Tr. Hallamos ik(h)are en Barbier y Constantin, e ikera (debido sin duda a asimilación vocálica regular) en Azkue (BGuzur 133) y Akesolo.
sense-1
I.(Adv.).
azpiadiera-1.1
(V-gip ap. Iz ArOñ (s.v. tirakaarixa); VP;-kh- VocBN , H) . (Adv.).Temblando."
Ikara ibilli, palpitar" VP 47r.
v. IKARAN, IKARAZ, IKARETAN; cf. IKARA IZAN. Tr. Documentado desde finales del s. XVI; desde principios del s. XVIII apenas aparece en labortanos y bajo-navarros.
Oñetako lurrau jabilt ikara, / lau aragiok bere an berala.
Artazub
1s (v. tbn. una fórmula casi idéntica en Abendaño 3s, y los ejs. de Lazarraga infra
).
Deabruek ere sinhesten dié, eta ikhara diabiltzak. LçIac 2, 19.
Oi ta bildurrak ikara nabil. Lazarraga A9, 1175r.
Ikara jabilt / lau laurenok bildurrez. Ib. A29, 1203v.
Ene aragiok ikara dabilz. Ib. B3, 1153v.
Beldurrez ikhara nabilala. Mat 223.
Iainko ahal guztietakoa eta egun hunen hastera ikhar[a?] gaitutzuna. EZEliç 213.
Ikhara dirakidala. Ax 150 (V 98).
Ikhara dabilzala. Bp I 45.
Korputz gustia ikara jarri. Acto 228.
Zure juiamentü ezin ezagützen denaz ikhara jarten. Mst III 50, 4.
Ikusi zuen ikara. CbEg III 236.
Ikara ebilkon bijotza. MgPAb 216.
Bere Majestadearen aurrean ikara bezela dauzkana. Gco I 406.
Otzak ikara zegoan. ArrGB 42.
Lotsaz ikhara jarririk. CatS 103.
Dozu aiñ ikara [pultsua]. ABAmaE 219.
Aurretik ixerdi, atzetik ikara. Otx 68.
Egoak ikara. LdiBB 130.
Eskuak pitin bat ikara, paketa ireki zuen. MdeHaurB 68.
Haizeak berak dauka / barrenean ikara. ArtiMaldanB 231.
Oinak lur sakratuan, begiramenez ikara, ipini. MEIG IV 115.
v. tbn. Tt Onsa 140. Lar Gram 395. Mb IArg I 85. Añ EL1 188. Astar II 11. Zav Fab RIEV 1907, 529. Etch 242. Ur MarIl 95. Bv AsL 53. Apaol 81. Echta Jos 340. Enb 53. Zerb Gerlan 18. SMitx Aranz 174. Or Poem 519. NEtx Antz 50. Ibiñ Virgil 99.
(Con suf. de comparación)."
Lertxun orri baño ikaraago gaur, ori entzun dounazkero
" FSeg.
Bata baño bestia ikarago must egin uretan. Otx 137.
azpiadiera-1.1.3
(Con reduplicación intensiva). Ikara-ikara utziko duala Mundu guzia. Ub 137.
Asi yakan biotza ikara-ikara. AñEL2 216.
Lurrikareaz lez ebillen gau guztian ikara-ikara. EchtaJos 341.
Abo gustija legortuta, ikara-ikara. KkAb I 15.
Ola guzia gabiaren arraboteaz ikara-ikara zegoan. LhYol 12s.
sense-2
II.(Sust.).
azpiadiera-2.1
1.
(V, G, L, AN-erro, B, BN-baig, R; VP 30r, Lar, Añ, H, VocB;-kh- S; SP, Urt II 378, Ht VocGr 431, Arch VocGr, Gèze, Dv, H),
ikare (BN-baig, Sal, R; -kh-S; Foix ap. Lh.),
ikera (V, G-azp, AN; Dv)
Ref.:
A (ikara, ikare, ikera); Lrq; Satr VocP (ikara, ikare); Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret. Temblor; miedo, espanto; conmoción."Tremblement"Gèze.
"Susto, temblor"A.
Cf. BELDUR-IKARA, BIHOTZ-IKARA, etc. Tr. Documentado desde Leiçarraga, es de uso gral.
Infirmitaterekin eta beldurrekin eta ikhara handirekin izan naiz zuek baithan. Lç1 Cor 2, 3.
Nigarra begira eta / ikhara gorputzera. EZNoel 75.
Ikhara handi bat eginen zaitzuela. Hala egin zeikan ikhara handia Kaini. Ax 434 (V 282).
Orduko maldizinoaren ikhara. Harb 142.
Bekhatu benialarenzat ikhara handia izan behar da?CatLav 167.
(V 85)Ene ezürrak lotsaz eta ikharaz bethatzen dütüzü. Mst III 14, 1.
Ikarak konfesatzeko animoa kentzen zion. CbEg II 197.
Ikhara sarthu zen heien bihotzetan. Lg I 224.
Ikhara seinduzko sentimenduetan. Dh 224.
Bildurragaz ta ikariagaz jadiitxi biar dogula geure arimako salbazinoia. fBIc I 37.
Zergatik ikarakorra da [elea] eta ikarak argaltzen du. ItDial 47 (Ur bildur, Dv beldur, Ip lotsa).
Nongo erresuma izan da Franzia bezin gaizki ikharako ['la Terreur'] egunetan?HbEgia 23.
Belaunetako ikarak. ArrGB 34.
Unetaraño zuk beti sartu ikaria. ABAmaE 65.
Ikare bat bozean. BarbSup 174.
Ikare batekin baizik etze üzten haur bat eliza-gizon sartzeko bidiari lotzera.Const 15.
Aldaketa oien ikararik ez zan Euskalerriraño iritxi. JMBELG 59.
Ikara-miña sortuko lizueke, bestela, begininietan. TAgUzt 37.
Orrelako ikara nabaitzen dut besteak aztertuta nagoela oartzean. TxillLet 96s.
Ikara bat ukan zuen berehala. JEtchep 116.
Haurtzaroko ikara berri haren bizia. MEIG II 102.
azpiadiera-2.1.1
Tremblante, enfermedad de las ovejas. Ikara: zainetako gaitza. Ardiari dardaratzen zaio burua. GatxitegiLaborantza 187 (ap. DRA).
azpiadiera-2.1.2
Movimiento. Sei ikara oien ondoren, aurrera jarrai bezate [dantzariak]. NEtxLBB 320.
azpiadiera-2.1.3
"
Ikhara, tremblement de terre"Gèze.
v. lurrikara.
azpiadiera-2.2
2.
(L-côte ap. A
; Dv). "Tremielga, torpedo (pez)"A.
"
Torpedo marmorata
", "Raja picta", "Raja asterias" FauMar 27, 29 y 30."Torpille"LfGAlm 1957, 33.
v. eskuikara, ikaraio.
azpiadiera-2.3
3.
(L ap. A
; -kh-Dv). "Temblón (árbol)"A(que probablemente lo toma de Lcq 153).
sense-3
III.(Adj.).
azpiadiera-3.1
Tembloroso. Nexkak osto artetik esku ikara ateratzen zuelarik. OrMi 21.
Neskatoak esan zizkionak oro, bere botz ikara, hukigarrian. MdeHaurB 24.
Pizten zaigu gogoan, kandel-argi ikara baten gisa, aspaldiko nahi izkutua. MEIG I 131.
azpisarrera-1
IKARA-ANTZ.
Especie de temblor. Mañaxiren aldamenetik igarotzeakoan onek ikara antza egiten du. AlzBurr 32.
Eskuetan ikara-antza jarri zitzaion aurrenengo. NEtxLBB 55.
azpisarrera-2
IKARA-ANTZEAN.
Como temblando. Ikara-antzean esan eustan. OrTormes 87.
azpisarrera-3
IKARA-BARRESTAZ.
"Ikhare-barrestaz (S; Foix), en tremblant beaucoup" Lh.
azpisarrera-4
IKARA BATEAN.
Temblando. v. IKARAN. Eta eskua Mayiren ganbarari buruz keinatua zuen, ikhara batean. LfMurtuts 53.
Izarren argiak ikara batean daudela. VillJaink 30.
azpisarrerakoSense-4.1
(Con adj.). Ikhara handi batean egon. CatLav 64.
(V 40)Egotia beti ikara santu baten. MgCO 100.
Ikhara saindu batean. JnnSBi 4.
IKARA EGIN(V-gip, G-goi; H). Ref.: VocZeg 287; Etxba Eib. Temblar. "Estremecer" VocZeg. "Lurrak ikara eiñ dau bart goizaldian" Etxba Eib. Belaunak ikara egiten ziela. MgCC 125.
Pulsubak ezteuts ikararik egiten. MgPAb 77.
Ikara egiten eutsan gorputz gustijak. JJMgBasEsc 84.
Emakume modesta batek ikara egiten dau, ta deskuiduan alakorik entzuten badau, lotsia agertuko jako arpegiko gorritasunian.Ib. 103.
O Jauna, zeñek aseguratuko nau egun onetarako, zeñian Zeruko abeak ere ikara egingo dute?EchveDv 75.
Lurrak ikara egin zuan. BvAsL 183.
Eskubak ikara egitten dautsen bixargiñari. Otx 98.
Ikara egin zun lurrak. UztSas 266.
azpisarrerakoSense-6.1
(V-m-gip)
Ref.:
A; Iz ArOñ; Elexp Berg. (En frases negativas)."
Ikararik eztau egin, no se ha movido"A.
"Hacer un pequeño movimiento"IzArOñ.
Etxok ikararik ein. KkAb II 33.
Ikararik ez zirkiñik egiten ezten lurraldean. VillJaink 146.
Ez zan ausartu ikararik eittera. EtxbaIbilt 467.
Bertatik ikararik egin eziñik, arri baten moduan. AlzolaAtalak 42.
Iñork etzuan ardangela ustutzeko ikararik egingo. NEtxLBB 39s.
azpisarrerakoSense-6.2
"Pertsona bat zoro xamartua dagoenean esaten da. Etxakiat, baiña Luix puxkat ikara eindda dagola uste juat
"ElexpBerg.
c) Vacilar, dudar. Ikararik egin ez egien, baizikan [...] sinistu egien. msOñ 200.
azpisarrera-7
IKARA-EMAILE.
Terrorífico. Errege ori nola añ braboa, ta ikara emallea zan. CbEg II 201.
azpisarrera-8
IKARA EMAN.
azpisarrerakoSense-8.1
a)(V-gip, G-azp, AN-gip-5vill, BN-arb). Ref.: Gte Erd 162; ZestErret. Asustar, espantar, horrorizar; conmover, impresionar. "Ikaratu" ZestErret. Erioa bezalako gauza izugarriak, ikara ematen etzidan?CbEg II 92.
Orhoitzapenak berak ikhara ematen du. DvLEd 172.
Bildurra ta ikarea emoten eutsan. AgAL 69.
Aren bizkarreko ezkatak eta geziak ikara ematen dute. OrMi 136.
Ez damaio nazkarik, ez ikararik. TAgUzt 31.
Illunak ikara ematen dio Ño-ri. NEtxLBB 108.
v. tbn. Ag G 318. Lab SuEm 209. Bilbao IpuiB 212. Insausti 231.
azpiadiera-1.1
"Ark eman zidan ikaria (G-azp, AN-gip), ura ikaria eman zidan (G-goi-azp, AN-gip)" Gte Erd 278. Biotzeko ikara ematen ziona. CbEg II 142.
Lotsak eztereioke dremendena ikhara emaiten. Egiat 255.
Dei hunek, zer ikhara emanen darot orduan!DvLEd 254.
Ikara ederra eman. OrCruz 79.
Bestelako ikarea emon deutse. ErkiagBatB 144.
v. tbn. Arr GB 130. Iraola 48. Anab Poli 134. Auspoa 39, 126. Etxabu Kontu 128.
azpisarrerakoSense-8.2
b)Temblar.
v. IKARA EGIN. Zer ikara eman bear dezun! CbEg II 83.
azpisarrerakoSense-8.3
c)Dar dentera.
"
Aa! etzazu zarata hori atea, ikara emateit eta
"ZestErret.
azpisarrera-9
IKARA ERAGIN(V-gip ap. Etxba Eib;ikhareragin Urt IV 28). Hacer temblar; conmover, causar impresión. "Otzak ikara eragin, temblar" VP 72v. "Conmover, conmocionar. Ikara eraiñ netsan esan biar izan netsan barrixagaz" Etxba Eib. Kulpa bakar bat ikara eragiteko sobra bada. CbEg II 28.
Durundija, orma ta lur berari ikara eragiten deutsana. MgPAb 127.
Gomuta onek ikara eragiten deust. UrMarIl 34.
Toki bat ikara eragiteko modukua. BvAsL 148.
Ikara eragiten dio anima guziari. "Estremece"
.Or(
inGazt;MusIx 40
).
Pentsatze utsak ikara / zidan eragiña. Insausti 213.
v. tbn. fB Olg 76. Arr GB 26. Etxba Ibilt 480.
azpisarrerakoSense-9.1
(V-gip ap. Iz ArOñ y Elexp Berg). "
Ikára eraiñ, mover"IzArOñ.
Beste askori ez eutsien bape ikerarik eragin. AkesIpiñ 15.
azpisarrera-10
IKARA GORRI.
Pánico. "Ikara gorria (Vc), (el) susto atroz" A (s.v. gorri). Ikhara gorri batek hartu zituen. ZerbIxtS 91.
azpisarrera-11
IKARA IZAN.
azpisarrerakoSense-11.1
a)(-kh- S ap. Lrq; SP, H). (Aux. intrans.). "Ikhara naiz, je tremble" SP. Aen bizarrak ikara zirean. Mondr 28.
Deusen perilik ez izanagatik ere, latz da, beldur da, izi eta ikhara da. Ax 432 (V 281).
Hau Ierusalemen ezta / ikhara nihoiz ere. Hm 135.
Arkanjeluak ikhara dire. SPImit IV 1, 3.
Ikhara naiz beldurrez. CantIzp(ap. H
).
Ikara zen bakartegian. MdePr 119.
azpiadiera-1.1
(Con suf. de comparación). Ikaragoa aiz oen egiten. PasqTo 40.
azpisarrerakoSense-11.2
b)(Aux. trans.).Temer.
Ez dut ikara lur otza. OrEus 123.
azpisarrera-12
IKARAK AIREAN.
"Ikarak aidean gaude (AN-5vill)" Gte Erd 274 (junto a atheka gaixtoan, kinka larrian, etc., de otras zonas).
azpisarrera-13
IKARAK HARTU(-kh- H). Estremecerse. Ihes egin zezaten monumentetik; ezen ikharak eta iziapenek har zitzan. LçMc 16, 8 (He ikharak hartu
).
Ikarak arturik baitzeuden. IrYKBiz 88.
Berriro ikarak artura. EtxdeJJ 241.
Entzutean ikarak artu nindun. OrAitork 219.
azpisarrerakoSense-13.1
(Con determinantes). Ikara andiak artzen nau. CbEg II 76.
Ikhara handi batek hartu zuen Jesusen gorphutza.Lg II 256s.
Artu zuen espiritu edo biotzeko ikara ta larri batek. MgCC 249.
Oi zer ikharak hartzen nauen ni!DvLEd 192.
Bihotza daut ikhara batek hartzen. (1866). "Sarako andregaia"(ap. DRA
).
Gorputz guziko ikarak artu. ArrMay 128.
Halako ikara batek hartu ez banindu. MEIG VI 122.
v. tbn. StPierre 35. Ikare: Barb Sup 58.
azpisarrera-14
IKARAK EGON.
Estar atemorizado. Gizona, ikarak zaude aitortzeko?IllTestim 28.
IKARA LARRI.
Temblor; pánico. Cf. Mg CC 249: Ikara ta larri batek. Sartu zitzaion ikara larria. VMg 40.
Mundu osoa beldurraz ikara larrian zeukaten. IztC 260.
Dau ardura andia ikara larria. ABAmaE 344.
Ikara larriak artua zegoen. ArrMay 94.
azpisarrera-17
IKARA-LEKU.
Burniak berekin du bere ikara-lekua. "Espacio de sus propias vibraciones"
.MEIG IX 122.
(en colab. con NEtx)
azpisarrera-18
IKARA-MINETAN.
Temblando. Gogoan dut aubernes putiko luze zingila bat, kanpoan otsoaren beldur izanen ez zena hain segur, bainan xertorat ikaraminetan etorri zena. LarreArtzainE 178.
azpisarrera-19
IKARAN(-kh- Urt II 379, Dv, H). Temblando. v. IKARA BATEAN, IKARETAN. Eta ikaran eztela / Ienkoaz gabe dena. ArgDevB 5.
Deabruak ikharan ezarri. Gç 80.
Ikharan egon zaitezte. CatLav 450 (V 210).
Sinhesten duzu Jainko bat dela bakharra? Ungi egiten duzu; deabruek ere sinhesten dute eta ikharan daudez. HeIac 2, 19.
Galde hunek ikharan eman zuen apostolu flakoegi hura. Lg II 264.
Betiko irrisku ta ikaran egotea. VMg 14.
Nor ezta ikharan jarriko?Dh 214.
Hotzez ikharan. Laph 64.
Bethi ikharan bizi. BarbSup 33.
Belaunak ikaran. OrEus 115.
Turkoen beldurrez ikaran zauden bazterrak. Lf(
inCasveSGrazi 10
).
Pintto izkutatuta / uzten zun ikaran.Insausti 177.
v. tbn. Ch I 20, 3. Brtc 255. Xarlem 749. Iraultza 93. JesBih 451. Jaur 106. Gy 300. Dv LEd 72. Hb Egia 126. Elzb PAd 216. Zby RIEV 1908, 774. Jnn SBi 73. Arb Igand 87. HU Zez 210. JE Bur 192. Ox 161. Zub 106. Etcham 118. Zerb IxtS 23. Mde Pr 371. JEtchep 115. Mattin 47. Xa EzinB 94. Etchebarne 114.
azpisarrerakoSense-19.1
(Con adj.). Mundu guzia ikara gorrian sartzeko diña. CbEg II 200s (v. tbn. i. gorrian en A BeinB 76, Barb Leg 134 (ikha-), Zerb IxtS 29 (ikha-), Anab Aprika 103).
Yarri zen ikhararik handienean. Lg II 122.
Ikara bizian. TxillLet 132.
IKARAREN IKARAZ.
De tanto miedo. Nola ikararen ikaraz iges egingo lukeen. VMg 75.
Ikarien ikaraz iye larrittuan jarri zan. AkordagoitiaEEs 1916, 194.
Gaxo aiek ikararen ikaraz etzekiten zer egin. OrSCruz 30.
Ikarearen ikaraz [...] lurra jo ez ebenian!BilbaoIpuiB 264.
azpisarrera-22
IKARARIK.
Temblando. Eta emaztea beldurrik eta ikhararik, nola baitzakian hura baithan egin izan zena, ethor zedin. LçMc 5, 33.
Ikhararik egonen da nihor haren beldurrez. EZMan I 69.
a)(A DBols). Temblando. Ikharaz gabilza, izi eta beldur gara. Mat 300.
Ikharaz nago zuregatik / doloreak harritua. Gç 104.
Arrituta bezala daude ikaraz. CbEg III 277.
Ikaraz humildurik badagoz. AñEL1 156.
Jaio da otzak ikaraz / gaurko gaberdiyan. Echag 27.
Ikaraz jarri zan. Lard 442.
Ikharaz erortzeko. HbEgia 25.
Bildur ta ikaraz bat eben jarten. ABAmaE 364.
Belaunak ikaraz zituala. Apaol 85.
Esan zuen Mireik ikaraz. OrMi 74.
Ikaraz duaz usuak. LauxAB 53.
Nola ikaraz eta dardar datorren. ArtiTobera 281.
v. tbn. Arg DevB 137. Mb IArg II 288. Mg CO 180. VMg 66. JJMg BasEsc 64. Zav Fab RIEV 1907, 531. It Fab 145. Bil 165. Noe 23. Bv AsL 206. Iraola 105. Ag G 153. GMant Goi 19. Altuna 96. Ir YKBiz 97. Eguzk GizAuz 132. ABar Goi 73. EA OlBe 83. Etxde JJ 250. Etxba Ibilt 476. Ibiñ Virgil 76. NEtx LBB 27. Lab SuEm 176. Berron Kijote 106. Gerrika 114.
azpiadiera-1.1
Atsegiñezko ikaraz. Altuna 39.
Kale-zearka, ibil-ikaraz ['con paso vacilante'] doan moskorraren gisan. TAgGaGo 64.
Esku ikaraz luzatu dek agiria. LdiIL 42.
Belaun-ikaraz. OrEus 306.
Sekulako ikaraz ta dardaraz ebilkion gorputza. ErkiagArran 158.
azpiadiera-1.2
(Con adj.). Ta ikara andiaz nere biziaren prozesoa irakurri dezala eskatzen diot. CbEg II 109.
azpiadiera-1.3
(Tras tema nominal nudo).Temblando por, con miedo a.
Gazteago zaneko utsegite ta pekatuak lauso jarten eutsoen barrena, infernu ikaraz jarri be. OnaindSTeresa 35.
azpisarrerakoSense-24.2
b)"Pavorosamente"Lar.
Batzuetan amorez ta erregaloz [deitu didazu]; besteetan ikaraz ta bildurrez. CbEg II 71.
azpisarrera-25
IKARAZ DAR-DAR.
Temblando. Gorputz guztia ikaraz dardar jartzen dit. ArgiDL 31.
Illun ta ikaraz dar-dar / dago mundua. JaukolBiozk 99.
azpisarrera-26
IKARAZKO.
azpisarrerakoSense-26.1
a)(Adnom.).Terrible.
Ikharazko Majestate / Handiaren Ienkoa. ArgDevB 21.
azpisarrerakoSense-26.2
b)Tembloroso.
Zeruko Tronuan ikarazko amoreaz adoratzen dezute. MgCC 245.
Boz ergel eta ikarazko bat. ArrGB 27.
azpisarrera-27
IKARETAN.
"Ikharetan sarthu zen, il tomba dans l'effroi" Dv. v. IKARAN. Bizi naiz ikharetan. ArgDevB 212.
Eta natura ikharetan / galtzeko utzi gustia. Gç 88.
Legorpe bat eziñik / otzak ikaretan. Echag 259.
Gauza izigarriak, ez ninduen ikharetan ematen?DvLEd 168.
Hotzez ikharetan. JnnSBi 86.
Eta, ikharetan, athea muthurrerat zerratzen diote. ZerbIpuinak 158.
Hettoko alderdirat hartu zuten ikaretan. BarbSup 139.
Aragiak ikaretan. OrMi 60.
Etzegon, beraz, arrazoirik ikaretan egoteko. EtxdeJJ 136.
Ikaretan zen Fernandez. ArdoySFran 230.
v. tbn. Zby RIEV 1909, 231. Etcham 204. TAg Uzt 274. Iratz 39.
azpisarrerakoSense-27.1
(Dv(que cita a Etcheberry)) . (Con determinantes). Hek ikhara guzietan ihardesten diote. Etcheberry 48.
Ikara latzetan nindagon, eta berebat sutu nintzan. OrAitork 218.