Leku-izenak

(...)
1170 m
(...)

(...)
1066 m
(...)

(...)
1066 m
(...)

(...)
1074 m
(...)

(...)
1066 m
(...)

(...)
1066 m
(...)

(...)
1066 m
(...)

(...)
1066 m
(...)

(...)
1066 m
(...)

(...)
1066 m
(...)

(...)
1066 m
(...)

(...)
1066 m
(...)

(...)
ayala/aiara
(...)

(...)
urduña-orduña
(...)

(...)
c. de orduña, losa, amurrio y ayala
(...)

(...)
Pico Tologorri. Sierra Salvada (Ayala)
(...)

(...)
Garobel: Tologorri (1066)
(...)

(...)
086-59 017
(...)

(...)
AMURRIO
(...)

(...)
Gailurra / Cima: ED50 30T X 494136, Y 4763007, alt. 1073 m. // Gorobel mendilerroan dagoen 1073 metroko mendia da, iparraldetik miresten dutenei eskaintzen dien soslai lerdenagatik oso ezaguna. Aiarako Sopeñako lur apalek bat-batean mendietarantz gora eginda, Angulo eta Barrerilla mendateen artean mendilerroak marrazten duen malkar saila osatzen dute. Iturrigorri malkar sail horretako punturik deigarrienetako bat dugu, eta horregatik neurri izugarrietako berezko mugarritzat hartu ohi da. Agian arrazoi horrengatik, bost lur-barruti desberdin elkartzen dira ia-ia gailurrean bertan: Aiarako Agiñaga kontzejua, Urduñako Belandia eta Lendoñogoiti kontzejuak, Ponata izeneko barrendegi amankomuna eta Gorobel mendilerroan dauden erabilera amankomuneko belardiak. Hara heltzeko abiapuntu ohikoena Lendoñogoitin dago, Senda Negra izeneko ibilbide harrigarrian gora Barrerilla mendi-lepora heltzen dena, baina Agiñagatik ere joan daiteke Menderdiga mendi-lepoa zeharkatuta edo, ez hain ibilbide ederrean, hegoaldetik Burgosko Llorengoz herritik abiatuta. // Etimologia gardeneko euskarazko toponimoa da, iturri izena, gorri izenondoa eta, antzina, -a mugatzailea ere eraman zuena. Duen esanahiak, beharbada Barrerilla mendi-lepotik gertu dagoen iturburu xumeari egin diezaioke erreferentzia. Eskualdeko erabileran ohikoa da Iturri > Tolo aldaketa egitea eta hortik dator Tologorri herri aldaera, nahiko hedatuta dagoena. Baina ez da kasu bakarra, Menagarai kontzejuko Iturribarria auzoaren iruzkina egitean jadanik aipatu genuen bezala, oso bilakaera errekurrentea baizik, herri hartan deitura kidea ere Tolibarria esaten delarik gainera. Era berean, Aiaratik hurbil dagoen Laudioko Olarte auzoko Iturrigorri izeneko iturrirako, ahoz Tulugurri eta Turrugurri aldaerak erabili ohi dira. Euskararen galerari eutsitako fenomenoa dirudi, baina ez da hedatu Aiara osora eta Tologorri era modernoa ezagutu arren, hiztun askok jatorrizko Iturrigorri aldaera erabiltzen dute oraindik ere. Izen osoa dokumentatzen dugu 1452an artikulu eta guzti: puede e deben pascer las yerbas e veber las aguas e comer la grana e cortar los montes en las Sierras de Salbada e Iturrigorria como ataja el Pico de Iturrigorria [7 Salazar, 1989, 126. or.]. Era berean, mendilerroaren erabilerari buruzko epaiaren 1514ko data daraman kopia batean, eremu honetako zenbait leku-izen dokumentatzen dugu: // «Otrosy, mandamos que los vezinos de la çerca de / Vylanno, que son vezinos de la dicha çibdad de Orduna, que / pueden paçer e pascan las yerbas con sus ganados / en la syerra de Cobata e Yturrigorria e veban las agu / as de sol a sol e no mas, e que puedan cortar los montes / e comer la grana en las syerras de Yturrigoria con los / de la dicha çibdad de Orduna, e que en la dicha syerra / de Cobata» [8 Enríquez, 1994, II. lib., 38. dok., 394-395. or.]. // Askoz ere beranduago aurki daiteke artikulu hori, hala ere, zeren 1893. urteko dokumentazio ofizialean Iturrigorria eraren lekukotzaren bat edo beste aurkitu baitugu. Den legez dela, ahozko erabileran -a mugatzaile horren aztarnarik ez aurkitzean, uste dugu ez dela berreskuratzeko ahaleginik egin behar
(...)