira 1688ko Ussobidea, gainontzeko forma dokumentatuak, eta gaurko Subidia ([subídja] edo [subídea]) aldaera desitxuratua (cf. Jubidea Murillo el Fruton, XVII. mendearen erdialdean [PRA-Kaparroso, 46. k., 1654.]). Uxue elkarketan Uxu- edo Uxo- bilakatzen da [Ikus Uxueko Uxue sarreran dioguna.] (Usu- eta Uso- ere bai. Azken honetan ez dakigu herri etimologiak ez ote duen eraginik izan. Izan ere, Uxueko Ama Birjina Usoaren Ama Birjina da, elezaharrak dioenez, Andre Maria uso itxuran agertu baitzitzaion gaur elizan adoratzen den irudia ediren zuen artzainari), eta egungo Subidia aldaera hauetako lehenetik atera dela dirudi (1829an ediren dugu aurren aldiz), Agezan agitu denaz bestalde, hemen Sobedea (< Usobidea < Uxobidea) baita ohizko forma (ikus sarrera hau). Azken lekukotasun honetako hasierako bokalaren aferesia arrunta da, eta gaurregungo Uxuebidea-ren ondorengo guztietan aurkitzen dugu. Gaurko Uxubidea Barranco de Lergabidea-ren Eslabako aldean dago, Lizardui, Euntzeberri, eta Abaizgibel-en artean. Antzina, ordea, Abaizbidea edo Camino de Abaiz-eraino iristen zen, orain bide hau ukitu ez arren. Izan ere, Abaizbidea eta Uxubidea bide bera ziren, hau da, Eslabatik Epaiza eta herri honetatik Facería-n barna Uxueko lurretara sartzen zena. Gaurregun Uxuera joateko Fuente de las Tercianas eta Epaizaran-en zehar joaten dira Uxueko Sarria (de Zaldunaga)-ra, edo bestela Artamaldeta eta Zaldinaga-tik Uxueko Zaldunaga-ra. Erromerian berriz Lergara doaz, eta gero San Gines eta Txutxu-n zehar Uxuera. Iturria ere bazen Uxubidea dermioan, errekaren aldamenean.
(...)

(...)
[Dermio baten zatiketa. Bidea] Honek arrunki oinarriak ezagutzera ematen duen tokirako kamioa edo xenda adierazten du, baina Zaren dermio baten barruko bide ezagun baten zatia ere eman dezake aditzera, erdaraz behinik behin. Adibidez, Camino de Kiñueta Camino bajo de Caseda delakoaren Kiñueta-ren barruko zatia dugu, eta Camino de Dolareta berriz bide beraren Dolareta-ren barneko puska [Guztiarekin ere ez da gaitz izanen zati guztiei Camino bajo de Caseda izena ematen dien hiztunak aurkitzen, Zareko bereko erreguen izenekin agitzen den moldean. Azken kasu honetan hiztun batzuk deizio bakarra erabiltzen duten bitartean, beste batzuk dermioan dermioko izena ibili ohi dute urbidea adierazteko]. Bidea gure eskualdean ia beti oinarriari zuzenean lotua ediren dugu: Abaizbidea (Eslaba), Agezabidea (Moriones), Galipentzubidea (Zare), Pelaubidea (Leatxe)...baina bi aldiz leku-denborazko genitiboaren laguntasunean ere agertzen da: Errotazarreko bidea (Eslaban, Errotazarbidea-rekin batera), eta Usuñetako bidea (Leatxe). Nafarroan barrena, dokumentazioan, arruntena oinarria eta bidea zuzenean itsatsia aurkitzea dela egingo genuke, leku-denborazko genitiboaren eta adlatiboaren morfema duten toponimoak ere sarri agertzen diren arren (cf., azken hauen artean, Galar-Ezkirozko Mutiloabidea eta Mutiloara bidea [Jimeno Jurío, TCPCG, 229. or.]). Adlatiboaren morfema duten toponimoak gutxituz doazela irudi du, bai eta, hauekin batera, zuzenean loturik daudenak, gure egunotako joera -ko erabiltzea delarik. Bidea-ren hasierako herskariari dagokionez, kasu batean ez beste guztietan aldaera ahostuna agertzen da, baita txistukari ahoskabe ondoan ere (cf. Irangoteko Usunbelzbidea [PRA-Oibar, 28. k.]). Salbuespena Zareko 1602ko Armillaspidea [Id., 10. k.] da, baina toponimo honetan ere arruntena herskari ahostuna dugu (ikus Zare).
(...)

(...)
Aipatu dugun Camino de Abaiz-en euskal ordaina da.
(...)

(...)
Euskarazko Abaizbidea-ren baliakidea da.
(...)

(...)
[-As/-az, -es/-ez, -iz, -os/-oz, -us/-uz gure alderdian. Eslaba] Abaiz 'Epaiz' herri-izena (ikus gorago) eta bidea ezaguna ditugu hemen.
(...)