Leku-izenak

(...)
[-As/-az, -es/-ez, -iz, -os/-oz, -us bukaerak. Uxue] 1534ekoa den lehen agerraldian Munos dugu [NAO, Comptos, 550. zkia.], baina aurrerago bestelako aldaerak ere agertzen dira: Munoz (1602 [PRA-Oibar, 10. k.]), Munuz (1606 [Id., 12. k.]), Muñoz (1628 [PRA-Kaparroso, 33. k.]), eta Munus (1733 [PRA-San Martin, 34. k.]). Ikusten denez, -os-ez bukatutako aldaeraren ondoan, -oz-ez eta -us-ez amaitzen direnak ere baditugu [Mitxelenak, Galipentzuko Inbilos aztertzean esan bezala, Ubillos / Ubillus-en (AV 161. or.) (h)uts proposatzen du bukaeraren iturritzat]. Cf. Nafarroa Behereko Bunus herri izena, Bunuze, Bunos XIV-XV. mendeetan [Orpustan, TB, 76. or.]. Toponimo honen etimologiari dagokionez, badirudi lehen aipatu ikerleek diotenean oinarrituz Munos / Munoz Munioiz-etik eratorri behar dugula, eta hau, bere aldetik, *Munionis (< Munius)-etik. Honekin bat letorke, gainera, sudurkari sabaikariaz hornitua edireten dugun Muñoz aldaera. Dena den, agirietan azaltzen diren mugak eta erreferentziak aintzat hartuta badakigu gaurko Santa Maria la Blanca ermitatik hurbil zegoela, muinoak ugariak diren goi-lautadan, eta beraz ezin da osotara baztertu euskarazko muno, muino-rekiko lotura. Uxueren mugakide den Lergan, adibidez, muino-ren eratorria bide den Munikotxorrotx daukagu (ikus sarrera hau). Beste aldetik, eta esan bezala, Munuz eta Munus itxurapean ere edireten dugu, eta hortaz etimologia lehen begiratuan zirudien bezain garden eta agirikoa ez dela ondoriotu beharko da. 1603an, gainera, aztergai dugun toponimoarekin zerikusia izan lezakeen Munuculeta azaltzen da [PRA-Oibar, 11. k.].
(...)

(...)
[-As/-az, -es/-ez, -iz, -os/-oz, -us/-uz bukaerak] -Otz bukaerari dagokionez [AV, 144-145. orr.], Mitxelenak batzutan hotz izenondoarekin lot dezakegula (Araoz, Iturrioz, Berrospe...), baina gehienetan esanahi hori ez duela uste du (Almandoz, Azpiroz...). Ikerle honek dioenez, -oz-ez bukatu herri-izenek mendebaldeko muga bat dutela dirudi, behinolako lurralde baskoiaren barruan. Erromantzez -oz-dun izenek azentua ezkerretatik hasita bigarren silaban eraman ohi dute (Madóz, Oróz, Uztárroz, Vidángoz), baina hau ez dator bat -ués-ez bukaturiko forma diptongatuek dutenarekin (Navascués), ez eta erronkarierazko azentuaketarekin (Nabaskóze, Uztarróze [Zaraitzuko azken euskaldunen ahotan herri-izen hau Uztárroz, Uztárroze, ústarzè, Ustárze da. Bidangoze-k honek baino azentuaketa dantzariagoak ditu. Ikus honetaz, NHI, 124-125. orr.]) ere. Irakasle errenteriarrak -o(t)z-en ondoan -os amaiera ere agertzen dela dio (Galdos, Obanos, Ubillos...), eta azken toponimo honen aldaeratzat, -us-ez bukatutakoa ere biltzen du (Ubillus, alegia). Bere ustez, -us hori hizkera arrunteko huts izan liteke [AV, 161. or. Honela dio Mitxelenak -(h)uts sarreran: "«vacío» «mero, puro, simple». Eleizalde (Ind. el. 24) propone esta etimología para Zarauz «jaro puro»; cf. Arcauz, Echauz (Echaus, Echaux). La cualidad de la silbante supone, sin embargo, una grave objeción. Sería más hacedero buscar (h)uts en Ubillus, Ubillos, por ejemplo". Toponimo honetaz ikus Galipentzuko Inbilos sarreran dioguna]. Gure alderdian, ikusiko dugunez, mordoxka dira -os (ez -ós) duten toponimoak, bereziki Galipentzu eta Uxuen, eta -as (ez -ás)-ez bukatzen direnen aldamenean azaltzen dira, nahiz ez aldaera gisa. -Os / -oz / -us / -uz txandaketa Uxueko Munos-en baizik ez da dokumentatzen, eta gainerakoetan beti amaiera bera ohi dugu.
(...)

(...)
Izen honen etimologiaz ikus -as / -az, -es / -ez... atzizkiei eskaini atalean dioguna. Modu ezberdin askotara edireten dugu, baina denetan zaharrena eta arruntena Munos dela esan daiteke. Munos 1534eko Uxueko despoblatuen zerrendan agertzen da aurrenekoz; geroko erreferentziei esker badakigu Santa María la Blanca-ri hurran zegoela, erreka baten ondoan. Erreka hau San Nicolás iturritik jaisten dena izan daiteke nahiz Santa María la Blanca igarota altxonbidearen ondotik hasten dena. Nolanahi ere, garbi dago XIX. mende arte [1829an aurkitu dugu azkeneko aldiz.] bizirik egon zen toponimo honek La Sierra-ko ermitaren aldameneko eremua izendatzen zuela.1780 eta 1783ko torre de Munos edo torre de Munus despoblatuaren zaharkina zen [Torre edo Torraza de Akirazabal, Torre de Basandia, Torre de Villantigua, Torraza de Mostrakas…ere baditugu. Hauetatik bakarrik Akirazabal-eko La Torraza dugu bizirik orain.].
(...)

(...)
[-As/-az, -es/-ez, -iz, -os/-oz, -us/-uz bukaerak] Julio Caro Baroja-ren arabera [Materiales, 102-109 eta 125. orr.] -iz-ez bukatzen diren toponimoen iturria -icus, -icius, -cius amaiera duten patronimikoen genitiboan bilatu beharra dago. Gero "arau" hau zabaldu eta analogiaz -iz-ez amaiturikoez landara -az, -ez, eta -uz-ez bukatutakoak ere sortuko ziren. Autore honen ustez zaila da herri-izenetako -iz bukaera, zenbaitek proposatu duten bezala, euskal haitz 'harkaitz' hitzetik atera izana. Atzizki hau duten izenen hedadura geografikoari dagokionez, batik bat Araban, Bizkaian eta, -ain atzizkiaz gertatzen zen moduan, Nafarroako Erdialdean agertzen direla dio. -Iz / -iza pareez, berriz, genitibotik heldu den -iz atzizki hutsaz nahiz atzizkiaz gehi artikuluaz osaturik daudela uste du, bigarrena latineko -tia-tik ere atera zitekeen arren. Beste alde, eta beti J. C. Barojaren eritziz, -oz bukaera duten izenak [Id., 110-113. orr.] ez dira euskarazko hotz izenondoarekin lotu behar, ez eta, Nafarroako ekialdeko eta iparraldeko -otze aldaeran oinarrituta, ugaritasuna adierazten duen -tze berrekailuarekin ere. -Oz bukaerak Araban, Gipuzkoan eta Bizkaian duen maiztasuna, -ain-ekin agitzen den bezala, oso txikia da Nafarroan duenaren aldean. Jatorriaz den bezainbatez, herrialde honetan (Nafarroan) edireten ditugun -oz-ez amaitutako toki-izenak, -iz, -az, -ez eta -uz-ez amaitutakoak bezala, patronimikoekin lotu behar direla uste du: adibidez, Munoz, Ilurdoz, Izanoz eta Uztarroz toponimoak Muno, Ilurdo, Izani eta Ahostar izenetatik atera ahal izan dira. Autore honen eritziz ez dago garbi zergatik aurkitzen ditugun batzutan -iz edo -oz-dun izenak, eta beste batzutan -ain-dunak (cf. Urdaniz / Urdanoz / Urdiain).
(...)