Leku-izenak

(...)
En un documento de San Millán de 1051, nº 151, se señala: Ego igitur senior Enneco Lopez, gratia Dei comite, una pariter cum uxore mea domna Tota, concedimus tibi patri spirituali Garsia, Alavensis terre episcopo, et condonamus omni voluntate monasterium iuxta maris, cui vocabulum est Sancte Marie de Izpea, subtus penna, in territorio Busturi, cum sua decania pernominata Bareizi (22. oharra, 89. or.: Ed. Ubieto: Baretzi, doc. 279. Llorente: Bareizi, nº 42. // Juan Antonio Llorente, Noticias históricas de las tres Provincias Vascongadas Alava, Guipúzcoa y Vizcaya, "Apéndice o colección diplomática", tomo III. Madrid 1807. Son cinco tomos entre 1806 y 1808), etiam de illo decimo de Busturi de me et filiis meis et neptis et bisneptis de illo que ganarent de Busturi (23. oharra, 89. or.: Ed. Ubieto: Bosturi, doc. 279) cum omni integritate, ut deserviat predicto monasterio, y más adelante Ego Garsia, nutu Dei pontifici, cum consensu clericorum meorum, simili tenore donatione confirmationeque promitto et condono prefato Sancte Marie cenobio illas terras de Udai Balzaga et de Luno et de Gernica (24. oharra, 89. or.: Llorente: Guernika. nº 42) et de Gorritiz en aiuso, et de Vermeio et de Mundaca (25. oharra, 89. or.: Llorente: Bermeo et de Mundaka, nº 42) et de Busturi•en assuso ad integritate confirmo donanda per eterna secula, amen
(...)

(...)
Otrosy yo el sobredicho conde, por bos fazer mas bien e merçed a bos los mis pobladores de la mi billa de Guernica, asi a los que agora y so dezir commo a los que moraran de aqui adelante, do bos por sienpre jamas por vuestros terminos a vuestra bezindad de Busturia al monte de Apratis por los caminos de Vizcarra a Mechica e dende a Santa Maria de Yduybilçaga e dende a Guerriquis e dende a la ferreria de Morga e dende a Rechunlaga e a Ocheta d'Aldana e dende a Vchra e dende a Bardian e dende a la rueda Durada e dende Ayona e dende Albis e dende a Çuberoeta e dende a Axtorquia e dende a las cabas de Satisburu e a la ferreria Doma e dende Acheaga [...] Otrosy mando e tengo por bien que no aya conpra ni benta ni recateria alguna de Busturia fasta en Oca, salbo en esta mi villa de Guernica
(...)

(...)
quiero que sepan todos los que este privillejio vieren que los hombres bonos, labradores mis vasallos de las merindades de Orive e de Busturia e de Marquena (sic) vinieron a mi [...] me pidieron merced que yo que mandase poblar tres villas, las dos de ellas en la merindad de Oribe, la vna en el lugar que dizen Munguia e de la otra en el lugar do dizen Larrabezua e la otra villa en la merindad de Busturia, en el lugar do dizen Regoitia, porque ellos puedan poblar e morar e ser guardados e defendidos e amparados [...] Ochoa Ruiz de Chiaga, el alzipreste (sic) que es agora en la merindad de Busturia [...] e otrosi por facer mas bien e mas merzed a todos los mis labradores que son en las merindades de Bustodia (sic) e de Marquena, fagoles merzed e donacion de todos los mortorios que son en las dichas dos merindades [...] de aqui adelante no aya mortuorio alguno en las dichas merindades de Bustodia y de Marquena [...] todos los labradores de las dichas merindades de Oribe e de Bustodia e de Marquena que estan fuera de los terminos que yo doi a estas tres villas
(...)

(...)
labradores de Busturia e Uribe mill e quinientos maravedís
(...)

(...)
Busturia, merindad
(...)

(...)
fue Merino de Busturia [...] a poblar en Busturia [...] e poblaron allí en busturia
(...)

(...)
Rodrigo Martines de Albis, merino en la merindad de Busturia por el dicho sennor rey
(...)

(...)
e en los labradores de Busturia e Uribe
(...)

(...)
Sepades que (roto) (Martines) de Luno, vezino de la merindad de Busturia que es en ese dicho nuestro condado, nos hizo relaçion, por su petiçion
(...)

(...)
se defiende e manda al prestamero del dicho condado que no pongan nin pueden poner mas de vn lugarteniente en su nonbre en todas las çinco merindades que son: Busturia e Oribe e Arratia e Bedia e Çornoça e Marquina, e que cada vn merino de las dichas çinco merindades no pueda poner mas de vn lugarteniente en su merindad
(...)

(...)
mer. del señ. de Vizcaya en la dióc. de Calahorra: tiene al n. el Océano cantabrico, y confina por o. con la mer. de Uribe, por s. con las de Zornoza y Durango, y la villa de Guerricaiz; por e. con la mer. de Marquina, la provincia de Guipúzcoa y la villa de Ondarroa. Se extiende por lo mas largo 5½ leguas de e, á o. y otras tantas de n. á s. Comprehende 26 anteiglesias, que son MUNDACA. GAUTEGUIZ DE AR TEAGA. PEDERNALES. AXPÉ DE BUSTURIA. CORTEZUBI. MARUETA. NACHITUA. FÓRUA. IZPASTER. LUNO . BEDARONA. UGARTE DE MUGICA. MURÉLAGA. NAVARNIZ. LÍBANO DE ARRIETA. GUIZABURUAGA. AMOROTO. MEMDATA. MENDEXA. ARRÁZUA. BERRIATÚA. AJANGUIZ. CENARRUZA. EREÑO. ARBÁCEGUI.. IBARRANGÜÉLVA [errata, 513: IBARRANGUELUA]. Tiene alcalde de fuero puesto por D. Antonio Adan de Yarza, vecino de Bilbao, cuya jurisdiccion puede verse en el articulo INFANZONADO. G. A.
(...)

(...)
DISTRITOS [...] GUERNICA [...] PUEBLOS [...] Ajanguiz, Arrazua, Arrieta, Arteaga y Canala, Bermeo, Busturia, Cortezubi, Ereño, Forua, Guernica, Larrabezua, Luno, Mendata, Morga, Mugica, Mundaca, Murueta, Navarniz, Pedernales, Rigoitia // Renta líquida (RS. VN.): 470412, Número de vecinos: 3332
(...)

(...)
RESUMEN GENERAL [...] Guernica, Renta líquida (RS. VN.): 470412, Número de vecinos: 3332
(...)

(...)
Busturiaaldean, Gernika, Forua, eta abar, "ria''ri (la ría de Mundaca-ri, noski) "errioja" deitzen diote […] Busturia merindadearen zati batez, Bizkaiko Diputazioak eskualde bat mugatu du, Gernika-Bermeo izen aldrebesarekin. Autzaganetik hasi eta Izarorarte hartzen du eskualde honek, erdian Gernika duelarik
(...)

(...)
Busturia merindadearen zati batez, Bizkaiko Diputazioak eskualde bat mugatu du, Gernika-Bermeo izen aldrebesarekin. Autzaganetik hasi eta Izarorarte hartzen du eskualde honek, erdian Gernika duelarik. // 266,26 km2 eta 43.728 bizilagun. Herriak: Gernika eta honen barrutian Lumo, Ajangiz, Forua, Murueta, Kortezubi, Arratzua eta Nabarniz; Muxika eta honek irentsitako Gorozika eta Ibarruri; Mendata, Errigoitia, Arteaga, Ereño, Ea, Elantxobe, Ibarrangelua, Busturiko Axpe, Sukarrieta, Mundaka eta Bermeo. // Eskualde hontako jendea ezagutzea nahi baduzu, zoaz Gernikara astelehen batean; baserri herri guztietakoak biltzen dira bertan. Itsas *hegiko herrietakoak marinel dira. Makinatxo bat kapitan, pilotu edo makinista atera da Eatik hasi eta Busturiko Axpe bitartean. Beste asko Ameriketara bertako industria faltan. Azkenez, Bermeo, arrantzale herri famatua Erdi Haroaz geroztik; baina gaur konserbagintzan eta arrantzan egitura aldatze premia gorritan, bai ekonomia eta bai gizarte aldetik. // Gernika aipatzerakoan, mila gauza esan daitezke: Arbola Santua, gure Foru eta Askatasunak, Iparragirre, azken gerratea, hil berri den Picasso: guztion gogoan daudenak; ez dugu, beraz, zertan luza. // Azkenik esan behar dugu, Bilboko Komertzio Ganbarak Iiburu interesgarri bat agertu duela eskualde hontaz
(...)

(...)
Mikel Gorrotxategi Nieto, Euskal Filologian lizentziatua, euskaltzain urgazlea eta Euskaltzaindiaren Onomastika batzorde idazkari denak, EGIAZTATZEN DU: Onomastika batzordeak, Iruñeko ordezkaritzan apirilaren 16an egindako bilkuran, beste gai batzuen hartean honako hau aztertu eta erabaki zuela. Bizkaiko Foru Aldundiak hauteskunde barrutien euskal izenez egindako eskaera aztertzen da. Batzordeak aurreko honako hauek hobesten ditu: 1. Enkarterri / Encartaciones. Edukiari dagokionez esan behar da hartzen dituen 20 udalerrietatik 18 historikoki eskualde historiko horretakoak izan direla, Barakaldo ere bai XV. mende arte, Alonsotegi udal berria delarik. Euskal izenari buruz ordea badago zer esanik. Euskaldunen artean erabilitako izena Enkartazioak izan bada ere, Enkartazioetan, Enkartazioetatik, etab. deklinaturik, azken urteotan Enkarterri izena nagusitu da, inoiz pluralean emanda, Enkarterriak. Azken izen hau pluralean zein sinugularrean erabili, izan da, gaztelaniazkoa bezala izan ere, Encartaciones ondoan Tierra Encartada eta La Encartación ere erabili izan dira. Kontuan izanik euskaraz tierra edo territorio adierazteko herri erabili izan dela, eta Bizkaiko toponimian izen hau artikulurik gabe agertzen dela: Txorierri (tierra o país de pájaros, Miguel de Unamuno eta Mikel Zarateren hitzetan), Goierri, (Gipuzkoako eskualdea eta Bizkaiko zenbait udaletan gorengo auzoa), Baserri (Leioa eta Getxoko barrukaldea), Marinerri (Leioako itsasadar aldea), Beterri (Gipuzkoako eskualdea), Lizarrerri/Estellerri (Nafarroako merinaldea), etab. K. Mitxelenak eta Txillardegik Enkarterri formaren erabilera agertzen dute. Batzordeak Enkartazioak izen tradiziokoarekin batera Enkarterri izena onetsi zuen. 2. Bilbo / Bilbao. Izena onargarria da zeren eta hiriburuaren izena eta eremua bakarrik hartzen baitu. 3. Durango-Arratia. Izen egokia da zeren eta bi merinalderen izenak hartzen baititu eta euskal izen egokiak baitira. Eremuari buruz esan behar da gehiengoa horkoa zela. 4. Busturia-Uribe. Aurreko kasuetan bezala izen egokiak dira bai hizkuntza aldetik, euskal toponimoak baitira, baita historia aldetik ere, udalerri guztiak, bi salbu, merinalde horietakoak baitziren. Bilbo, mila bederatzirehun eta lauregeita hemeretziaren apirilaren hemeretzian.
(...)