Tr. Dina (diña ) es prácticamente la única forma documentada en todas las acepciones. El poco frecuente din se encuentra en Birjin, Duvoisin, Arrese Beitia y Orixe, que emplean tbn. dina .
etimologikoa
Etim. Para su posible origen en una forma verbal relativa (verbo finito + -en ), v. FLV 1970, 75-93.
sense-1
1.
(G, AN, B, L, BN; Lar, Dv)
Ref.:
A;
IzAls 48;
IzetaBHizt(
dine
)
. (Partícula comparativa de igualdad, que expresa cantidad y, menos frecuentemente, cualidad)."
Diña (pospuesto), lo preciso, lo justo"LEUrtVoc.
"
Aita dina in da semi, el hijo se ha hecho tanto como el padre"IzAls 48.
"Tanto como. Hortako dine badugu. Neretako dine irabazten dut
"IzetaBHizt.
Cf. Lar: "Precisión, justa puntualidad, dintza". v. adina, adinbat, bezanbat. Tr. Empleado sobre todo en textos guipuzcoanos y alto-navarros, además de en el roncalés Mendigacha. Al Norte se encuentra en unos pocos labortanos: Axular, Birjin, Goyhetche, Duvoisin, J. B. Elissamburu y Mattin.
Elizaren eta apezen miserikordiak introduzitu du estaien egin lenas dina gauzas amarren. SermAN 6r.
Etzan gizonen artean [...] hura jasotzeko diña pisurik. LarSermAzc 45.
Zergatik itxasoak bere barrutian, geiago badira ere, badu guziak artzeko bear-diña ur, bear-diña bide. LarSAgust 10.
Ezin kont-al-diña erri murratu ta gaztelu. MbIArg I 196.
Ez da ogi onek diña indar dakarren janaririk. Ib. 271.
Mundu guzia ikara gorrian sartzeko diña da. CbEg II 200s.
Arka edo kutxa andi zabal bat, egazti ta abere mota guzietatik ar-emeak beregan idukitzeko diña izan zitekeana. Ub 13.
Zergatik desonesto batek, demonio batek diñe kalte egiten du erri betean. Luzuriaga 151.
Infernuko atáriek eztúte indarrik onen desegiteko diña. LEUrt(ms.) 36r.
Eztá balio duén diña kosta. LEOng 58v.
Orditzeko diña ardo. Gco II 61.
Gutxitan alabaña izango da [kutsu gaizto] guziak kentzeko diña dan prestaera. AA I 539.
Izan arren gogoa / borondate diña, / ez du erakutsiko / bear dan adiña. Echag 125.
Danak bat eginta're / ez dirade diña / igualatzeko nere / maite atsegiña. Bil 73.
Estatu, athorra diña, bagiñdu xanyatzeko. Gy 64.
Bertzeek gaizki egin lezaketela ezagutzeko eta erraiteko dina buru badut, eta nere gaitzaren ikusteko dina ez dut. DvLEd 59.
Ez othe da zoratzeko dina. DvDial 13 (It txoratzeko gauza, Ur zoratu eragiteko gauzia, Ip zorabilatzeko gaiza
).
Bere biotzeko semetxoa gogortzen zijoakion; eta noranai ibilltzeko diña egin zan. ArrGB 53.
Txomin, ezpadaukazu / diña pagatzeko. ABAmaE 406.
Tori diruba eta ar zazu biar dan diña. SorAuOst 100.
Irabazten edo biltzen ziteian gure eta bere hazteko dina. ElzbPAd 16.
Amaiketakoentzat diña atera zenduan. AlzSTFer 137.
Jaunak emango digu / bizitzeko diña. UrruzZer 113.
Zuzen-zuzen yoaten da ura, / iñon aurkitzen eztabelako / beretzako toki diña; / iturritxoa ez ete da ba / itxasorako egiña?GMantGoi 27 (el orden inusual se debe sin duda a la rima).
Gizon bakar au bada / amarrentzat diña. JanEd II 10.
I diña gizon izango nak ni / hospitalera juan da're. TxB 140.
Osasunik badezu saltzeko diña. LabEEguna 63.
Ezin-itzal-Argiruntz / egatzeko diña. "Lo sea bastante [ingrávido] para volar"
.LdiBB 86.
Bizi-izateko diña kemen izan etzuan erri ergel-lotsagarria!LdiIL 139.
Ez du gaurgero eden-izpirik / eskua gaiztatzeko din. "Suficiente"
.OrEus 318.
Orion dauden arraunlariak / badira oientzat diña. UztLEG I 47.
Hunek belarra ez omen du / oraino aurten egina, / soroa ere etorriko duk / aurten bazkatzeko dina. Mattin(
inXaEzinB 114
).
Emendik aurrera guk egingo degu gerentzako diña. BBarand 7.
Danentzako diña neska ez bazan, bakarrik txintxo. Ib. 74.
v. tbn.
Noe 24. Auspoa 97, 117. MendaroTx 165. Laux AB 31. Zendoia 50.
azpiadiera-1.1
(B, L, Sal; Lar, Dv, H),
din,
deina (H)
Ref.:
A;
AApend
. (Precedido de gen.)."
Orren diña badago, ya hay lo que basta para ése, lo que ha menester, lo que le corresponde"Lar(s.v. digno
).
"(Hombre) apercibido vale por dos, gizon prest bakarra biren diña bada
"Ib."
Ez da indarrez zure dina, il n'est pas de votre force"Dv.
"
Ene dina (L, Sal), ene doia (Lc, Sal, R, S), tanto como para mí"A.
"Propio, correspondiente. Gizonak bere dina bear du (B)"AApend.
"
Bere dina ukhan, estar borracho"Herr(ap. DRA
).
Nehoren men gabe, berak baitu bere dina eta behar duena. Ax 190 (V 128).
Dakiten piska arekin, hitz moltxo, eskumen baten diña eztan arekin. LarCarta a Mb 279.
Gizon baten ezeze, askoren diña zan egitekorik gaitzen onetan, [...]. CbEBO 49.
Aphalesgun bere dina ezin prezatuzkoaren [...] ardieste[n] haritzerat. "L'inestimable humilité"
.Birjin 292.
Etxeetan izan oi da emakumeen diña lan, gizonen nekeetara joan gabe ere. AA II 91.
Gurasorik geienak ez dakie beren diña baño geiago. AA III 590.
Holako yenden doktriña / Da, bedi nor bere diña. Gy 26.
Ejipton ez ote zan gure diña lurpe, onara erio billan ekarri gabe?Lard 73.
Euskal-herriak ezdu behinere biltzen bere dina bihi. DvLab 29.
Pasatutzen zituen / [barbantzu] igar eta ezeak, / ez ziran aren diña / zetozen klaseak. Bil 124.
Joakin sakalaria / pelotari fiña, / badauka malizia / gizon baten diña. Ud 61.
Lore urareki nastekatruk edaten bada aldi bakotxian gatulu baten dina, lasatan dra burarrak. Mdg 131.
Besorik balin badu, egiñen âlegin; / azalduko du lana beste edozeiñen din. "
Tan buena como el mejor"
.OrEus 102.
Emen Ameriketan, osasuna ta Yainkoa lagun, nere diña egingo al diñat. OrQA 47.
Bide luzeagoak egiteko gaituak bazeuden [kamionak], nere diña egiteko areago. AnabAprika 73.
Badakigu gure dina, diozu. Au Sokrate edo Platon batek esango balu, sinets liteke. ZaitPlat 1.
Orixe dek nekearen diña ematen ez duan lana. AtañoTxanKan 183.
v. tbn. Sor Bar 96.
azpiadiera-1.2
(Sin término de comparación). Dago eskeletuen / itxurak arturik, / diña jan ezak dauka / orrela galdurik. Bil 41.
Kosme Txurrukak leku geiago / Ordea ziguk eskatzen; / Erria ez ezik erresuma bat / Ez diat diña billatzen. ABAmaE 102.
Len etzuben diña izaten libra tabakua iru illabeteko. MocDamu 28.
Zergatik nola diña konfiantza eztezun nerekin, etziñake egongo txit ondo. Iraola 106.
Ezin billa dezaket, argi diña ez daramat. TxillLet 134.
sense-2
2.
(G, S, R ap. A
; Lar, Añ),
din. Digno (de), merecedor (de).
"Se debe usar y decir: alabanza guzien diña da, es digno de todas las alabanzas. Jauna, ez naiz ni diña nere etxean sar zaitezen. Todo Bascongado legítimo entiende esto y no así el dignoa
"Lar.
"Adecuado, proporcionado para algo, diña, dagokana, datorkiona
"Ib."Adecuado, proporcionado"A.
"Digno"Ib.v. digno, duin.Gram. Empleado normalmente en la construcción -(r)en (o -ko) duin izan (egin...), 'ser (o hacer) digno de, merecedor de'. Aunque el sujeto sea pl., dina no toma el sufijo -ak; pero v. infra dos contraejemplos recientes). Tr. Usado especialmente por autores guipuzcoanos y alto-navarros. Se encuentra además en el Astete vizcaíno de Cardaberaz, en Moguel y en Añibarro. Al Norte lo hallamos en Birjin, en Duvoisin y en Oxobi.
Egin gaitean Kristoren promesen diña. CatBurg 6.
Obendunak garbitu ta zeruko ondasunen diña egitzitzu. LarSTomas 2.
Bada ni ez naz nere itxean zu arzeko diña. MbIArg I 186 (en el mismo contexto, Cb CatV 93 diña edo digno
).
Zerren añ ona zarean, ta amodio guztien diña. CbCatV 98.
Euskera Jainkoaren gauza bezala, arako ta edozeiñ lekutarako diña bazan. CbEBO 6.
[Adiskidetasun mota hau] ezta niholere dina bihotz kristau batean lekhu ukhateko. "
Ne mérite pas d'occuper un cœur chrétien"
.Birjin 84.
Ez naiz hain zorion handi baten din izan. Ib. 140.
Ez naiz horien guzien dina. Ib. 141.
Hortaz behar gira egin din, Jainkoak bere dohain handienak dagitzigun. Ib. 120.
Etzirala prest ta diña egoteko mezako denporan. MgCC 154.
Jauna! ez nas ni diña nire etxean sar zaitezen. AñEL1 118s.
Presentatzeko indignoak edo diña ez geranak. Gco I 407.
Ez naiz zure umearen izenez onratua izateko diña. AA III 545.
Jaunaren amoriyo / geiago eziña, / guztiya deritzaio / kristabaren diña. Echag 65.
Kastigurik gogorrenaren diña egin zala. Lard 95.
Aitatu zuen bere beeratasuna, eta Dabid baten diña etzala. Ib. 176.
Zu ene etxera sartzeko, ez naiz din. DvMt 8, 8 (He, TB gai, SalabBN digno, Ip diño
).
Andiagoa da nere gaiztakeria, barkazioaren diña ni izateko baño.UrtGen 4, 13.
Zu merezi izateko diña ez naizela. Bil 157.
Suerte obeagoren diña baiziran. "
Dignos de mejor suerte"
.OtagEE 1881b, 113.
Bañan zure majua / ez da zure diña. SorAKaik 114.
Txit diña zala egoteko dagokion tokian. UrBulaG 526.
Munduko erregeen andienarentzat txit diña zan prinzesak [...] baimen eta eskudanzia eskatuko zuela?ArrMay 186.
Ah zure mantupean / Señora Erregiña, / Zeñ izan ditekean / Sartzearen diña. Ib. 144.
Neskatxa orren diña ez izateak samintzen au. AgG 149.
Baña aingeru bat bizitzeko / diña ez izanik lurra, / gorputza illik anima juan da / Euskal-erritik zerura. UrruzZer 23.
Zurekin dago zu edertzen, aberastutzen, ontzen eta bere diña egitten. InzaAzalp 155.
[Maria eta Josepe] badabiltza dateken --orena da jina-- / Atherbe zerbeit, sortu beharraren dina. Ox 65.
Ez naiz ontasun aundi orren jabe egiteko ainbat diña. ArgiDL 46.
Iruritzen zait ez dala izango / ura zuretzat egiña, / arek dadukan neskamia're / bada zuretzako diña. (In TxB 154
).
Ez aren oñetako-edeak askatzeko ere diña ez naiz ni. IrYKBiz 42.
Neurtitzik ez da munduan zorigaitz aren diña. "
Digno de aquella desdicha"
.OrPoem 551.
Baso bat, nai-ta, erre duana, zigor astunaren diña da. Munita 139.
Mokoa gogorra du ta / atzaparrak latzak, / onen diñe etziran / barrioko auntzak. Auspoa 39, 80.
Baña jakiñik buruz argia / eta diña ez naizena, / Basarri, nola emango dizut / merezi dezun omena?Olea 38.
Ai, argi onen diña banintza. Ib. 124.
Eta [zaldun ibiltari] oietan ttikiena, naiz-ta diña ez, ni naiz. "
Aunque indigno"
.BerronKijote 142.
Uste nuen aski zela deitura horren din bihurtzeko idazlea izatea. MEIG IV 50.
v. tbn. LE Kop 143. CrIc 146. Añ CatAN 6. Lab EEguna 105.
azpiadiera-2.1
(Con artículo plural). Alik lasterren eldu nairikan / zure diñak izatera. SMitxAranz 156.
Eta izan eitekezan izaki danetan, / bere diñak zirean agurtza eskeinketan. GandElorri 133.
azpiadiera-2.2
Lau probintziok gaur dizayogun [Iparragirreri] / Jantzi burua berakin, / Molda dezagun, molda bertatik, / Molda alegin danakin, / Ez urre, ez perlaz, ez diamantez, / Ezpada obearekin, / Diña dalako, iñor bada diñ / Jazteko ostoarekin. ABAmaE 142 (podría tratarse tal vez de un uso det. de din izan
).
azpiadiera-2.3
(Como adj. pleno). Jainko-begiak Golgota bezin / ez dakus aintzagarririk. / --Nork aintza diñik Aitari eman / Jainko-Semeak ez-ezik?SMitxAranz 180.
sense-3
3."(R), casi"A.
v. ia.
azpisarrera-1
DINAGOKO . (Adnominal del comparativo dinago
). Eginbide goitandiak, motaldi edo jenerosoak, betiko alabanza eta oroitza duten gudako azioak baña diñagokoak. OtagEE 1882c, 414.
azpisarrera-2
DINAKO.
azpisarrerakoSense-2.1
a)(Partícula comparativa). Ez det arkitzen zeru guzian gauza baterako bear dedan diñako argirik. LarSAgust 3.
Gezurra ez da blasfemi diñako bekatua. MbIArg I 263.
Eta orra gure Jesus maitagarriari gertatuaren itzal, bera diñakoa, edo aintzura ta imajen zuzena. MbOtGai III 278.
Zuk nai dezun diñako penitenzia egiazkoa egiteko grazia. CbEg II 81 (Dv LEd 150 dineko
).
Jateko goguak kentzeko diñakua. SorAuOst 96.
Oraindik munduak ez du somatu oen mesedeen diñako saririk. EE 1884b, 285.
Naiz izan Krisallueneko maiorazgoa zuretzat diñakoak badirala iduritzen zait. Emango dizkizut merke merke!AlzSTFer 114.
Kutxa zar zorigaiztoko artan ez eban itzi eltxu bat sartzeko diñako zulorik. OrTormes 51.
Toki gogorretan ibilli naiz. Edozein aspertzeko diñakoak. JAIrazBizia 89.
Ez al diteke gure errialde hontan beste gogoetarik izan? Zoratzeko diñakoa da!LabSuEm 177.
azpiadiera-1.1
(Lar, Dv; dinekoDv) . (Precedido de gen.)."Competente, suficiente, asko, aski dana, bere diñakoa
"Lar.
"
Dineko, diñako, qui est de la mesure, de la capacité, de la proportion voulues. Haurrari emozu adinaren dineko lana, ez gutiago, ez gehiago
"Dv.
Arzen dute gero aleen diñako zuloak dituen galbai bat. MbIArg I 203.
Añ andiak dira Jaunagandik artu ditugun mesedeak, non gai edo gauza ez geran oen diñako eskerrak emateko. AA I 505.
Buztan luma luzea / bere diñakoa, / lurrean zabalzen zan / kolore askokoa. (1877). FrantzesB II 98.
Berebiziko mozkorrarekin bi paretak joka [...]. Arek bazeraman bere diñako mokolloa. AnabAprika 53.
azpisarrerakoSense-2.2
b)(Precedido de gen., -tzako o -tzeko
).Digno, apropiado.
"Gracia suficiente, grazia [...] diñakoa, adiñakoa
"Lar,
Añ. Zuen diñako presente edo Obra berrizko doairik ezdakart. CbEg II 3.
Elexearen diñako ministroak. CbCatV 54.
Ez da alabaña nere biotz eskergabe au zure diñako tokia. AA I 455.
Iru lorelis urrezko bere diñakoak gazteluaren gañean. IztC 492.
Aita baten diñako bi ontarte eder-andi [...] egin ziozkan. AranSIgn 93.
Zortzialdi izara axala, / Erregen diñako oiala. "
Digno de reyes"
.OrEus 358.
"Aitamen ixilik" onek duan grazi berezia, olerkaririk bikañenentzako diñakoa bait da benetan. LekSClar 132.
Zure olerkiak --Sopokelen koturnuaren diñako bakarrak. "
Sola Sophocleo tua carmina digna cothurno"
.IbiñVirgil 54.
[Ez zan] nere eskua-re zure aintzaren diñako / naiz-ta egun-dizdirak bertan jaio ta lo. BerronKijote 29.
[Idazle zaharrak] arloteak, exkaxak, gogaikarri xamarrak ere bai, agertzen zitzaizkigun; ez gure izena, hain maite dugun izen ona, edertzeko eta hedatzeko dinakoak. MIH 280.
Bere buruari ematen dio Basurdik merezi duen heriotza, Aita Gaucher mistelagilearen dinakoa, ardo kupel batean murgil eginaz. MEIG III 46.
azpisarrera-3
DINATIK (dinetikDv). "
Dinetik eman behar da, ez gainditik, il faut donner du suffissant, et non du superflu"Dv(s.v. gaindi
).
azpisarrera-4
DINATIKAKO (dinetikakoDv). "Qui provient du suffisant"Dv.
azpisarrera-5
DINAZKO . (Adnominal).Digno.
Gurea bezelako erri santuari bazegokion diñezko seme santu-aundi bat. SMitxAranz 149.
azpisarrera-6
DIN-DINA.
azpisarrerakoSense-6.1
a)
(Lar, Añ, Dv, H). "(Ni más ni) menos, doi doia, ozta ozta, din diña, ez eman ta ez idiki
"Lar.
"Viene pie con bola, doi doi dator, din diña dator
"Ib."Justamente, ajustadamente, din diña
"Ib."Tout juste ce qu'il en faut, le suffisant"Dv.
Nik janharia izariz eta Jaunaren zerbitzurako din-dina emanen diaiat. DvLEd 85 (Cb Eg II 42 bear-bear dana
).
azpisarrerakoSense-6.2
b)Muy digno.
Ageri zen Am-Eskolastika din-dinak [...] etzuela gutiago ezagutzen jondone Frantsesen Donepilakoa. "
Très digne"
.Birjin 344.
azpisarrera-7
DIN-DINAKO. Justo.
Iturri miraritsu onek bere denpora jakiñetan, uda ta negu urte guztietan ematen du, ez gitxitu eta ez geiagotu bage; eta oraindik ere geiagokoa dana, egunik euritsuenetan ere gordetzen dau ber neurri din diñakoa. IztC 93s.
azpisarrera-8
DIN-DINEAN. "
Din-din: 1.º (BN-baig, Sal), una cosa regular. Din-dinean tun seme-alaba koiek, esa madre y su hijo no tienen nada de extraordinario. 2.º (G-to), (estar) a duras penas. Din diñean bizi dira diru gutxi duenak, los que tienen poco dinero viven a duras penas"A.