Leku-izenak

(...)
Nafarroako toponimian oso arrunta da leku-izen hau, eta gure alderdian ere behin baino gehiagotan aurkitu dugu [Agezan Aquilar [àkilár] dugu, eta Galipentzun elementu honetaz beronetaz horniturik dagoen Bartiquilar [bàrtikilár]. Erromantzeko Aguilar-en ordain euskaldunez ikus aipatu bi sarrera horietan dioguna.]. Aguilar-en izen euskaldunaz ikus Akirazabal sarrera. Esperatzekoa zenez, Aguilar mendia da, zehazkiago esan, mendi baten gailurra eta isuralde bat. Mendi hau herriari begira dagoen oraingo Alto del Guarro (behinolako Urkamendia itxura guztien arabera)-ren eguzkialdea da. XVIII. mendeaz geroztik Aguilar alto eta Aguilar bajo bereizten dira, lehenak La Cruz-etik hurbilen dagoen eremua adierazten duela, eta bigarrenak hegoaldekoa, Santa Fe aldera dagoena. Bi zati hauek "corraliza" edo "aborral"-tzat hartzen dira XIX. mendean (ikus oraingo egoeraz Corraliza sarreran dioguna). Aguilar alto auzoen aziendentzat altxatua zegoen, Dorrondiaga eta Erripazarreta-ren arteko El Vedado bezala. Portillo de Aguilar alto Alto del Guarro-ren aldamenean dago, Carretera de la Sierra-n, Sulunbatezoko (Zonbolozoko orain) gainean. Portillo de Aguilar bajo Santa Fe-ra iritsi aitzin, Makarreta aldera doan lasterbidea hartzen den puntuan dago, Carretera de la Sierra-n hau ere. 1828an hauetako edozein izan zitekeen Portillo de Aguilar dokumentatzen da. 1717ko Aldabea de la parte de Aguilar edo Aldabea de hacia Aguilar Aitzandieta-ko Aldabea da, Larziaga aldea, Aguilar-ez beste aldeko mendi mazela, iparragerria.1708ko Alto de Aguilar gaurko Alto del Guarro eta behinolako Urkamendia bera da, irudiz (ikus sarrera hau). Alderdiko idoia orain Balsa del Veterinario deitzen dena dela dirudi. Lehen, halere, bazegoen orain desagertu den beste idoi bat Aguilar-en, eta agian azken hau izanen zen dokumentazioan aipatzen dena. Barranco de Aguilar Aguilar-en sortu, eta Santa Fe eta Pipiratu dermioetako errekastoekin bat egin ondoren, Akirazabal, Busa eta Otrollos gurutzatu eta Pitillasko lurretan sartzen den erreka da. Erreka honek zeharkatzen dituen dermio guztien izenak hartzen ditu, aldian bat jakina. Barranco de Akirazabal, Barranco de Busa, Barranco de Otrollos. 1743ko Cantera de Aguilar egun ez da ibiltzen [Cantera, canto edo cantón ez dira ibiltzen Uxueko gaurko toponimian. Halarik ere, cantera hitza ezaguna da herri honetako hizkera arruntean.], baina Aguilar-en goiko aldea adierazten duela kontu egin daiteke. Monte de Aguilar izenarekin Aguilar osoa, goikoa eta behekoa, ematen da aditzera. Urangaren arabera 1817an labakitu zuten mendi hau, Txutxu, Pipiratu eta besterekin batera [UM, 81. or.]. Gure egunotan biak izendatzeko Los Aguilares ibili ohi da, Galipentzun Aurino alto eta Aurino bajo aditzera emateko Los Aurinos esaten den era berean (ikus Galipentzuko Aurino sarrera).
(...)

(...)
Ikus aurreko sarrera.
(...)

(...)
Boyeral, Galipentzuko izen bereko toponimoa aztertzean esan denez, herriko aziendentzat altxatzen den mendia ohi da (azienda larriak nahiz azienda xeheak alatzen ziren bertan). Uxuen toponimo hau 1892ko katastroan ediren dugu estraineko aldiz, eta Carasol del Vedado-rekin identifika daitekeela dirudien arren, Aguilar ere izan daiteke, hondar hau eguzkialdea ezezik "boyeral"-a ere bazenez gero.
(...)

(...)
*Esquilonis > *Ezkiroitz > Ezkirotz. La pérdida de la semiconsonante [w] del grupo qu- [kw] es conocido es castellano (aquila(m) > águila [áɣila]) y también en euskera (Akirazabal < akira + zabal, término de Ujué, N, que limita con el de Aguilar, también de aquila, SALABERRI, 1994, p. 717-718)
(...)