1.gixa . (F. pref. de gizon
). Tr. Son muy abundantes los compuestos y derivados en los que se emplea giza (gizadi, gizaixo, gizakume, gizarte , etc.). Hasta el siglo XX, giza aparece sobre todo en un número limitado de compuestos, la mayoría nominales (cf. el abundante uso de gizon como primer miembro de comp.). En Larramendi son frecuentes los neols. con giza : "Atlantes de los edificios, giza-kolomak ", "antropología, giza-erako hizkuntza ", etc. Buen número de autores meridionales modernos sustituyen gizon por giza en todos los compuestos nominales en los que gizon es primer término (cf. infra la versión de Mt 4, 19). Hallamos gixa-, que no tiene valor expresivo, en algunos autores vizcaínos del s. XX.
Ezkutaria, usatu eztet / armaz giza eraiten. AzkPo I.
Eginen zaituztet giza peskadore. LçMt 4, 19 (Ol, IBe, IBk giza arrantzale, Arraind gixa-a.; EvL, Ip, Echn, SalabBN, Dv, Ker gizon arrantzale (arraintzari, etc.); cf. Lç Lc 5, 10: gizon hatzamaile).
Giza ustea, guztia ustel. "Las esperanzas de los hombres"
.RG A, 38.
Norbaitek jo baldinbadu haren gizaesklaboa [...] makhill batez. UrtEx 21, 20.
Giza usain puska bat. fBOlg 206.
Ez bide, ez bidexka nihora ez dutenik / ezta giza oiñ arrastorik. "Les moins fréquentés des humains"
.Gy 183.
Egungo egunean oraino [...] giza-sakrifizioak egiten dituzte. Prop 1906, 110.
Fedearen etsaiek nahi zioten misionesteri jazarri, giza-sal-erosia lagundu nahi zutelakoan. Ib. 118.
Orrela aztertzen zituan Joanesek bere gizalandarak. AgG 67.
Giza-pilloak beren atzetik erakarri ebazala. BelausAndoni 18.
Ziñez ikaragarri lepaltzen daun zamea! / Giza-oben gustiak! Oni dan aztuna!GMantGoi 55.
Suge edo obeto esan, giza-suge arek. "Culebra, o el culebro, por mejor decir"
.OrTormes 55.
Itzal yauregian giz-argia izetu. 'Humana luz'
.LdiBB 82.
Sudurra, berriz, luze xamarra eta zorrotza. [...] Euskotarren giz-eredua. JMBELG 64.
Giza-begiari eder baño ederrago deritzaio gaztetasuna. TAgUzt 53.
Giza-eskubideei itzala opa."Derecho de gentes"
.EAEg 12-10-1936, 27.
Giza-bizitzan lorrik gabe ezer ez doa aurrerantz. ZaitSof 178.
Bi giza-izen bakarrik arkitzen dituzularik, (Jesus ta Prantxisko). LekSClar 116.
Bere naikeri sutsua izan zen emakume giza-berogarri aren jabe egitea. EtxdeJJ 119.
Ezagutu nuan beste giza mota bat ere. OrAitork 109 (v. tbn. giza-mota Vill Jaink 32, Ibiñ Virgil 107).
Gixon-okelea yanda bixi ete zirean esaten eudien lenagokoak; ba, armol-bitarteak guztiek gixa-azurrez beterik agertuten ei-zirean.AkesIpiñ 30.
Orra gizartea, giza-erlauntza ori. VillJaink 88.
Giza-eskubideak. IbiñVirgil 75 (v. tbn. g.-eskubideak en Vill Jaink 181, Ayesta 144, Gerrika 198, MEIG VIII 60).
Bildurrik gogorrena, giza-bildurra. (AN-ulz). InzaNaEsZarr 1005.
Orduan giza-indar aundia baizegon gurean. AtañoTxanKan 59 (v. tbn. g.-indar Insausti 34).
Bekaizkeriak sustrai biurriak bait daukaz barren-barren
sartuta giza-izatean. OnaindSTeresa 63.
[Errebolberra] ez eizerako, giza edo lapur-bildurrez baizik.TxGarmBordaB 148.
Giza kulturaren gaina. MIH 284.
v. tbn. Mde Pr 189. Erkiag Arran 62. Bilbao IpuiB 176. Gand Elorri 135. Gazt MusIx 62. MAtx Gazt 21. BEnb NereA 240. Lasa Poem 113.
(Urt, Dv, que cita a Dh) . (Seguido de adj. o part.)."Absonus homo, giza errebesa
"Urt I 50.
Nihork ezkaitu ikhusten, erran zioten giza zahar-galduek. Dh 204 (cf. gizatzar, gizagaldu).
Gure giza zaharra, gure naturaleza gaxtoa zurekin batean gurutzefikatzea ta hilaraztea. Ib. 461.
Giza prestuen eskasez, nere aita alkate.EZBB I 128.
Giza ilkorrak zerura yaso bearrean. OrMi 71 (v. tbn. giza-ilkor en Ibiñ Virgil 95).
[Gajoak] biotza nekatua dauka, giza eroria, batere ez digu laguntzen. (Interpr?). AlzRam 87.
Giza-errukiberak nortzuk diranetz, ezagutzen ditute aiek. ZaitSof 113.
Giza birrinduen gaua. LasaPoem 113.
GIZA-EMAKUME(Pl.). Hombres y mujeres. v. GIZON-EMAKUME. Giza-emakumien negar otsez. ZaitSof 191.
Giza-emakume arteko eztitasun paregabea. EtxdeJJ 40.
Izerdi ta giza-emakume usaia bazan an. UgaldeIltz 31.
Griña au giza-emakumeak eltzen dijoazen neurrian, geitu oi da. MAtxGazt 27.
Giza-emakume gordin asko arkituko dituzu Euskalerrian ere. BAyerbe 178.
azpisarrerakoSense-1.1
Arraiotz-inguruko giza-emakumeren bat ekartzen zizuten.NEtx Antz 156.
azpisarrera-2
GIZA-EME.
Varón y hembra. Cf. gizeme. Nagikerijaz aizkide diran / Gixa-emien ikasbidetzat. Enb 138.
Ontan ez baita giza-emerik, ez iudurik, ez grezitarrik, ez menpeko ez eskuko danik. "Non est masculus et femina"
.OrAitork 405.
azpisarrera-3
GIZA-SOIN.
"(Ol), cuerpo humano" Eusk 1919-20 (II), 93 (en una lista de neols.). Naturalista batek esaten baldin badit neri berak eztuela uste giza-soiña zerutik jetxitako zera dela. VillJaink 60.
azpisarrera-4
GIZA-SOIN-IZTI.
Anatomía. Giza-soin iztia ta bere ikasketa. EAEg 22-11-1936, 363.
azpisarrera-5
ZER GIZA-LARRU. "
Ze giza larru, norbaiti, aspaldian ikusi gabeko norbaiti, zer moduz dagoen galdetzeko formula-egina. Ze giza larru?
"ZestErret.
v. ZER GIZON-POSTURA.