Leku-izenak

(...)
"Otrosy, mostraron otra nuestra carta de confirmaion en que confirmamos una carta del rey don Alfonso nuestro padre que Dios perdone, en que fase francos e libres e quitos a los ferreros e mercaderes e otros ornes que traxiesen viandas para las ferrerías e para su mantenimiento, e que les non enbarguen en la canal de Fuenterrabia nin en el Pasaje, nin en el puerto de Oyarço, nin en // que sean francos e quitos e que non pagasen costunbre, nin peaje nin sisa, nin saca, nin les fesiesen enbargo alguno por ello, en maguer manera pagando los derechos del Rey e el fuero segunt se salia pagar" [57. EAM.: B Sekz., 1. Negoz., 1. Libur., 9. Exp., pergaminoaren 37, 38 eta 39. lerroak] (1374)
(...)

(...)
DOK.: Pasaje, el; Pasaie, puerto del (1374, EAM.: B Sekz., 1. Negoz., 1. Libur., 9. Exp., pergaminoaren 49 eta 50. lerroak)
(...)

(...)
"Y de aquí se infiere con total evidencia que aunque pesquen los del Pasage de allende vallenas y otros pescados grandes del genero, por ser pezcados como todos los demas del mar, no se pueden vender en los Pasaxes de allende ni de aquende sino traerlos a San Sebastian para su venta..." [29. DAM.: C Sekz., 5. Negoz., 1. Sail., 1. Leg., 1. Exp., 39. or. g.]
(...)

(...)
DOK. [...] Pasage, el (1458, PAM.: E Sekz., 4. Negoz., l. Sail., l. Exp., 17. Piez., 11. or.)
(...)

(...)
Hona hemen berriz azaldu Passage izena Salinas kondeak Bretainiara gidatu zuen euskal espedizio baten berri ematen duten 1491 inguruko bertso batzuetan: // Juntaduditu laster: Donostiaco yrian // Passagen embarcatu: Onci andiac chipiaquin [62. OTAZU, A.: "El cantar de Bretaña", FLV 19, 1975, 43-70. orr, 7 eta 8 garren bertsoak artikulugilearen azterketaren arabera]
(...)

(...)
Ugari dira merkatu librea ukatu izanagatik ematen diren pleitoak: // "Informe hecho por el Coronel e Ingeniero en Gefe D. Phe. Crame en 28 de Junio de 1760 en virtud de Provision ... obtenida en 14 de Enero del presente año por la expresada villa del Pasage contra San Sebastian, y para que esta Ciudad no prohiva a las personas de Lasarte, ni otras Republicas de esta Provincia, comprar trigo y venderlo en pan cocido a los individuos de la mencionada villa del Pasage, ni de otros pueblos del Reyno" [78. Ibid. [DAM.: C Sekz., 5. Negoz., 1. Sail., 3. Libur., 1. Exp. Documentación referente al pleito litigado entre esta ciudad y la villa de Pasajes (1771)], 47. or. g.]. // Eta ez gutxi arrain saltzaileek, aginduz, saldu behar ez zuten tokietara saltzeagatik beren burua sarturik ikusten duten liskarrak: // "...el haber dicha Brigida conducido a Renteria seis arrobas de merluza que para el fin la entregaron las benderesas de la villa del Pasage" [79. Ibid., 20. or. a]
(...)

(...)
Portua = Pasajes (tomado de Garibay, 1, XV, 14)
(...)

(...)
passagium (II, VIII. kap., 167. orr. [0684. orr.]) Pasaia // passagii (II, VIII. kap., 169. orr. [0686. orr.]) Pasaia
(...)

(...)
Iakiteko duzu *Pasaie eta *Antucha nort esu eta dire, 55 l
(...)

(...)
Iakiteko duzu nahi baduzu sarthu *Pasaien es hurbil sobere uesteko leihorrari zergatik baita baxa bat estalia zeiña baita entradaren aitziñean eta bada bertze baxa bat barneko aldean Istiborretik eta eginen duzu guardia hekiengatik erran den bezala eta ioanen tzare muillatzerat gastelubaren barreneko alderat
(...)

(...)
"Memorial por los Directores de la Compañia de Ballenas para que se les dexasse hacer hornos y derritir 180 barricas de chinga en el sitio de Codomaste de Passages, decretado favorablemente por la Ciudad en 29 de Agosto de 1734" [30. IMA.: Vargas Ponceren dokumentu bilduma, III. Tomoa, 115. dok.]
(...)

(...)
1770ko dokumentu batean: // "...dijo que se llama como arriba se menciona, Brixida de Igarza, es natural y vecina de la Villa del Pasaxe, de edad de sesenta años poco mas o menos, su modo de vivir es el de ocuparse en conducir gentes y demas que ofrezca en batel..." [112. PAM.: C Sekz., 5. Negoz., 1. Sail., 1. Leg., 3. Exp., or. gabe]
(...)

(...)
"Que igualmente dicho Regidor de propia autoridad... sin querer permitir a los capitanes de los navios enlastrarlos con su gente, y embarcaciones menores, y si lo egecuten solo las barqueras de dicho Pasage de San Sebastian, con exclusion de las de esta villa [113. DAM.: C Sekz., 5. Negoz., 1. Sail., 3. Libur., 1. Exp., 14. or. g., Documentación referente al pleito litigado entre esta ciudad y la villa de Pasajes] (1771)
(...)

(...)
Pueblos de Guipúzcoa. Primero se ponen los que pertenecen al Obispado de Pamplona
(...)

(...)
"...la funcion publica que conforme a costumbre se esta en hacer esta tarde, con tres novillos que han de correr asalariados por el provehedor de carnes y las mozas bateleras del Pueblo, que los dan gratuitamente (Ayuntamiento del Lugar del Pasage de 29 de Junio de 1801)" [117. PAM.: A Sekz., 1. Negoz., 1. Leg., 1. Exp., or. gabe, Actas del Ayuntamiento (P. San Pedro)]
(...)

(...)
l. de la pr. de Guipuzcoa, dentro del partido y jurisdiccion de la ciudad de S. Sebastian, á la parte occidental del canal del puerto de su nombre, llamado así desde principios del siglo XV, por ser paso tránsito para S. Sebastian, adonde iban y van á parar todas las mercaderías, al pie del monte Ulia; y por ser muy angosto el terreno que queda entre este monte y el mar, no tiene el pueblo sino una calle muy angosta, extendiéndose como media milla. Tiene una buena iglesia de tres naves dedicada á S. Pedro, executada modernamente por el arquitecto D. Manuel Carrera, y servida por un vicario que pone el cabildo eclesiástico de dicha ciudad, y dos capellanes particulares. Esta iglesia ocupa distinto sitio que la antigua, erigida á la caida del mismo monte hácia el año 1467, y es filial de las de santa María y S. Vicente de S. Sebastian, desde donde en lo antiguo se administraban á los de Pasage los sacramentos, no habiendo tenido pila la de S. Pedro hasta el año 1529. En este pueblo reside uno de los quatro regidores de S. Sebastian en la casa torre que está al fin del canal, alternando de tres en tres meses: tiene jurisdiccion ordinaria , y visita los naturales que entran y salen por dicho canal. Junto á la casa torre hay una plataforma con cinco cañones que están al cuidado del regidor, y en ella una capilla de nuestra Señora de Catania, erigida en 1653 por el capitan general de Guipuzcoa el baron de Bateville, el qual colocó allí un retrato, que es buena pintura, de nuestra Señora del mismo título, y sin duda se traxo de Catania, habiéndola primero tenido en su oratorio, y dicha capilla fué construida por el arquitecto Simon Pedrosa. A la parte del o. hay un astillero donde se han fabricado años pasados dos navíos de guerra de 74 cañones. Natural de este pueblo fué D. Blas de Lezo, teniente general de marina, que entre otros importantes servicios hizo el de contribuir á la célebre defensa de Cartagena de Indias con los navíos y gente de su mando en 1741 contra la poderosa esquadra inglesa del almirante Vernon. El ilustrísimo señor D. Agustin de Lezo, arzobispo de Zaragoza, sobrino de D. Blas, dexó muchas dádivas y preciosos ornamentos á la iglesia de este lugar. V. S. SEBASTIAN. G. A.
(...)

(...)
v. en la prov. de Guipuzcoa, ob. de Pamplona, á 43º 20' 10" sept. 14º 41' 30" de longitud. Está situada á espaldas del monte Jaizquivel y á orilla del Océano, siendo su término de unas dos leguas de circunferencia, y confina por la costa con el lugar de su propio nombre, y por tierra con la universidad de Lezo. Su poblacion que hácia el año de 1399 solo era de una docena de casas, segun una sentencia del doctor Gonzalo Moro del mismo año, ahora es de 160, entre ellas la de ayuntamiento, varias posadas y plaza pública, con un barrio extramuros llamado de Vizcaya, y tres caserías. Hasta 1770 fué de la jurisdiccion de Fuenterrabía; pero hoy es independiente, y la exerce un alcalde ordinario. La iglesia parroquial, dedicada á S. Juan Bautista, y erigida por los años 1545, está servida por un cura párroco, 3 beneficiados enteros y dos medios de provision de la misma villa, como patrona. La fábrica es bastante antigua y sólida, y en ella existe la mejor estatua que trabajó el célebre escultor Felipe Arizmendi, y es un S. Juan Bautista, de la qual habla D. Juan Cean Bermudez en el diccionario de los ilustres profesores de las bellas artes. Hay ademas 4 ermitas, á saber: el santuario del santo Cristo de Bonanza, la de santa Ana, nuestra Señora de la Piedad y S. Roque. Las armas de la villa son dos remos en figura de cruz y una flor de lis, que se dice concedida por el rey de Francia en premio del servicio que sus vecinos hiciéron con sus lanchas socorriendo la armada francesa que estaba bloqueada en la Rochela por los ingleses. G. A.
(...)

(...)
Y para que de ello conste yo Antonio de Olabarria, escribano fiel de Juntas deste provincia de Guipúzcoa por mandado del Señor licenciado Hernando de Ribera, juez de comision de S. M. en el lugar del Pasage, jurisdiccion de la villa de Fuente Rabia á veinte y siete dias del mes de Octubre de mis seiscientos y catorce años
(...)

(...)
1831. urterako jarrita zegoen Altzako alkateak, hartaz haruntza ez igarotzeko aginduarekin, Herrerako kaian Pasaiako batelariei ipini zien marra. Zalaparta ugari eta ez beti giro, beraz: // "Sr. Alcalde de la Villa de Pasages ... devo decirle que, haviendo experimentado una novedad tan escandalosa en el punto de la Herrera por medio de las barqueras de una banda y de la otra de esos dos Barrios, tuve a vien de presentarme con dos mozos armados en el indicado punto y conducirles a esta a tres de ellas; fueron pagando a ocho reales de multa cada una, y al día siguiente a unas pocas que llegaron al mismo punto las hice pagar cuatro reales a cada una, por el motivo que pasaron por la raya que tenían señalada a criticar y embarazar a los viajantes..." [119. Ibid. [PAM.: E Sekz., 8. Negoz., 2. Sail., 2. Leg., 1. Exp. Refacciones del Ayuntamiento. Correspondencia. (Año 1808-1826)], or. gabe. Juan Francisco de Arzac, Alza, julio 22 de 1831]
(...)

(...)
DOK. [...] Pasages (1846, Pas. Trans., 2. Libur., 659. zenb.)
(...)

(...)
*Pasaia biak itsas bazterrean daudelarik arkitzen dira iturri on garbi geza-gozo anitzekin ondo janziak
(...)

(...)
Toki-izena: erria.
(...)

(...)
Mendi oetatik jatxitzen da bere Errira, eta onen ordeka zelai luzeak ondo ureztaturik bera eskuirontz lagatzen debala, igarotzen da *Errenteriara, zeñetara iritsi ezkeroztik ugarotu ditekean errazkiro; Erri au ezkerrerontz, eta *Lezo eskuitara utzirik aurkeztutzen da *Pasaia bien erdian; non egiñeratzen deban itsas-arte bat, bai ta edozein ontzidientzako suple dan portu segurua ere; eta eskuitara lagarik San *Juangoa, eta ezkerrerontz San *Pedrokoa, menperatzen zaio itsaso andiari emekiro pozkida bete betean
(...)

(...)
Portu aomen andiko oni orain *Pasaiakoa esaten zaion bezala, anziñaeran, alik eta XVgarren eunkida iritsi arterañoko guztian, deitu oi zitzaion *Oiarzungoa
(...)

(...)
Amairu erritaraño badira *Gipuzkoan, esan dedan moduan itsasoaren ertzean daudenak, zeintzuk diraden *Irun *Aranzu, *Ondarribia, *Lezo, *Errenteria, *Pasaia biak, *Donostia, *Orio, *Zarauz, *Getaria, *Zumaia, *Deba, eta *Motriku
(...)

(...)
*Pasaia bietako onzitegietan egin izan dirala ontzi andi ospatsu anitz, badaki mundu guztiak
(...)

(...)
Milla sei eun eta irurogeigarren urtean *Pasaian egiña zan, *Europa guztian ondo ezaguna izan zan qq milla bost eun ogei ta bi toneladakoa; eta au ikustera etorri izan zan *Felipe IVgarrena *Madrilletik beste eginkizunik bage
(...)

(...)
Don *Juan *Jose *de *Zuaznabar, zeñak izkribatu zituen paper balioso anitz, Darsena berri *Pasaiako itsasarterako egin bear zanaren gañean
(...)

(...)
Don *Luis *Liñan *y *Vera gizon jakintsua lankaikintzan, zeñak egin zeban zurezko zubi bat *Pasaiako itsasartea garbitzeko
(...)

(...)
*Pasaioak badire, bizkar haltoenak, Hurbildik ikusteko urrun dabiltzanak; Ur eztia aldean, edo arrantzako, Edo nahi denean, kanpo ikusteko, Yende ona ere da ezin gehiago, Nihon guti diteke gaxto gutiago
(...)

(...)
Ez du urrun *Pasaia, portu hoberena,
(...)

(...)
Leku-izena [GI, Orio, Abenduan ogeian]: Pasayan onuzkoan pronto zan batela
(...)

(...)
Leku-izena [GI, Zumaia, Trebola baratzekoa]: Lezok urre du erria, Pasaiak Errenteria, erostunean pasa diteke,
(...)

(...)
Laŕabidea (Pasaia'n) 97. or.; Boŕda-aundia (Pasaia'n...) 102. or.
(...)

(...)
Dialecto guipuzcoano
(...)

(...)
Barduloak: gaurko Gipuzkoa, Oiartzunaldea eta Deba harroa izan ezik; eta gero Arabaren zati bat, baina herrialde hontan ez dago hainbeste zihurtasun. Itsalaldean bai, greziar eta erromatar geografoek diotenez, barduloak Deba hibaitik Oiartzungo hibairarte, gaurko Pasaiararte, bizi baiziren [...] Oiartzunalde hau Irunek, Hondarrabiak, Lezok, Pasai Donibanek (gaur hiru Pasaiek udal bat osatzen dute), Errenteriak eta Oiartzunek, eskualdearen izena daraman udalak, osatzen dute [...] Oraingo portua Pasaia da, baina erromatarren garaiko "Oiartzo” portua gaurko lrun omen zen
(...)

(...)
LEHEN PARTEA // BEREZITASUN GEOGRAFIKO-HISTORIKOAK // 1. PASAIA // 1.1. GEOGRAFIA FISIKOA // Kokapena. Pasaiako herriak, Gipuzkoako itsas ertzean, Kantauri itsasoa du muga iparraldean; ekialdean, berriz, Hondarribia, Lezo eta Errenteria; Altzako herria, egun Donostiako auzoa, mugakide zaio hegoaldetik, eta Donostia, azkenik, mendebaldetik. // Bizkaiko Golkoaren barrukaldean eratzen den trianguluaren muturrean aurkitzen da Pasaiako portua, 1.200 metrotako luzera eta 100-200 metrotako zabalera dituen kanal batez itsasora ematen duen fiordoa bera. // Terrenoa menditsua da, Antxo eta Herrera aldekoa izan ezik, erreka eta itsaspe bait ziren oraindik asko ez dela. Izan ere, Industrializazioaren hastapenetan hasiera eman zitzaion prozesu batez kai, dike eta errepide bihurtu ziren plaia eta erreka zirenak. Atzera jo behar izan zuen itsasoak XIX garren men­ dean. Honela, Salinas aldeko errekak nahiz Herrera, Antxo eta Molinaokoak desagertzen dira, draga lana dela medio. // Menditsua genioen, Ulia eta Jaizkibel mendiek beren oinetan baitaukate portua, haietxen babesean sortua delarik. // Hiriguneak bata bestearengandik bereiz aurkitzen dira badiaren jiran, as­ kotan itsasoz bidez baino motzagoa izanik egin beharreko traiektua: San Pedro eta San Juan, kanalburuan, aurrez aurre: San Pedro, Ulia mendiaren hegoekialdean; San Juan, Jaizkibel mendiaren hegomendebaldean; Pasai Antxo, hegoaldean, portuaren barrukaldean, eta Trintxerpe, portuaren mendebaldean, Uliaren hegoaldean aurkitzen delarik. // Hidrografia. Pasaiako errekak ez dira, orohar, haundiak. Antxoko Molinao erreka dugu haundiena; gainontzeko guztiak udara partean gogotik eskasten dira. Azkeneko hauek Ulia eta Jaizkibel mendian dira. Hauetatik lauk badiara jotzen dute, gainerako hamarrek, itsasora. Mendiotako erreka hauek nekazal lurraren ehuneko 0,01a dira, 0,1240 hektarea, hain juxtu ere [8. PASAIAKO UDALA: Hirigintz planarentzako diagnostiko-informazioa. Arau ordezkatzaileak. 1. Pasaia,, 1983, or. gabe]. // Bestetik, orain batzu desagertu badira ere, eta besteak erabili ez, 1953. urtean bost ziren Pasaian ziren ikuztegiak, eta hainbat Jaizkibelgo askak [9. PASAIAKO UDALA: Pasajes. memoria. Alños 1953-1955, 1955, or. gabe]. Putzuek, berriz, 0,0053 hektarea osatzen dute [10. PASAIAKO UDALA: Hirigintz planarentzako..., or. gabe]. // Portu nahiz kanaleko urek okupatzen duten superfiziea 1.000.000 metro karratutakoa da, mareen batazbestekoa kontutan harturik: Pasaiak daukan guztizko superfiziearen ehuneko hamarra, gutxi gora-behera [11. PASAIAKO UDALA: Pasajes. Memoria. Años 1953-1955..., 19. or.]. Azken urteotan egin diren kaiek gutxiagotu egingo lukete zertxobait superfizie hau. // Orografia. Esan bezala, menditsua dugu terrenoa, badiaren hegoaldean izan ezik. Bai kanal aldean eta bai itsaso aldean ere, malkartsua da oso. Jaizkibel mendiaren iparrekialdean malkar gaiztoak aukitzen dira, hegoaldera zertxobait leuntzen direlarik. Ulia mendiaren iparrekialdea ere oso da aldapatsua, nahiz eta Jaizkibelekoa bezainbestekoa ez den. Jaizkibelen 530 metrotako kotak har ditzakegu, Ulia mendian, berriz, 210 metrotakoak. // Bai batak, bai besteak kanalera zein itsasora ematen dute; kanalaren ahoahoan bi haitz muturrek, goitik behera, ezker eskubi, estutu eta bihurritu egiten dute sarbidea. San Pedro aldetik joaz, beti ere kanalean barrena, Uliako bi mendi magalek ikutzen dute portua, erdian bi senada eta hiru agergune sortuaz, itsas ertzean. San Juan aldetik, Jaizkibelpean, senada bat eta Santa Isabel gazteluaren lur-mutur edo agergunea. // Portua zabalduz batera, orografia suabeagoa egiten da hiriguneak basten direlarik. Pasaiako auzo zaharrak mendiaren eta itsasoaren artean daude eraikiak luze, gero eta itsasoari leku gehiago kentzen zaiola eraikitzeko erabilgarriak litezkeen terrenoen faltaz. // Nekazal eraikuntzetarako terrenoaren berezitasuna dela eta, malda latzetako lur sailik asko aurkitzen dugu (ehuneko hamabosta baino pendiente haundiagokoak). // Pasaiak duen guztizko superfizieakl.138,5605 ha. osatzen du. // Herrialdeak: 111,6927 ha. // Pasai San Pedrok: 34,6500 ha. // Pasai Donibanek: 18,4200 ha. // Pasai Antxok: 15,2760 ha. // Azkuene gainak: 0,5000 ha. // Portualdeak: 41,9060 ha. // Bestek: 0,9407 ha. // Mendialdeak: 1.026,8678 ha. [12. PASAIAKO UDALA: Hirigintz planarentzako ..., or. gabe. Kontutan hartu Trintxerpeko datuak San Pedrokoekin batera ematen direla estatistika honetan] // Eguraldia. Atal honetan ibili ditugun datuak SERAPIO MUGICAren lanetik hartuak dira [13. MUGICA, S.: Geografía General del País Vasco Navarro. Provincia de Guipúzcoa, Barcelo­ na, 180-194. orr.]. Ezaguna da ozeanoren eragina kostaldeko tenperaturan; Gipuzkoakoan, termometroaren gorabeherak txikiagoak dira haranetakoak baino. // Kostaldeko eguraldia epel eta euritsutzat jo dezakegu. Elurra gutxitan oso egiten du, bi egunez baino luzaroago eusten ez diolarik. Termometroak oso bakanetan egiten du gradu bat edo bi zeroazpitik, eta udako egunik beroenetan, hegoa denean, hogeitamazortzi gradutaraino igotzen baldin bada ere, hark ez du luzez irauten eta eguratsa freskatzen duen enbata dakar. Gipuzkoan, iparmendebaldea dugu egunik gehienetan jotzen duen haizea; neguan, hegoekialdekoa, hegoa eta hegomendebaldekoa, sarri. // Landaretza. Pasaiako mendiei buruz aurkitu ditugun erreferentzien ar­ tean, besteak beste, XIX. mendean PASCUAL MADOZek bere hiztegian [14. MADOZ, P.: Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España, Madrid 1849. XII. tomoa, 709. or.] ematen diguna dago. Haren esanetan,Jaizkibel aldean apenas zuhaitzik zegoen, nahiz eta zumel eta ametzik berez hazten zen; orobat Ulia mendian. Esan ere badiosku hareazko harrobiak ugari zirela nola batean hala bestean, eta lurra sekanokoa eta ez kalitate onekoa. // Mende hartan bertan, G. DE HUMBOLDTek [15. HUMBOLDT, G. de: "Los Vascos. Apuntaciones sobre un viaje por el País Vasco en primavera del año 1801" RIEV XV , 1924, 90-95. orr.], Pasaian bidaiari, nabarmendu egiten zuen Jaizkibel mendiaren bi herenen idorra eta txillarraren ugaria; herri aldean, ordea, zenbait harizti han hemenka. // bestela mintzo zaigu, ordea, GOROSABEL: // "El terreno es quebrado, produce trigo, poco maíz, algo de legumbres, hortaliza, manzana y castaña, y sus montes están regularmente poblados de árboles" [16. GOROSABEL, P.: Diccionario Histórico-Geográfico-Descriptivo de los Pueblos, valles, partidos, alcaldías y uniones de Guipúzcoa con un apéndice de las cartas pueblas y otros documentos importantes, Tolosa 1862, 398. or.]. // F. ITURRIOZek bere liburuan [17. ITURRIOZ, F.: Pasajes (Resumen Histórico), San Sebastián 1952, 124. or.] zera dio sagarrari buruz, alegia, haritzen ondotik sagarrondoak izan zirela gehien aldatutako zuhaitzak, beraien fruitua ia oso-osorik sagardotarako erabiltzen zela. // 1940ko amilaramenduaren arabera, San Juanen zortzi ziren sagastirik zeukaten jabeak, San Pedron hiru zirelarik. Gaztainadiei dagokienez, San Pedron hiru ziren gaztainadi jabeak, San Juanen, berriz, bat [18. PAM.: Contribución Territorial. Amillaramiento de Rústica y Pecuaria. Año de 1940, or. gabe]. // Gaur eguneko egoerara hurbiltzeko, 1983ko datu batzuez baliatuko gara: landatutako lurrak eta larretarako direnak alde batera utzita, pinuek eta bestelako koniferek 394,3370 ha. suposatzen dute, nekazal lurraren ehuneko 38,40a. Azken urte hauetan pinudi berriak aldatu dira, Jaizkibel aldean gehienbat. Bestelako zuhaitzek 0,5560 ha. egiten dute, ehuneko 0,05a. Landatu nahiz arbolarik aldatu gabekoek 241,7522 ha. egiten dute, ehuneko 23,54a, alegia [19. PASAIAKO UDALA: Hirigintz planarentzako ..., or. gabe]. // 1.2. GIZA GEOGRAFIA // Nekazaritza. Nekazaritzak ez du garrantzi haundirik izan itsasoari begira bizi izan den herri honetan. Iparraldean, haizearen menpe ziren lur malkartsuetan nekez ondu zitekeen uztarik, eta hegoaldean, leku asko eta askotan, luizi beldur zen. // GOROSABELen hitzetan [20. GOROSABEL, P.: Diccionario Histórico..., 398. or.] ikusi dugunez, garia, artoa, sagarra, eta barazkiak ziren gehien landatzen zirenak. // 1808. urtean San Juango Udalak napoleondar armadari aurkeztu behar zion estatistika batean, bertako sei-zazpi baserritako lurrek 42 anega gari, 56 arto eta 126 arroa lasto baino ez zutela eman esaten digu F. ITURRIOZek [21. ITURRIOZ, F.: Pasajes..., 124. or.]. // Egungo egoeraz honako datuok dauzkagu: // Landatutako lur ureztatuek 2,4186 ha. osatzen dute, honela partiturik: Barazkiek: 2,2666 ha // Fruitudunek: 0,1520 ha // Landatutako sekain lurrek: 5,0671 ha /7 Landatutako lurraren guztizko superfizieak: 7,4857 ha // Honek nekazal lurraren ehuneko 0,73a suposatuko luke [22. PASAIAKO UDALA: Hirigintz planarentzako ..., or. gabe]. Nimiñoa, beraz, ateratzen den kopurua; hark nekazaritzak Pasaian duen garrantziaren neurria emango liguke. // Abeltzantza. Nekazaritzaren garrantzia haundia izan ez bada, abeltzantzarena ez da askoz haundiagoa izango. // Aktibitate hau baserrietan eta bestelako abeletxetan emango da, azkeneko hauek lehenengoak baino beti ere aktibitate gutxiagokoak, noski. // Estruktura familiarrean oinarrituta dago guztiz langintza hau. // Alde batera utzirik, momentuz, artzantzaren kasua, 1940ko amilaramendua [23. PAM.: Contribución Territorial. Amillaramiento de Rústica y Pecuaria. Año de 1940. or. gabe] ikusirik esan dezakegu bi motatako jendeak ekin diola abeltzaintzari: batetik, baserrietako jendea, behitan, bataz beste, bost-sei buru zuena eta bere bizimodua gehienik hemendik ateratzen zuena; bestetik, borda nahiz txaboletan, etxerako lagungarri gisa, aritutako kaletarra: txerritan bizpahiru eta, inoizka, behi bakarraz azaltzen zaiguna. Zentsatutako berrogeitamar jabeen artean 134 behi ateratzen dira 1940an. Behiak, ikuilu eta esnetakoak kasu gehienetan. // 1955ean Pasaiako Udalak ateratako txostenean [24. PASAIAKO UDALA: Pasajes. Memoria. (1953-1955)..., 27. or], udalerrian l00en bat behi, 500en bat ardi (ahuntzak eta, barne) eta 50en bat zaldi direla irakurtzen da. // Egun, hamar jaberen artean, tartean zortzi baserri direlarik (bi San Pedroko eta sei San Juango), 70 behi kontatzen dira [25. GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA: Registro de Explotaciones Ganaderas de Pasaia, 1989, 209. or.]. // Azken urteotan eman den baserri urritzeak zer ikusi haundia dauka abeltzantzan ikusten den atzera jotze honekin. // Zelai eta larretako superfiziea 144,6700 hektareatakoa da, nekazal lurraren ehuneko 14,09a [26. PASAIAKO UDALA: Hirigintz planarentzako ..., or. gabe], Jaizkibel mendiko baserriak aritu dira gehien artzantzan, gaurko egoera, ardi kopuruari dagokionez, eta 1955ekoarekin konparatuz, antzeko samarra delarik. 1955ean SOOen bat ardi egongo zela bagenioen, 1989an 439 kontatzen dira [27. GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA: Registro de Explotaciones ..., or. gabe]. // Arrantza. Kanalaren alde banatan astiro-astiro hazten ari zen gizatalde hura arrantzale komunitate bat zen. Badia barruan lehenengo, hartaz haruntza joko zuten gero, XII. mendeaz geroztik agertzen hasi zen balearen atzetik. // 1599. urtean, arrantzaren egoera larriaz oharturik, Gipuzkoako korrejidoreak deituta pasaitarrek egindako azalpenetan [28. ITURRIOZ, F.: Pasajes..., 129-133. orr] zera irakurtzen da: portu barruan nahiz kanpoaldean, batzutan hiruzpalau egun bide eginik, legatza, bixigu, txitxarro, perloi, mielka, kongrio, lamote, arraia, otarrain, sardina, mihiarrain eta barbarinak harrapatzen zirela, guztietan ugariena legatza zelarik. Esan ere esaten da kantitatea ez ohi zela oso haundia. // XV eta XVI. mendeetan, armaden industria zela eta, bete betean eman zitzaion itsasuntzigintzari. Hark behera jotzean, balea gure talaietatik urrundua zen; haren atzetik joatean, noiz baleaz, noiz makailaoz porturatzen ikusten ditugu, ez, ordea, trabarik gabe, zeren Donostiak, hamaika pleito zirela medio, haraxe emanarazten baitzien, zenbaitetan, harrapatua: // "Y de aquí se infiere con total evidencia que aunque pesquen los del Pasage de allende vallenas y otros pescados grandes del gene­ ro, por ser pezcados como todos los demas del mar, no se pueden vender en los Pasaxes de allende ni de aquende sino traerlos a San Sebastian para su venta..." [29. DAM.: C Sekz., 5. Negoz., 1. Sail., 1. Leg., 1. Exp., 39. or. g.]. // Bale arrantzak XVII garren mendean, oraindik orain, irabazpide polita suposatzen bazuen ere, hurrengo mendean dena maldabehera izango da, 1732. urtean Felipe V garrenak bale arrantzaren zuzpertzerako sortu zuen konpainiak ezer gutxi ahal zuelarik. Garai hartakoak dira San Pedroko Codomaste-ko hondartzan labea egiteko, urtze lanetarako hain zuzen ere, aipatu konpainiak eskatu zituen baimenak: // "Memorial por los Directores de la Compañia de Ballenas para que se les dexasse hacer hornos y derritir 180 barricas de chinga en el sitio de Codomaste de Passages, decretado favorablemente por la Ciudad en 29 de Agosto de 1734" [30. IMA.: Vargas Ponceren dokumentu bilduma, III. Tomoa, 115. dok.]. // Hemeretzigarren mendearen bukaeran, baporezko itsasuntzien sorrerarekin batera, Mamelena etxeko jabeak Pasai Donibane hartzen du kokaleku: harekin batera, arrantzaren urrezko garaia etorriko da. // 1919an Muelles y Almacenes para Vapores de Pesca elkartea sortzen da Pasai San Pedron, San Pedrotik Herrerako errepide berrian. Hark erreka edo itsaspe zirenak berreskuratu eta kai berriak egitea suposatzen du. Etxeak eraikita, gerora Pasaiako auzo jendetsuena izango dena, hots, Trintxerpe, antzaldatu egiten da zeharo. Geroago, 1927an, PYSBE "Pesquerías y Secaderos de Bacalao de España", Donibanen. Enpresa honen barkuek bost hilabeteko bina kanpaina egiten zituzten Canadan. 1930. urtean M E/ PI "M uelles e Instalaciones de Pesca e Industria" sortu zen porturatzen ziren itsasuntzien zereginei heltzeko asmotan. // 1955ean 58 altura haundiko itsasuntzi aurkitzen dira Pasaian; Ternua, Groenlandia eta Eskozian makailaotan ibiltzen dira. Alturakoak, Grand Sole-n eta Petit Sole-n legatzetan aritu eta beren kai lanetarako normalean Pasaiara jotzen dutenak, 104 dira. // gun krisialdi gorrian sarturik dago sektorea. Pasaiako portua utzi eta beste portutara joana dago hainbat eta hainbat armadore, flota erruz urritua dagoela. Makailao arrantzak Groenlandian jarriak ditu bere esperantzak. // Populazioa. Zaila zaigu oso XIX garren mendera arteko populazioaren berri ematen. Hartarako, han-hemenka aurkitu ditugun datuez baliatuko gara. Aurrez esaten dugu, ordea, datu zehatzagorik ezean, eta ditugun hutsuneak ditugula, hurbiltze saio bat baino ez dela izango. // Daturik zaharrena, San Juani buruz, GONZALO MORO doktoreak ematen digu [31. RAH.: Diccionario Geográfico-Histórico de España, sección I,comprende el Reyno de Navarra, Señorío de Vizcaya y Provincias de Alava y Guipúzcoa, Madrid 1802. 11. Tomoa, 241. or.], XIV. mendean emandako sententzia zela eta. Hain zuzen ere, 1399 garren urtean apenas dozena bat etxe zegoen bertan. // San Pedroko biztanleriari buruzko daturik zaharrena, agian, zeharkakoa bada ere, eliza zaharra egin zeneko auzoen zerrendatik atera dezakegu. 1457ko abenduaren 31ean [32. GOÑI GAZTAMBIDE, J.: "Fundación de la iglesia de San Pedro de Pasajes (1457-1458)", BEHSS II,1968, 7-19. orr.] 46 ziren auzo bezala azaltzen zirenak, batzu falta zirela esaten zen arren. Zilegi balekigu auzo bakoitzeko 5 biztanle jotzea, 230 izango ziren, gutxi gora-behera, herritarrak mende inguru izango zukeen garai harta­ ko San Pedron. // Geroagoko berririk TARSICIO DE AZCONAk dakarkigu [33. AZCONA, Tarsicio de: Un pleito perdido por San Sebastián (1623-1627), San Sebastián 1978, 22-24. orr.]. 1584-1587. // urteetan Iruñeko apezpikutegiak egindako auzo zentsu batean, Hondarribiko Pasaiak 150 auzo zituen eta Donostiako Pasaiak, 1OO. Berak auzoko 5 biztanle ematen digunez, 750 biztanle izango lituzke San Juanek eta 500 San Pedrok, bataz beste. Kopuruen borobila, TARSICIO DE AZCONAk nabarmentzen duen bezala, deitoragarria da, beraz, erreferentzia gisa hartu beharko litzateke hau. // Hamazazpigarren mendean, 1625. urtean, hain zuzen ere, 240 auzo, 1.200en bat biztanle beraz, ziren, ISASTik dioenez [34. ISASTI, Lope de: Compendio historial de la Muy Noble y Muy Leal Provincia de Guipúzcoa, San Sebastián 1850, 494. or.], San Juanen. // Mende honetan San Pedroko biztanleriaren berri zuzenik ez dago, bai ordea, etxe kopuruarena. 1617an DIEGO DE VILLALOBOS Y BENABIDE jaunak, Pasaiari buruzko txostena egiteko bereziki Erregek aukeratuak [35. SEOANE y FERRER, Ramón: "Pasajes en 1617• Euskal-Erria XXXVII, 1897, 388. or.], San Pedron 124 etxe direla dio, haietatik 9 hutsik direlarik. San Juanen, berriz, 183; haietatik, 48 hondaturik eta 47 hutsik. // Bat baino gehiago dira kanpotar jendeaz osatutako populazioaren haun­ dia, T. DE AZCONA kasu, azpimarratzen dutenak; zenbaitetan are astetan ere, untzietan nahiz lehorrean, egongo ziren marinel, soldadu eta merkatariz osatua zegokeen berau [36. AZCONA, Tarsicio de: Unpleito perdido ..., 24. or.]. // Hemezortzigarren mendearen erdi aldera, Pasaia murgilduta dagoen krisialdiak eragin bortitza du populazioan, eta behera egingo du orain arte gorunzkoa zen grafikoaren marrak. GOROSABELek [37. GOROSABEL, P.: Diccionario Histórico ..., 406. or.] 1770ean 150 auzo, 750en bat biztanle, alegia, jotzen ditu San Juanerako. VARGAS PONCEk bere txosten ospetsuan [38. OLAECHEA, J. B.: Seis siglos de litigios sobre el dominio del Pueno de Pasajes·, BEHSS IX, 1975, 255. or.], Pasaiak bizi zuen hondamendiaz asaldaturik, San Pedrok 1776an 655 biztanle zituela diosku eta artean, txostenaren garaian, hain zuzen ere 1804ean, 417 baino ez. Urte berean, VARGAS PONCEren ustetan, 590 dira San Juanek dituenak. 1821ean San Juanen 125 etxe dira eta San Pedron, 8a [39. Ikus J. R. CRUZ MUNDET, "San Pedro. Introducción Histórica, Pasaiako Udala burutzen ari den Plan Partziala-ren eranskin historiko gisa]. // Hemeretzigarren mendean sarturik, beraz, aurrera dirau oraindik ere beherakadak. MADOZek [40. MADOZ, P.:Diccionario geográfico ..., 711. or.] 1849an bi Pasaien artean zegoen biztanle kopurua 961ekoa zela dio. Mendearen bukaerara arte itxoin beharko da populazioa bikoiztua ikusteko. Hurrengo mendean industria berrien sortzeaz ikaragarri haziko da, populazioaren gehiengoa auzo berrietan kokatuko delarik. // Garai honetako datuak bi iturritatik atera ditugu: 1860, 1900 eta 1910. urteetakoak, Geografía General del País Vasco Navarro bildumatik [41. MUGICA, S.: Geografía General..., 236. or.]; 1930, 1960, 1975 eta 1981. urteetakoak, Pasaia. Ikerketa Sozioekonomikoa-tik [42. TALDE: Pasaia. Ikerketa Sozioekonomikoa, 1983, 9-10. orr.]. // Pasaia // Urtea-Biztanleak // 1860-1.266 // 1900-2.856 // 1910-3.571 // 1930-7.519 // 1960-15.036 // 1975-22.501 // 1981-20.709 // Azken urte honetakoak, 1981, honela partitzen dira auzoka: Pasai San Pedrok: 2.090; Pasai Donibanek: 3.179; Pasai Antxok: 5.270; Trintxerpek: 10.170. // Merkataritza eta Industrigintza. Pasaiako portua Gipuzkoako kostaldeko porturik seguruena izan da. // Erromatarrek erabili izanak haren aintzinatasunaz oharrarazten digu. Arditurriko meatzeetatik ateratzen zen galera argentiferoa Oiarsoko portu-tik aterako zuten, seguruenik. // XII garren mendean Antso Jakitunak Donostiako herri sortu berriari eman zion lurraren barruan egoteak uste ez bezalako korapiloa suposatuko die Pasaiako merkataritza eta industrigintzari, XIX. mendera arte hazten utziko ez dion auzi batean egongo baita Pasaia. // XV.ean, Nafarroako ardoak eta Aragoi nahiz Gaztelako artilea Donostia eta Pasaiako portuetatik itsasoratzen dira. // Ez zuen luzaro jo, alabaina, merkatal giro bizi hark porrot egin gabe, Enrike IV garrenak debekatzen baitu artile produkzio osoaren bi heren baino gehiago esportatzea. Hark abiatu egingo du gerora etorriko zen garai beltza. Merkatal portu baino gerra portu gisa ikusiko dugu. // XIII eta XIV. mendeetan trebatuz zihoan euskal untzigintzak goia jo zuen XV.ean. // Errege Katolikoek untzigintzari bultzada berria eman nahi diote, noiz eta honek Armada untziz osatzeko balio dezakeen. Hartarako, erret astileroak bultza­ tuko dira. Garai hartakoak dira 1597an, San Juanen, Bordalabordan jarritakoak. // XVI. mendetik XX garrenaren hasierara arte egon zen San Juanen, Bizkaiko astileroetatik Bordalabordakoetaraino zabaltzen zela, Kordeleri eder bat [43. ITURRIOZ, F.: Pasajes ..., 139. or.]. // XVII garrenean, Felipe 111garrenak erret astilero berriak sortu nahi ditu. TRISTAN DE IZAROren ustetan [44. IZARO, Tristán de: "Antecedente histórico de Pasajes·, Pasajes y la industia guipuzcoana, VII. or. Rafael Guerrak argitaratua, San Sebastián, dat. gabea], garai hartakoak izan daitezke San Pedroko erret astileroak. R. SEOANE Y FERRERen [45. SEOANE Y FERRER, R.: Navegantes guipuzcoanos, Madrid 1908, 72. or.] iritziz, bi ziren San Pedron ziren astileroak: Estatuarena eta partikularrena, bestea; San Juanen, beste bi: Bordalabordako erret astileroa, eta Bizkaian egongo zena. Esan ere badio San Pedroko Torreatze eta Condemasti-n untzi haundiak armatu eta artilatu egiten zirela. San Juango Alabortza eta Plazakoak ez ziren inportantzia haundikoak izan. // Hogeitamar urtetako Gerra-n frantsesen erasoa jasan zuen gerra-portu bilakaturik zegoen Pasaiak. Orduko Pasaiako merkatal bizitza hutsaren hurrengoa zela esan dezakegu. Hura gutxi balitz, erret zerga batek artile merkatalgoa seko jota utzi zuen. // XVIII. mendean berpiztu zen zertxobait itsasuntzigintza, garai ona izatera iritsi ez bazen ere. 1728an, Real Compañía de Caracas sortu zen Donostian, Cádiz, Caracas eta Pasaian jarririk ordezkaritzak. Hark markatuko du biziro Pasaiako portuaren geroa. Venezuelarekiko trafikoak Gipuzkoako porturik garrantzitsuen bilakatuko du, gerora ere galduko ez zuen postua. // Konpainiak Pasai Donibanen, San Roqueren elizatxoaren aurrean, Barrankoeneko parean, astilero batzu martxan jarri zituen. Flota haundi bat egin eta urteetan, Donostiaren zabarkeriaz edo, badia erabilgaitz egiten ari zen lohitzeari gogor ekitea izan ziren, besteak beste, konpainiak burutu nahi izan zituen asmoak. // 1740. urte aldera, gauzak okertzen hasten dira. 1778an, Compañía de Filipinas-ekin bat egiten du. Hemeretzigarren mendearen hasieran hura ere desa­ gertuko da. // Pasai San Pedron burdinazko puntak egiten dituen fabrika bat aurkitzen dugu [46. OPA.: Pasaiako Eskribaniak , 2.338. Leg. (1846), 250. or. g.]. // 1855ean, San Pedrotik, bertako hondartza zeharkatuz, bide berri bat zabaltzen da Herrera eta Errenteriarako bidean egongo zen Norteko Ferrokarrileraino. // 1858an, Baignol anaiek portzelana fabrika bat jartzen dute Arizabalo almirantearen etxe inguruan. // Pasai Donibanetik Lezorako bidea 1881ean egin zen. Lehen zegoen gal­ tzadak Kabite-Monzon baserritik, Errotetatik barrena, zubia pasatuz, Bordandia aldera jotzen zuen, handik, beti behetik, Arizabalo-eneko pareraino, kalea topatuz [47. ITURRIOZ, F.: Pasajes..., 110. or.]. // 1915ean, SERAPIO MUGICAk honako deskripzio hau egiten digu Pasaiako lantegiei buruz: // "Pasages: un taller de ajustaje; dos astilleros; una fábrica de colas; una de cuerdas; una de gaseosas; una fundición y ajustaje; una refinería de petróleo; una serrería para envases; una fábrica de tapices; una de tapiocas; una de tinta para el cabello" [48. MUGICA, S.: Geografía General..., 498. or.]. // 1870ean Estatuak Probintziaren esku utziko du portua laurogeitamar urtetarako. Ondorioz, Sociedad de Fomento del puerto de Pasajes sortuko da. 1884ean, hura desegin eta Sociedad General sortu. Urte batzu geroago Estatuak berreskuratuko du. // Gauden mende honen erdi aldera, Pasaiak indar ikaragarria hartuko du merkatal munduan inportazio-esportazio lanetan, bere kai berrietan karga, deskarga eta garraio lanek mugimendu izugarria suposatzen dutelarik. Aldi berean, lehorreko lanak indartuz doaz; tartean metalurgian ari diren zenbait enpresa haundi aurkitzen dira; hauen arrimoan, tartekoak eta txikiak. Guztira, 8.000 langile eta enplegatu [49. PASAIAKO UDALA: Pasajes. Memoria. (1953-1955) ..., 26. or.], hauetako asko ondoko herrietatik datozelarik. // Egungo egoera arras bestelakoa da, arrantza munduak bizi duen krisialdia honi guztiari urrutiko ez zaiola. // Nonbait esana dugu hiriguneak elkarrengandik (San Pedro eta Trintxerpe salbu) bereizirik direla. Lehorrez nahiz itsasoz ematen da komunikazioa. ltsasoz nahi izanez gero, etengabeko trafikoa eskaintzen duten txalupa batzu aur- // kitzen dira egunez. Udalerriaren hegoaldetik Madril-Irun errepidea igarotzen da, Pasai San Pedrotik abiatzen denak harekin bat egiten duelarik. Donibanetik, Jaizkibeldik barrena, Hondarribira jotzen du beste batek. // 1.3. BERRI HISTORIKOAK // Hemen, Pasaiaren bilakaeran nolabaiteko eragina izan duten egoera eta gertakariak jasotzea ez besterik izan da gure asmoa. // Bailara honetako urrutiko arbasoetara jo nahi izatekotan, Errenteriako Paleolitiko garaiko Aitzbitarteko kobazuloak beharko lirateke aipatu, lehen-lehenik. Geroagoko garaietarako, eta guregandik gertuago, Jaizkibelen den ingurune megalitikoa. // PTOLOMEO geografoak Oiasso hiria baskoinen lurralde barruan sartu zuenetik, mordoxka dira hura identifikatzen jo diren saioak. Askok, gehienak agian, gaurko Oiartzunen ikusi uste izan dute harako Oiasson, Olarso edota Oidasoûna [50. LEKUONA, Manuel de: "Del Oyarzun Antiguo”, Obras Completas de D. Manuel de Lekuona lanaren separata, Vitoria, 23. or.], CAMINO-eta, berriz, Donostia izan zitekeelakoan ziren [51. CAMINO, J.: Historia civil-diplomático-eclesiástica de San Sebastián, 4. argitarapena, San Sebastián 1963, 18. or.]. KOLDO MITXELENAren ustez, aintzinako Oiartzungo haranaren lurretan beharko luke, ezpairik gabe [52. MICHELENA, L.: "Guipúzcoa en la época romana”, Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País XII, 1956, 70. or.]. // Nolanahi ere den, badirudi denak bat datozela esatean erromatarren garaiko Oiarsoko portua gaur Pasaia izenaz ezagutzen dugun bera dela, garai haietan ia Oiartzungo lurretaraino heltzen zelarik. SERAPIO MUGICAren ustetan, Oiarsoko portua, edota hurrengo mendeetan Oiartzungo portua izango zena, Oiartzun o bailara barruan kokatuko litzateke XII garren mendearen erdi aldera artes [53. MUGICA, S.: Geografía General.., 279. or.]. // 1150 eta 1194. urte bitartean, Nafarroako errege Antso Jakitunak, zeinen erresumaren barruan sartzen baitzen Gipuzkoa anean, neurri haundi batez frankoz populatua zegoen Donostiako auzoei foro ematen die. Urgullpeko Donostia berriko lehenengo biztanle haiek gaskoinak izan ziren, Lapurditik etorritako gaskoinak, seguruenik [54. MUGICA, S.: "Orígenes de San Sebastián”, Estudios sobre San Sebastián, San Sebastián 1980, 178. or.]. // Donostiako aforamenduko fundapen-gutunaren jurisdikzio barruan sartzen da bete betean Pasaiako badia, edo hala uste izan ohi da, behinik behin, orohar. 1203an, Hondarribia fundatzean, Bidasoatik Pasaiarainoko lurraldea // ematen zaio; bertan kanalaren ekialdea sartu egiten da, mendebaldea eta portua bera Donostiaren esku gelditzen dira. Ordutik bertatik abiatuko da zenbaitetan are odol jariorik ere ekarriko duen amaierarik gabeko auzibidea. Izan ere, Donostia eta Hondarribiak lehenengo, eta haiekin batera Oiartzun, Lezo eta Errenteriak ere bai gero, zeinek baino zeinek eskubide gehiago eduki uste izango baitute Pasaiako portuaz. Errenteriak aurre sutsuki egin zion arren, Donostiak ez du Pasaiako portuaz kontrolik galduko XIX. mendearen hasierara arte. // Izendatu Puerto de Oiarso edota Puerto de Oyarço bezala izan zen izendatua erret dokumentu dexentetan. Hona GOROSABELen hitzak: // "Así se le nombra en el privilegio de fundación de la villa de Fuenterrabía del año de 1203, como podrá verse en el apéndice. Igual nombre le da el diploma expedido por D. Alonso [sic] en Dueñas a 6 de junio de 1318; pues, hablando en él de los puertos de San Sebastián y sitios donde debían anclar los barcos, expresa el canal de Oiarso. Lo propio hace la sentencia que D. Enrique II pronunció en Sevilla a 18 de abríl de 1376; de la que luego se hablará. Otro tanto resulta de un privilegio dado por D. Enrique 111 en Segovia a 2 de agosto de 1401, para que los mercaderes navarros pudiesen hacer sus cargas y descargar en el puerto de Oiarso" [55. GOROSABEL, Pablo de: Diccionario Histórico Geográfico..., 400. or. M. DE LEKUONAk zuzendu egiten dio 1203koa esanez Alfonso VIIIgarrena ez dela portuaz mintzo, ibaiaz baizik: ribo de Ojarzum (LEKUONA, M. de: Del Oyarzun..., 47. or.)]. // Eta honela darrai: // "Se ve, por consiguiente, que la denominación de puerto de Pasages es de tiempo posterior; aplicada sin duda desde que los dos barrios de que consta actualmente la villa, fueron aumentando su población e importancia" [56. GOROSABEL, Pablo de: Diccionario Histórico Geográfico..., 401. or.]. // XV. mendearen lehen hamarkadetako dokumenturik gehienetan puerto de Oyarço esanaz aipu egiten baldin bazaio ere, horra XIV. mendean el Pasaje azaldu 1374ko dokumentu honetan: // "Otrosy, mostraron otra nuestra carta de confirmaion en que confirmamos una carta del rey don Alfonso nuestro padre que Dios perdone, en que fase francos e libres e quitos a los ferreros e mercaderes e otros ornes que traxiesen viandas para las ferrerías e para su mantenimiento, e que les non enbarguen en la canal de Fuenterrabia nin en el Pasaje, nin en el puerto de Oyarço, nin en // que sean francos e quitos e que non pagasen costunbre, nin peaje nin sisa, nin saca, nin les fesiesen enbargo alguno por ello, en maguer manera pagando los derechos del Rey e el fuero segunt se salia pagar" [57. EAM.: B Sekz., I. Negoz., l. Libur., 9. Exp., pergaminoaren 37, 38 eta 39. lerroak] (1374). // Honunzko eta harunzko Pasaia hazi abala, bada, el pasaje (edota el pasage) ere sortuko da. Bai eta sortu ere, GAMONen ustetan [58. GAMON J. l.: Noticias históricas de Rentería, prólogo y notas de Serapio Múgica, San Sebastián 1930, 226. or.], XIV. mendean Donostiatik arrantza egitera, hasiera batean Donostiako Pasaiara eta handik gutxira bai Hondarribikora ere, etorri zen gaskoin jendearen eskutik. Garai bateko Mirall mendiaren babesean (egun Ulia mendia) 1457an eliza eraikiko dute. Eliza hau eraiki zeneko gutunean, 1457ko abenduaren 31ean hain zuzen ere, berriz ere el Pasaje: // "E yo Johan de Sarasti e yo Martín de Çarauz et Miqueleto de Laçon, llamado sobrenombre de Pes, et Esteban de Laborda, moradores que somos en el Pasaje de aquende, término e jurisdicción de la villa de San Sebastián..." [59. GOÑI GAZTAMBIDE,J.: "Fundación de la iglesia de San Pedro..., 11. or.]. // Garaiotan, Donostia, Urumean dituen arazoak direla eta, erreparaka ari zaio bigarren portutzat duen Pasaiari. Bere jabetasunaren ezaugarri edo, gaztelu bat eraikiarazi zuen kanal aldean. XV garren mendearen hasieran gaztelua, hondatuta zegoelako edo, bota eta haren ordez, 1508an hasiko zen egiten CAMINOren ustez [60. CAMINO,].A.: Historia ..., 215. or.], harlanduzko torre borobila altxa, bertan bere interesak defendatuko zituen portuzaina jarririk [61. IZARO, T. de: Antecedente histórico..., V. or.]. Donostiak, lehia honetan, portura ernaten duten gainontzeko herriez gainera eta gainetik, Errege, Estatua izango ditu lehiakide, haiek ere portuaz ustez zituzten eskubideak aldarrikatzen baitzituzten. // Pasaia, bere kondizio bereziak direla eta, kostaldeko ondoko portuen gainetik nabarmentzen basten da. Hona hemen berriz azaldu Passage izena Salinas kondeak Bretainiara gidatu zuen euskal espedizio baten berri ematen duten 1491 inguruko bertso batzuetan: // Juntaduditu laster: Donostiaco yrian // Passagen embarcatu: Onci andiac chipiaquin [62. OTAZU, A.: "El cantar de Bretaña", FLV 19, 1975, 43-70. orr, 7 eta 8 garren bertsoak artikulugilearen azterketaren arabera] // 1545. urterako, kanalaz bestaldean, uhertzean, eliza bat eraikia zen. San Pedroren adoraziopean jarri zen eliza lruñeko Apezpikutegiaren barruan zen; San Juanen adoraziopekoa, Baionakoarenean. Harako bidea ez da, ordea, beti // San Juanen adoraziopekoa, Baionakoarenean. Harako bidea ez da, ordea, beti lineala izan: XI garren mendean eta XII. ean noiz Baionakoan, noiz lruñekoan ikusten dugu bizi garen bailara. 1194ean, Celestino III. aren bula pontifizioa dela medio, Oyarzun bailara, Donostiako mugetaraino, Baionako eliz barrutian sartuko da. Banaketa haren ondorioz, San Juan, Hondarribiko Artzapeztegiaren barruan, Baionako Apezpikutegiari zegokion; San Pedro, Artzapeztegi Nagusiaren barruan, lruñeko Apezpikutegiari. Banakuntza honek atentzio eman izan dio autore zenbaiti. CARMELO DE ECHEGARAY-k, S. MUGICAk dioenez, nolabaiteko batasuna ikusi uste izan zuen eliz mugen eta hizkuntz mugen artean. Alegia, mendebaldeko goi-nafarreraz ari ziren herriak Baionako eliz barrutian sartzen ziren; gipuzkeraz ari zirenak, berriz, lruñekoan. Bestetik, badirudi garai haietan Donostiako jendeak, eliz kontutarako, Baionarako zuen joeraz zer ikusi handia zutela bertan jarritako gaskoinek. // Kontuak kontu, egoera hark bere hartan jarraitu zuen, Hondarribiko Ar­ tzapeztegi ren inoizkako txandatzeak gora behera, Gipuzkoako herri hauek Baionako Apezpikutegitik 1712an bereizi ziren arte [63. MUGICA, S.: "El Obispado de Bayona", Estudios sobre San Sebatián, San Sebastián 1980, 99-147. orr.]. // 1600. urtetik, Donostiako udalbatza osatzen zuten lau erregidoreak, hiru hilabeteko txandatan, ziren portuko dorreaz arduratzen zirenak; han bizi ziren aldietan Donostiako Pasaia eta Altzako auzoen kapitaina ziren. Zuten soldataz aparte, hamaika ziren kargua desiragarri egiten zutenak. Hots, lastra batel ba­ koitzeko kobratzen zuten zerga; ehun anega gatzeko hartzen zuten ezkutua; kai zerga eta abar eta abar. // 1617an, Villalobos kapitainak, portuari buruzko txostena egiteko aginduarekin etorrita, eta ikusiak ikusi, Erregek portua berreskuratu behar zuenaren iritzia eman zuen, Donostiaren eskuetatik kenduta eta badiara ematen duten herriei, despopulatzen hasiak beren uretaz gozatzen ez zutelako, behar beharrezkoa zuten komertzio librea emanaz. Ez zen, ordea, horrela gertatuko. // Aspaldi hartatik ere jasan ditu Pasaiak soldadu taldeen erasoak. 1638an frantses soldaduak portuaz jabetzen dira, triskantza haundia eginez muga herrietan. 1719an frantsesak, berriz ere. 1770ean San Juan, Hondarribitik bereizirik, herri independiente egiten da, urtetako auzi luze eta latz baten ondoren. 1794ean, Konbentzioaren Gerra; frantsesei aurre egiteko eskas gertatzen dira bitartekoak. 1804ean Estatuak, berriz ere, beste txosten bat agintzen du, oraingo honetan José de Vargas Ponceri [64. OLAECHEA LABAYEN,J. B.: "Seis siglos de litigios..., 218-270. orr.]. Delako txostenean, portuaren bilakaeraz eta Pasaiako auzoek jasandako bidegabekeriez kontu eginik, Pasai San Pedro Donostiatik bereizi eta San Juanekin bat egitea aholkatzen da, bai eta ere badiako gainontzeko herriek portuaz dituzten eskubideak onartu eta portuaz Erre- // gek jabetu beharra. 1808an Napoleonen armada sartzen da; San Pedro, atzera berriz, Donostiaren agintepean sarrerazi, harik eta gobernua erortzen den arte. Berriro ere bilduta, gaurdaino herri bat osatzen dute. // 1805ean dorre-erregidoreek utzi zutenetik portuko kapitainen bizilekua zen dorrea, 1835eko lehenengo karlista gerran guztiz hondatua gelditu zen. // 2. HIRIGUNEAK // Labur bada ere, Pasaiako auzoen bizitzaz zer ikusi zuzenik izan dutelako beraien historia txikia osatzen duten zenbait gertakari ikusi nahi genuke oraingo honetan, ikuspegi orokorraren osagarri gisa. // San Pedro // 1457an eraiki zen elizak Donostiako apezgoarekiko gorde behar zituen baldintzen komenioa egiteko bildu ziren auzoek ez zuten asko pentsatuko hura horren estua izango zenik. J. GOÑI GAZTAMBIDEk: // "El 20 de marzo de 1458 ambas partes suscribían un convenio, en el que imponía unas férreas condiciones el cabildo donostiarra: un clérigo del cabildo de San Sebastián garantizaría la misa en los domingos y fiestas; fuera de los días señalados tal servicio correría a cuenta de los pasaitarras. Estos habían de recibir los sacramentos en las parroquias donostiarras, o en caso contrario con licencia del Vicario de Santa María. En algunas grandes solemnidades señaladas era preceptivo oír la misa en San Vicente y en Santa María y en otras había de acudir a las citadas parroquias algún miembro de la familia. La iglesia de San Pedro nacía como aneja de las de San Sebastián y las ofrendas hechas en aquella pertenecían a éstas. En San Pedro se harían no más de tres altares, se reservaría el Santísimo Sacramento, en pricipio no se enterraría en ella a los difuntos, se pasaría el bacín para las iglesias de San Sebastián, etc." [65. GOÑI GAZTAMBIDE, J.: "Fundación de la iglesia de San Pedro..., 7. or.]. // Donostiako Santa María eta San Vicente elizen filiala jaio zen San Pedroko hau egun kanposantua dagoen mendi magalean egon zen kokaturik. Garai zahar haien azterrenak, kanposanturako sarbidea ematen digun gotikoruntzko transizio portikoa eta zerbait eskubirago dagoen ate erromaniko hormatua: // "Oso ate fina da, dotorea, artxiboltak eta pilareak kapitelez erremataturik dituelarik. Tutu antza du ateak, abozinatua da alegia, eta puntu erdiari bagagozkio, erabat erromanikoa" [66. ARRAZOLA, M. A.: Erromanikoa Gipuzkoan, Gipuzkoako Aurrezki Kutxa, Donostia 1978, or. gabe]. // San Pedroko artxiboko liburuetan ordutik bertatik, 1458, azaltzen zaigu: iglesia de San Pedro del Pasage [67. PAM.: E Sekz., 4. Negoz., 1. Sail., 1. Exp., 17. Piez., 11. or.]. // 1539an Carlos V garrena hura ikusten egon zenetik indar berria hartzen du Donostiako bandako Pasaiak zuen dorreak. 1651ean, Donostiako udalbatzak lau artileri pieza erosten ditu dorrerako. 1653an, Gipuzkoako Kapitain Jeneral Batevilleko baroiak Cataniako Amabirjinaren elizatxoa eraikitzen du dorre ondoko plazan [68. RAH.: Diccionario Geográfico-Histórico de España..., 241. or.]. Dorreko egoileak jaun eta jabe azaltzen dira. Haren ondorioz sortuko den dinamikak markatzen du, neurri haundi batean, aldi luze bateko sanpedrotarren bizimodua: 1695an, Pedro de Lezo herriko "cargohabiente"ak deituta Donostiarekiko zituzten auzietan xahutu beharreko dirutzari aurre egiteko, herriko jabetzak eta, bilerara bildutako 29 lagunek, bera tartean, nork bere etxea hipotekatzea erabakitzen da: // "...ypotecando para la seguridad y paga de ellos, esasauer, como vienes de este dicho lugar y su conzejo, todo quanto se allare ser suio, y como uienes del dicho Don Pedro de Lezo,... la casa donde tiene su auitazion, que linda por una parte con la casa llamada de Tristan sita en este dicho lugar;... como uienes de mi el dicho Antonio de Cobarrubias, la casa llamada el Sableo con un pedazo de tierra robledal perteneciente a ella junto a la parrochial de este dicho lugar,... y como vienes de mi el dicho Capitan Francisco de Artia, un molino con su casa de auitacion, robledal y demas pertenecidos, sita en la feligresia de este dicho lugar sobre el camino por donde desde el dicho lugar, se ba para la dicha Zuidad de San Sebastian y sobre la caseria llamada Araneder sita en la misma feligresia ...» [69. PAM.: C Sekz., 5. Negoz., 2. Sail., 1. Leg., 24-29. orr., (P. San Pedro)]. // 1774ean, eliza berria eraikitzen da. Zaharra, toki aldapatsu eta haize agerian, utzi beharra zen. // 1799an, kontzeju etxea egiten da; kontzejupean, ardandegia [70. PAM.: Actas del Ayuntamiento (Años 1765-1869), or. gabe, (P. San Pedro)]. // Dorre-alkatearekin gertatutako istiluen neurria ematen digu 1801eko san- // pedrotan gertatutako pasadizoak. Ustez bera alkatemakilaz gonbidatua egon behar zuen plazako zezenketa batean hala ez gertatzean, dorrezain zegoen Juan Angel de lñarramendi agertu eta jendea sakabanarazirik, indarrez debekatzen du. Herriko "cargohabiente"ak eta zenbait auzo, Donostiara eramanda, giltzaperatu egiten dituzte hirurogei egunez [71. PAM.: Actas del Ayuntamineto (1765-1869), A Sekz., 1. Negoz., l. Leg., l.Exp., or. gabe, (P. San Pedro)]. // 1802ko Abenduaren 23an egindako udalbatzarraren agirian zera irakurtzen da: // "...luego se paso a tener consideracion de que desde que dan noticia los fragmentos del archivo de este Lugar que ha estado tan expuesto a varias invasiones, y entran desde mediados del siglo diez y seis, han sido muchas las epocas en que este Pueblo, sus vecinos y moradores han sido tratados con el maior vigor por la Justicia de dicha Ciudad de San Sevastian, sobstenida sobre sus gruesos fondos, ya aprisionandolos, ya amenazando, perturbandolos, ya con continuos, largos y costosos litigios" [72. Ibid., or. gabe]. // Auzi haiek, beraz, garrantzizko auziak izan ziren. Halaxe izan ziren baita ere, testuan esaten zaigun bezala, San Pedroko artxiboak jasandako erreketak. Guk, besteak beste, Napoleonen inbasioan eta gerra karlistetan egindakoen berri dakigu. Hona hemen haietako bat: // "Muchos papeles del archivo de este Lugar perdidos en la ultima invasion francesa" [73. PAM.: Cuentas Correspondientes a los años de 1764 a 1844, (P. San Pedro), 134. or. a]. // 1805ean, Donostiatik bereiz egiten da. // San Juan // Hondarribiko udal barrutian sartzen zen honek gozatu ahal izan zuen halako askatasunaz herri barruko gauzetan. Izan ere, erregidoreak aukeratu eta bere errentak administratzea, besteak beste direla, bere esku baitzituen. Portuan, ordea, hura eta bertako mareak noraino, haraino heltzen zen Donostiako jurisdikzioa. // 1549tik, horra hor la iglesia parroquial de San Juan de Larrivera dokumentuetan [74. PAM.: C Sekz., 5. Negoz., l. Sail., l. Leg., 3. Exp., 402. or. a., Venta de Catalina de Lezo de una huerta que la compró la iglesia del Pasaje]. // Pasaiako herriaren kutizia izan den zezen festak 1595. urterako bazuen estimaziorik: // "...la muger de Bartolome de Arbide y la muger de la Tor me han pedido les alquile una bentana para her los toros y no he podido menos azer...” [75. PAM.: Relacciones del Ayuntamiento (1525-1899), E Sekz., 8. Negoz., 1. Sail., 1. Leg., 1. Exp., or. gabe (27 de Junio de 1595)]. // 1597-1598. urteetako izurriteak gaitz eraso zion San Juani, ia populazioaren erdia hilaz. Hark egoera ekonomiko latz batean utziko zuen herria [76. IMAZ, J. M.: "La peste en Pasajes”, Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País II, San Sebastián 1946, 105-108. orr.]. // 1621ean, Santa Isabel gazteluaren lehen harria jartzen da. Handik piska batera: // "...antes pasan por la proximidad de su Castillo de Santa Isabel, que, como llave y defensa de dicho Puerto, se mantiene armado con tropa y guarnicion" [77. DAM.: C Sekz., 5. Negoz., 1. Sail., 3. Libur., 1. Exp., 16. or. a., Documentación referente al pleito litigado entre esta ciudad y la villa de Pasajes (1771)]. // Ugari dira merkatu librea ukatu izanagatik ematen diren pleitoak: // "Informe hecho por el Coronel e Ingeniero en Gefe D. Phe. Crame en 28 de Junio de 1760 en virtud de Provision ... obtenida en 14 de Enero del presente año por la expresada villa del Pasage contra San Sebastian, y para que esta Ciudad no prohiva a las personas de Lasarte, ni otras Republicas de esta Provincia, comprar trigo y venderlo en pan cocido a los individuos de la mencionada villa del Pasage, ni de otros pueblos del Reyno" [78. Ibid., 47. or. g.]. // Eta ez gutxi arrain saltzaileek, aginduz, saldu behar ez zuten tokietara saltzeagatik beren burua sarturik ikusten duten liskarrak: // "...el haber dicha Brigida conducido a Renteria seis arrobas de merluza que para el fin la entregaron las benderesas de la villa del Pasage" [79. Ibid., 20. or. a]. // Iskanbila haietan ez zen faltako piperra eta gatza jarriko zituenik, nahiz eta gero kronistak txantxabidea kendu nahi izan. lkus, bestela, 1556ko ekainaren 14ean Gipuzkoako korregidore Mandojana jaunak bi mugarriri egindako bisitaldiaren berri XVIII garren mendeko kronistak emana: // "Señor Corregidor Mandejana sobre el repaso de los mojones el uno, en el lugar de Lezo, y, el otro, en el Pasaje de allende, junto a la casa de Martisco de Villaviciosa. Y ante señor corregidor le trabucan su apellido de Mandejana en termino vascongado de Mandojana, que quiere decir en idioma vascongado mordisco de macho, o comido // de macho, vilipendiando con la mudanza de la e en la o una persona tan respetable de Justicia y autoridad, de que se deja conocer a lo que se atreberan con San Sebastian y sus Alcaldes" [80. DAM.: C Sekz., 5. Negoz., 1.Sail., 1.Libur., 1. Exp., 37. or. g]. // 1643an, parrokia berria eraikitzen da barnekaldean, itsas ertzetik haratago, ondoan egoteak zekarzkien arazoei saihestuta. // Ondoko mendeetan, diru kontuak direla bide, herri lurrak pixkana-pixkanaka salduz doaz: // "...desde el dia siete de Junio ultimo en adelante se havilito a esta dicha villa ... para la venta de propiedades y terrenos concegiles e imposiciones de sisas para la satisfaccion de cuotas señaladas en los repartos hechos por la nominada Provincia, para ocurrir a los gastos que ocasionan las tropas francesas en su distrito" [81. OPA.: Pasaiako Eskribaniak , 2.321b Leg., 31. or. a]. // Harez gainera, zenbait baserriren hondamendiak kaxkartu zuen oraindik ere gehiago nekazal bizitza: 1833ko karlista gerran lur jota gelditutako baserrien zerrenda ez da nolanahikoa, alajaina: // "'Bordalaborda, enteramente derruida; Bordandia, desvaratada; Arrieder, enteramente derruida con sus tierras; Vidagurutzeta, idem; Gaztelucho, desvaratada; Vidagaray, con su campo destruido; Buena Vista, inhabitable, idem; Eyro, con su campo destruido, idem; Puscazarreta, idem, idem; lzubideta, enteramente arruinada, idem; Charticu, idem, idem; Buenos Aires, idem, idem; Londres, aunque bastante desvaratada, ocupa un inquilino, idem" [82. PAM.: D Sek z., 2. Negoz., 2. Sail., 1. Leg., 1.Exp., or. gabe]. // Antxo eta Trintxerpe // XIX garren mendearen bukaeran, baserri eta etxe txikiz osaturiko paraje haiek haziz joango dira auzo galanta bihurtzeraino. // Antxo // Badiaren hegoaldean, egungo Antxo dagoen lurra Altzako udal barrutian barrena sartzen zen itsas mutur bat zen, Molinao izeneko senada sortuaz; mareabeheran, agerian geratzen zen itsaspea, mareagoran, urpekoa. // Errepide nagusia eta trenbidea egitean, lursail hau badiatik bereizita gelditzen da, Molinao errekako tunelak badiarako bidea ematen duela. Arian-arian eraikigarri bihurtzen dira hango lurrak. // Hemen ere auzi luzerik aipatu behar, horratik. Altzako udala eta bi Pa- // saiena nork eskubide gehiago itsasoari irabazitako lurrotaz ari ziren. 1890eko ekainaren 21eko sententzia batek bi Pasaiei ematen die arrazoi. // 1896an, elizarako lehen harria jartzen da. Lanak aurreratu samarrak direla, terrenoaren lohitsuagatik erori egiten da. Eliza berria 1913an eraikiko da. 1928an, Alameda eta abasto merkatua [83. YARZA, C.: Pasajes Ancho, San Sebastián 1974, 30. or.]. // Altza aldeko baserri batetik hartua dirudien auzo honen izenaz erlazionaturik legokeen dokumentazioa ez da haundia. San Juango lehen bataio liburuan, Joanes de Anso irakurtzen da 1587an: "En veinte y cinco del mismo se bautizo Joanes de Anso, hijo legitimo de los de Anso y Maria Doreayn" [84. EA.: Parrokia liburuak (P. San Juan), 1. Liburua (1587-1611 Bataiatuak), 3. or. g. Altzakoa izanik ere kanpoan, Errenterian kasu honetan hain zuzen ere, bataiatu zen baita ere Molinaoko errotarien semea. Ikus Jan honetan bertan MOLINAO]. 1630eko taberna kontribuzio batean, "Taberna de la de Anso, pipa de andaluz, dieciseis reales" [85. PAM.: C Sekz., 2. Negoz., 1. Sail., 1. Leg., 3. Exp., 50. or. a., Libro de Cuentas (Años 1625-1646). San Juango kontribuzio liburu batean bertakoa ez denik azaltzea ez da harritzekoa, San Pedroko tabernaririk ere azaltzen delako bertan]. 1771ean, San Pedroko baserri izen batzurekin batera: "...nos vimos en la obligacion de requerir a Maria Thomasa de Azcue para que no permitiera entrada alguna en su casa a Manuel de Anzo ni otra persona alguna" [86. PAM.: A Sekz., 1. Negoz., 1. Leg., 1. Exp., or. gabe]. // Geroago, 1800. urtean: // "Manuela de Casares, vecina de la Poblacion de Alza, declara que es dueña de la casa de Ancho, con su manzanal y huerta, sita en esta Población" [87. OPA.: Pasaiako Eskribaniak, 2.316. Leg., 122. or. a]. // Hemen, beraz, zaharrena Anso euskal pertsona-izena genuke, erroman­ tzezko Sancho [88. MICHELENA, L.: "Nombres vascos de persona", Sobre historia de la lengua vasca, 2. Tom., Donostia 1988, 584. or.]. SAN(T)SO egingo litzateke lehenengo, bi txistukarien artikulazio-puntuarekiko asimilazioz; ondoren, hitz hasierako kontsonantea disimilazioz galdurik, Anso [89. MICHELENA, L.:Apellidos ..., 58. zenb.]. // Orain bada, Santxo eta Sanso izen beraren aldagarriak besterik ez zirela kontutan harturik, eta eskribauen artean problema gehiegirik gabe trukatzen zirela jakinik, toponimoaren esplikazio zuzenagoa Santxo gertsona-izenetik txistukariaren disimilazioz sorturikoa dela esanez egin liteke [90. IRIGOIEN, A.: Miscellanea Toponymica et Anthroponymica (I), 1991ko apirilaren 8, Bilbao, 9. or. Xerokopia sistemaren bidez eskuratutako lana]. // Trintxerpe // Mende hasieran, baserriz hornituriko San Pedroko auzo honetan, lehenengo arrantzale etxeak eraikitzen dira Pescadería kalearen hasieran. Herrerako senada gaituz doa geroxeago etorriko ziren garaietarako. // 1930. urteetan arrantza giroak gora egiten du. 193lean, Francisco Andonaegik Araneder baserriaren lurretan eraikitzeko baimena lortzen du. Lau hilabete geroago, Pescadería kalean bost etxe egiteari ekingo dio [91. PASAIAKO UDALA: Hirigintz planarentzako..., or. gabe]. // 1936. urtetik areagotu egingo da populaketa, Galizatik etorritako etorkinez gehienbat. Bera arautu zezakeen bitartekorik eza batetik, eta prozesuaren beraren azkarra bestetik, 1953an jada erdiraino heldua zen. Poblado auzoa dagoeneko egina dago, bai eta Trintxerpeko eliza ere. // Baserriz osatutako auzoa zela genioen arestian; Pasai San Pedroko lehen bataiatu eta ezkondu liburuan haietako batzu azaltzen zaizkigu jaio eta ezkondu berrien sortetxe: // "Joanes de Martinbono (1541); Marota de Araneder (1546); Juanes de Ascue (1561); Donmin de Trencher (1581); Marta de Illumbe (1586)" [92. EA.: Parrokia liburuak (P. San Pedro), 1. Liburua (1541-1591 Bataiatuak; 1565-1580 Ezkonduak), 2. or. g., 8. or. a.,32. or. g., 54. or. a. eta 59. or. a., hurrenez hurren]. // TRENCHER, beraz, 1581ean: Donmin de Trencher. Bai eta 1625ean ere LOPE DE ISASTik emana, Donostiako Pasaiako jatorrizko etxeen izenak komentatzerakoan: "La casa de Trencher" [93. ISASTI, Lope de: Compendio historial.., 95. or.]. // 1658an, "caseria Trincher” [94. PAM.: E Sekz., 4. Negoz., 1. Sail., 1. Leg., 1. Exp., 17. Piez., 17. or. a. Escritura de censo de mil ducados de principal y cincuenta de venta anual sobre bienes del lugar y enfavor de doña Petronila de Londres]. // Alternantzia, berriz ere, 1705ean: // "En 13 de abril de 1705, segun las Ceremonias que dispone el Manual Romano, a una hija legitima de Pedro de Verecoechea, vecino de aqui y vive en Trencher, y de Theresa de Alonso, vecino deste lugar, pusieronla el nombre de Maria Manuela de Verecoechea " [95. EA.: Parrokia liburuak (P. San Pedro), 4. Liburua (1694-1727 Bataiatuak), 25. or.]. // Gaskoin jatorriko toponimoez ari zirela, Trencher toponimoaren galde eginik SERAPIO MUGICAk zuzendutako gutunari erantzunez, FRANCISCO CARRERAS Y CANDIk, 1921ean, katalaneraz Trincher eta Trinchería leinu izen zaharrak bazirela zioen [96. MUGICA, J.: "Los Gascones en Guipúzcoa •, BRSVAP XXIII, 1967ko separat., 10. or.]. // 3. EUSKAL ETA GASKOIN HIZKUNTZAK // Ezin lehen parte hau utzi bi hitz, bederen, egin gabe Pasaiako toponimian partaide zuzenak izan diren bi hizkuntzoz. // Esana dago zenbaitek halako batasuna ikusi ohi duela apezpikutegien eta euskalkien mugen anean, bailara honi dagokionez. // BONAPARTErentzat, berriz, bi Pasaiak gipuzkoarrak ziren hizkuntz kontuan [97. YRIZAR, Pedro de: Contribución a la dialectología de la lengua vasca, 2. Tom., San Sebastián 1981, 250. or.]. Iritzi honetakoa da KOLDO MITXELENA ere: hara zer dioen PEDRO DE YRIZARrek MITXELENAren iritziaz, gai honetaz: // "Para él -y su opinión es doblemente autorizada en este punto, por ser natural de Rentería- en su pueblo natal se habla prácticamente igual que en Lezo y muy distinto que en ambos Pasajes, cuyas hablas se asemejan más a la de San Sebastián, incluso en el caso de Pasajes de San Juan, que se encuentra separada por la bocana del puerto y relativamente lejos de San Sebastián, por lo cual sería lógico esperar una mayor semejanza de su habla con la de su vecino Lezo que con la de San Sebastián" [98. Ibid.]. // Lurrotara, Antso Jakitunak emandako foruak erakarrita, etorri zen Baiona aldeko gaskoin jendeak ekarri zuen mintzairaren eraginaz orain baino lehen mintzatu zaigunik bada: GAMON, CAMINO, SORALUCE eta SERAPIO MUGICA kasu. Azken honek, 1922an oraindik ere, behinolako Pasaiako gaskoin hizketaren hondar zenbait jasotzeko abagunea du, gai honetaz arduraturik dabilela. // XIV eta XV. mendeetakoak dira eragin haren poderioz gauzatu eta guk Pasaian ezagutzen ditugun lehen gaskoin toponimoak, tartean gerora herriari izena emango ziona. 1374ko dokumentuan, esan bezala, el Pasaje eta baita el puerto del Pasaie ere azaltzen zaigu: // "...quel dicho conçeio de Oyarço que conosçian e otorgavan ma­ nifiestamiente que! puerto del Pasaie llamado de Oyarço que de sienpre aca sin contrario de memoria de ornes nin de previlleios nin de cartas fuera e era termino e de su termino e jurediçion del dicho cornçeio de Sant Sevastian e que commo suyo propio lo avia tenido e poseydo e tenia e poseyere...” [99. EAM.: B Sekz., 1. Negoz., 1. Libur., 9. Exp., pergaminoaren 49 eta 50. lerroak] (1374). // S. MUGICAk Pasaiak duen herri-izenaren galde eginda, zera erantzuten zion H. GAVELek: // "Ninguno de los gascones a quienes he consultado tiene noticia de que la palabra passadye, que es el equivalente de la forma castellana pasaje tenga o haya tenido el significado de puerto, siendo su acep- // ción usual la de paso opasadizo, o sea 'acto de pasar' o 'sitio conveniente para pasar'. De esta última acepción pudo derivarse el nombre de Pasajes. Es posible, después de todo, que en el gascón de Pasajes la misma palabra haya tomado el significado de puerto pues semejante extensión de sentido no tendría nada de inverosímil y no sería difícil de explicar. // La palabra passadye se solía escribir passaie en gascón antiguo. En el gascón de hoy se escribe, según las regiones, passadye o passadje conforme a la pronunciación, pues existen efectivamente las dos maneras de pronunciar según las variedades dialectales: (la j representa casi el mismo sonido que en francés, de manera que la combinación dj representa un sonido que también existe en muchas variedades del dialecto vizcaíno; en cuanto a la combinación dy, representa un sonido análogo al de la d palatalizada o de muchos dialectos vascos). Se puede afirmar que la g de la antigua grafía gascona passage expresaba ya estos dos mismos sonidos" [100. MUGICA,J.: Los Gascones en Guipúzcoa..., 19. or.]. // SIMIN PALAYen hiztegian honako hau irakurtzen da: passàdje 'Passage, défilé; chose qui passe; action de passer, traversée, voie' [101. PALAY, S.: Dictionnaire du Béarnais et du Gascan modernes, 3. edizio osatua, Paris 1980. Ikus PASSADJE]. // GOÑI GAZTAMBIDEk, aipatutako artikuluan, XV. mendeko Pasai San Pedroko auzoen artean zegoen gaskoin jatorriko konponenteaz atentzio ematen du [102. GOÑI GAZT AMBIDE, J.: "Fundación de la iglesia de San Pedro..., 7. or.]. // Eman ere atentzio ematen du, indarrean zegoen mintzaira baten adierazgarri agian, euskal jatorrikoen artean ere gaskoin izendun zenbait ikusteak. Esaterako, 1555ean Valladolideko kortearen alkatea zen Palomaresek egindako amojonamenduan izenok azaltzen zaizkigu San Juanen: // "...Marota de Diaçabal, su muger,... e de Joanicot de Ydiaçabal,... e la casa de Jaumot de Çelay,... e la casa de los herederos de Joanot de Ygueldo,... e la casa de Mingot Decheberri,... e la casa de Joaneta de Gabiria....” [103. DAM.: B Sekz., 1. Negoz., 1. Libur., 2. Exp., 137. or. a. eta or. g., Mojonamiento que hizo el Alcalde Palomares sobre la Jurisdiccion de los Pasajes con esta villa de San Sebastian y la de Fuenterrabia. MARCEL-FRANÇOIS BERGANTONek Mingot ematen digu, besteak beste, DOMINGOren kide gaskointzat; JUANA eta JUANenak: Johanete, Joanicot, Joanot; MARIArenak: Marote; SANTIAGOrenak: Jacmot (BERGANTON, M. F.: Le dérivé du nom individuel au mayen age en Béarn et en Bigorre, Paris 1977, 209, 236-237, 241 eta 236. orrialdeak, hurrenez hurren]. // XVIII. mendearen bukaeran CAMINOk, gai honetaz ari zela: // "...pues sólo ha quedado y es usual dicho dialecto en ambos Pasajes, y de allí a menos de un cuarto de legua, nada entienden semejante idioma" [104. CAMINO, J. A.: Historia..., 56. or.].
(...)

(...)
2. TOPONIMIA NAGUSIA // PASAIA [...] OHAR LING.: Bere komentariorako, ikus Euskal eta Gaskoin hizkuntzak. Bertako auzo-izenetarako, berriz, Hiriguneak
(...)

(...)
DOK. [...] Pasaya (Ahoz. Trad.)
(...)

(...)
064-08 122
(...)

(...)
040-64 058
(...)