(...)
Tolosaldea da Oria hibaiaren erdialdeko eskualdea. Ez du izen berezirik, hiriburuak ematen baitio dudagabeko izena. Historian zehar ere, gaur eskualde hontakotzat hartzen diren herriak, noizbait honen barrutian egonak dira: Ikaztegieta, Orendain, Baliarrain (gaur Iruerrieta nolabaiteko izenez bataiatuak), Abaltzizketa, Amezketa, Altzo, Alegia, Albiztur, Berastegi, Elduaien, Anoeta, Villabona, Alkitza, Asteasu, Larraul, Zizurkil, Aduna eta Andoain. Beste hauek, ordea, joan den menderarte Tolosarekin bateginik zeuden: Irura, Ibarra, Gaztelu, Leaburu, Orexa, Lizartza, Hernialde, Berrobi eta Belauntza. Gaur, 25 udalek osatzen dute, Leaburu-Gaztelu bateginik baitaude. Eskualde honek, bere 284,13 km2-ko zabaleran, 53.264 bizilagun ditu. // Herri ttikiegi asko ditu Tolosaldeak; eta asko behintzat elkartu beharrean aurkitzen dira. Gainera mendian daude, asko industrializatze baterako toki eskasean. // Tolosa, Gipuzkoako hiriburua izana, ez da beste hiri batzuk bezala hazi, beharbada, bertako papertegietako ugazaben kazikekeriaren indarrez. Eskualdeko beste herri batzuetan ere badira papertegiak, industria mota hau izanik eskualdeko nabarmenena. // Nafarroako Araitz haraneko herrixkek, Leitzak eta Aresok ere Tolosa dute merkatu burutzat, eta honekin harreman asko dute
(...)

(...)
Banaketa hau, hala ere, ez da gaur egun ezagutzen; eta izenok galdu arren, ezin di- ra nolanahi baztertu, nekez asma baitzitzakeen administrazioak horrelakoak eta benetako erabileraren isla izan behar zuten. Ezagunena nonahi aurkitzen dugun Goierri bada ere, horrelako asko daude Euskal Herri osoan, ohikoa izan baita auzo edo inguru zabalak izendatzeko herri hitza erabiltzea; batzuetan, hiri izen batekin, Estellerri (Lizarra ingurua) edo Toloserri (egun Tolosaldea) kasuetan bezala; besteetan hitz arruntekin, Kokoerri, Sugerria edo hurbil dugun Txorierri
(...)