Leku-izenak

(...)
Hemen haitz 'harkaitz, harri', -pe- 'behe', 'azpi', eta -aga ditugu. Kasu honetan, aurreko bi toponimoetan ez bezala, aiz- > ez, es-ren ordez, aiz- > az- dugu, hasierako bokal honen ondoko -z- bere horretan gordetzen dela ia beti (1825eko Aspiaga-n izan ezik). Orain ezezaguna den honek Turtunbera eta Galaputzu artean behar zuen, Lergako bidea eta Altxunbidea bertatik igarotzen baitziren [Lergako bide eta altxonbide horiek ez dira gaurregun Lergakoak Uxuera etortzen diren Txutxu-ko bidea, Turtunbera-tik, Portillo de las Pilas-en barrena, Paso de las Pilas-a doan altxonbidea baizik. Hemendik goiti egingo zuten uxuetarrek Lergara joateko, Andiaga-n barrena (ikus Camino de Lerga sarrera).].
(...)

(...)
[Dermio baten zatiketa. -Bea/-pea] Posposizio honek bi aldaki dauzka: kontsonante ahostuna duena (be), eta kontsonante ahoskabea duena (pe). Hau batzutan ingurune fonikoak inposaturikoa bada ere (Uxuen, esate baterako, Aizpeaga < (h)aitz + be + -aga), beste batzutan berezko gauza da (Ezpondabe Eslaban / Ezpondapea Morionesen), eta beraz posposizio honek bi aldaera libre (arestian aipatu direnak) dituela esan dezakegu. Bi aldaera horiek ez daude geografikoki banatuak; Uxuen esaterako biak ditugu: Aldabea, Buzakabe, Drindabe, baina Morape [Leku-izen hau, dena den, ez da oso adibide ona. Ikus Uxueko Morape eta Moratea sarreretan dioguna]. Eslaban ere aldaera ahoskabedun eta ahostuna aurkitu ditugu: Bidapea baina Ezpondabe. Gainontzeko herrietan, berriz, beti herskari ahoskabea duen aldaera azaltzen da [Antza denez, kronologikoki lehena behe da; gero, eta txistukari ondoko kokapenaren ondorioz, honen aldaera hutsa den pe orokortuko zen eta noranahiko egin]: Zerradopea (Lerga), Gurutzepea (Ageza), Etxepea (Zare), Elizapea (Ezporogi), Alorrandipea (Leatxe). -Bea, -pea-k 'azpia' adiera du, eta sarritan gaina-ri kontrajartzen zaio, baina ez beti, azken honek beste balio bat ere izan dezakeelako, aurrerago ikusiko denez. Hortaz, Ezpondabe edo Ezpondapea 'ezpondaren azpia' da, Bidapea 'bidearen azpiko aldea', Zarebidegaña (Moriones), edo Oibarbidegaña (Leatxe) Zarebidea eta Oibarbidea-ren (hots, Zareko eta Oibarko bideen) gaineko aldea diren bezala. Garbi dago, horrenbestez, -pea eta -barrena diferenteak direla, lehenak zerbaiten azpia adierazten duen bitartean, bigarrenak dermio baten behereneko alderdia izendatzen duelako.
(...)

(...)
[-Aga atzizkia gure eskualdean. Uxuen] Haitz 'harri', pe 'behe', 'azpia', eta -aga-z osaturik dugu [Jimeno Juríok (TCPCG, 327 eta 376. orr.) Aizpe bildu du Getzen, eta Aizpea (Peñape orain) Zubitzan. Hemen Uxueko toponimo bera daukagu, baina lekua adierazten duen -aga-z gabetua] (cf. Galipentzuko Sopenas).
(...)

(...)
Las voces arbe y bizka(h)i, que evidentemente funcionaron como apelativos en lengua vasca, en la actualidad son formas absolutamente arcaicas, y ello puede acaso explicar el hecho de que en las estratificaciones se constaten menos variantes, lo que no ocurre con Axpe / Aspe / Aizpe / Azpe, en cuya base nos encontramos con (h)aitz / atx, como primer elemento, apelativo que tiene en la lengua continuación en el presente sin modificaciones sustanciales
(...)