Leku-izenak

(...)
Donación de muchas iglesias al monasterio de san Felix de Oca en 21 de mayo de 864 [1 Hala transkripzioa nola gaztelaniarako itzulpena Llorenteren bildumatik jaso da hitzez-hitz, 1807, III. liburukia, 98-102. or.]. // Archivo de San Millán, becerro gótico, fol. 45, y galicano, fol. 108 [...] Id circo concedo et confirmo ad atrium predicti sancti Felicis aukensis meos monasterios qui sunt in loco vocabulo Sub-Angulo sancti Iohannis de Barcena et sancti Fabi, en sancte Eugenie cum suas hereditates et suas regulas et suas iacencias et defesas in montes ermos, et poui terminos de hereditates vel de exitus in hac regula, de illo loco qui dicitur Coba de Ezquti usque ecclesia sancti Micaele et ad illum ribum de Rozas et sancti Romani de Flabione, et per Alzaparapos usque illo ribo de Longas; et pergis ipso termino ad Pennaforata, deinde per medium monte de Mannata usque ad illa ciconia de Salbata et ad illa Ponnata [...] Et concedo ad sancti Felicis dibisiones pro suos ganatos ad pastum in montes, in fontes, in exitos, et introitos, de sancti Micael usque ad illa coba de Ezquti, et ad illa Ponnata, deinde ad sancti Romani de Flabione, dein Alzaparapos, deinde ad ribo de Longas et de penna ad penna usque ad illa ponnata, ita ut ad isto ganato de sancti Felicis non inquirat aliquis homo montatico [Concedo, pues, y confirmo al atrio del citado san Felix de Oca mis monasterios, en un lugar que dicen Baxo-Angulo (3 Baxo-Angulo. El valle de Angulo constituye parte del de Mena: no hay pueblo alguno que se llame Baxo-Angulo, pero sí uno nombrado Encima-Angulo. Como quiera, los tres monasterios que aquí se donan de san Juan de Bárcena, san Fabio de Mena, y santa Eugenia de Angulo, estuvieron en el valle de Mena, y todos tres eran propios del conde, por lo que según la disciplina de su tiempo podía enajenarlos o anexarlos a otro monasterio como lo hizo a san Félix de Oca), y son san Juan de Bárcena, san Fabio y santa Eugenia, con sus heredades, reglas, adyacencias, dehesas y montes yermos; y acoto los términos de las heredades y salidas de esta regla desde la cueva de Ezcuti hasta la iglesia de san Miguel y el río de Rozas, y hasta san Roman de Flabion, y por Alzaparapos hasta el río de Longas, y va el término a Peñahoradada, después por en medio del monte de Mañada hasta la cigüeña de Salvada y la Poñada (...) Y concedo a san Félix el derecho de divisa para pastos de sus ganados, en montes, fuentes, salidas y entradas desde san Miguel a la cueva de Ezcuti, la Poñada, san Roman de Flabion, Alzaparapos y río de Longas, y siguiendo la peña hasta la Poñada, con el fuero de que ningún hombre pueda pedir montazgo al ganado de san Félix]
(...)

(...)
Catálogo Montes Utilidad Pública Álava dok.
(...)

(...)
1234 m
(...)

(...)
1178 m
(...)

(...)
1184 m
(...)

(...)
Geodesia-erpina. 1178 m
(...)

(...)
Erbiko mendia eta kobazuloa
(...)

(...)
1178 m
(...)

(...)
1178 m
(...)

(...)
Urruela dok.
(...)

(...)
1178 m
(...)

(...)
1178 m
(...)

(...)
Kokapena: agiñiga-menerdiga-atatxa-eskutxi; Mendilerroa: salvada-arzena;
(...)

(...)
1180 m; Kokapena: salvada; Mendilerroa: salvada-arzena;
(...)

(...)
1178 m
(...)

(...)
1178 m
(...)

(...)
monte y cueva de Erbi
(...)

(...)
ayala/aiara
(...)

(...)
086-50 027
(...)

(...)
Campo Escuchi. Sierra Salvada (Ayala)
(...)

(...)
1180 m. 1. mailakoa. Salbada
(...)

(...)
1185 m.
(...)

(...)
086-50 027
(...)

(...)
864an Salbata eta Salvata daude dokumentatuta. Agiri horretan bertan [Bienandanzas e Fortunas] aipatzen da Ezquti haitzuloa ere, gaur egun Eskutxi, mendilerroko gailurrik altuena] [...] Gailurra / Cima: ED50 30T X.490191, Y.4765450, alt. 1185 m. // Gorobel mendilerroaren punturik gorena dugu, baita Aiarako lurraldeena ere. Haren gailurraren ingururaino heltzen dira alderdi horretan mendilerroaren oinetan dauden Aiarako kontzeju guztien jurisdikzioak, zenbaitetan oso lur zerrenda estuen bitartez bada ere. Lur aldapatsu horiei etekin zuzena atera baino gehiago, horren helburua mendilerroaren goialdeko alderdietako erabilera eta ustiaketarekin zerikusia izango zuten kontu guztietan kontzeju horien eskuhartzea bermatzea litzatekeela dirudi. Eskutxiko iparraldeko magalean gora heltzen dira Añes, Lexartzu, Erbi, Ozeka, Menoio eta Salmantongo eremuak eta mugak. // Izena 864. urteko emate dokumentu ezagunean jasotzen da lehenengoz eta Ezquti eran ageri da: coua de Ezquti, et ad illa Ponnata. Agerikoa da euskarazko hitz konposatua dela, (h)aitz izenaren gainean osatua, mendebaldeko euskalkietan oso antzina atx aldaera bustia eman zuena. Izen horren atzean guti hitza ageri da ‘txikia, xumea’. Osagai bien elkarketak euskaraz oso ohikoak diren egokitze fonetiko batzuk ekarri zituen: haitz-guti > aiz-guti > ez-kuti > es-kuti > es-kutxi. Aipatutako lehen hiru urratsak euskaraz oso ohikoak diren fenomenoak dira eta Euskal Herriko hainbat toponimotan aurki daitezke, hala nola Aizkorri, Axkorri eta Askorri (< haitz-gorri), Jaizkibel eta Eskibel (< haitz-gibel), Astobitza (< haitz-hobi-tza)... Amaierako -txi horren garapena, ordea, lokalagoa da. Aiarerrian arrunt samarra da -ti amaierak -txi aldaerara pasatzea, barruti, goiti eta beiti bezalako osagaietan aurkitzen den fenomenoa, eskualdean barrutxi, gotxi eta betxi bilakatu zituena. Honi buruz ikus bitez beste zenbait izenez aritzean egindako iruzkinak: Betxi (Izoria), Pizparrutxi (Lanteno), Aretxabajo (Menagarai), Barrutxi (Menoio), Zabalbetxi (Murga) eta Mugaburugotxi (Olabezar)
(...)