Leku-izenak

(...)
Gezaribarrena-k El Riacho-ren aldameneko eremua adierazten bide zuen, Camino de los Molinantes-en ondokoa. Eslaban ere Gezaribarrena genuen antzina, Gezari abajo egun, eta Agezan Gezari bajo (ikus sarrera hauek) dugu.
(...)

(...)
Galipentzu ondoko alderdia adierazten du, Gezaribide edo Camino de Gezari-tik auzo herri horretako mugarainokoa. Hortaz, Eslabako Gezari abajo edo honen baliokide euskalduna zen Gezaribarrena bera dela esan dezakegu, adieraz eta zabaleraz.
(...)

(...)
[Dermio baten zatiketa] Aipatu ditugun hiru posposizio horiek (-goiena / -artea / -barrena) herriaren hiru alderdi nagusiak izendatzeko erabiltzeaz landa, beste izen (posposizio nahiz generiko) mordoxka batekin batera, dermio zabal baten alde ezberdinak adierazteko ere ibiltzen dira. Hiruak toponimo ber bati erantsita gutxitan ediren ditugu hor barna, eta gure eskualdean sekulan ez, herrietan ez bada. Alabaina, honek ez du esan nahi hiruak batera erabiltzen ez zirela (edo ez direla), dokumentazioan hiruak toponimo berari itsatsirik ediren ez ditugula baizik. Exenplutako, Eslaban Gezari toponimoa dugu, eta honekin batera dermio beraren alderdi ezberdinak adierazten duten Gezarigoiena / Gezari arriba eta Gezaribarrena / Gezari abajo [Barrena-k (gure eskualdeko) toponimian beheko alderdia adierazi ohi du, ez hizkera arruntean bezala barnekoa, barrukoa. Urbasa-n, ordea, azken adiera hau dauka, Satrústeguiren arabera ("Planteamiento general de la etnografía de Urbasa", 57. or.): "Barren se refiere al campo central o zona interior de un paraje: Saibarren, Bardoitza barrena ". Goiena ikerle beronek dioenez mendi gorak izendatzeko erabili ohi zen: "Las características de un terreno montuoso como el que nos ocupa (Urbasa) ofrece el panorama de cotas relativamente altas y máximas, extremo que llega a reflejarse en la toponimia: Maldarrietako goiena, Mendiribeletako goiene, ambas referencias registradas en Zudaire"(57. or.)], besteak beste. Agezan ordea, Gezari alto, Gezari bajo eta Gezari medio ditugu, eta euskarazko ordainak ez baditugu ere, pentsatzekoa da bazela *Gezariartea-ren moduko bat, bereziki Eslaban Gezarigoiena eta Gezaribarrena ditugula ikusita. Hiru posposizio hauek gehienetan aldapan dauden dermioetan aurkitzen ditugu, "aldapatasuna" batetik bestera asko aldatzen bada ere. Caro Barojaren arabera -goiena 'gaina', 'gailurra' da, baina gure alderdiko toponimian garbi ikusten da eritzi hau okerra dela, -goiena aipatu adiera horietatik garbi bereizten delako (ikus -gaina). Honela dio autore honek: "«Goyen» vale tanto como alto, cima, eminencia, y se halla componiendo muchos nombres conocidos como «Irigoyen» (opuesto a «Iribarren»), «Echegoyen» (opuesto a «Echabarren») etc." [HGPV, 169. or.] Lan berean, oinohar batean Mitxelenak 'parte superior'-tzat hartzen duela dio, eta gure alderdiko toponimian bederen [Neke da eskualde bateko toponimiaren azterketan oinarrituta atera daitezkeen ondorioak Euskal Herri osora zabaltzea, baina egia da, gure eskualdeko toponimia, Iruñerrira bitartekoa, Iruñerrikoa eta are Nafarroako beste eskualde batzutakoa elkarren oso antzekoak direla, aldeak alde, eta posposizioen alorrean baterako balio duenak besteetarako ere balio dezakeela.] horrela dela garbi dago, gorago esan moduan. -Artea-ren formari dagokionez, gure eskualdean Nafarroako beste eskualde batzutan bezala maiz -ertea itxuraz edireten dugu, -artea-rekiko txandaketan eta garai beretsuan [Iruñerrian ere -artea / -ertea txandakatzea edireten dugu: Ardanzertea edo Ardanze ertea dugu Atondon eta Saratsan, azken herri honetan Ardanze artea-rekin batera; Bargaertea Eritzen, Camiovide ertea Atondon; Erreca ertea edo Errecartea Otxobin...(TCPCI, 116, 316, 150, 124, eta 265. orrialdeak, hurrenez hurren). Ertea, Mitxelenak dioenez (FHV, 69-70. orr.) goi-nafarreraz erabiltzen da, eta indukzioz azaldu beharra dago: "Muchos ejemplos de permutación de vocales, en especial los de a con e, son debidos a fenómenos de inducción, tanto de asimilación como de desasimilación, producidos por las vocales próximas"]. Inoiz edo behin, gainera, -ortea ere dokumentatzen da, baina forma hau oso berandu azaltzen da, eta euskararen galtzearen ondorengo desitxuraketa dela garbi dago. -Barrena, beste alde, bere horretan ediren dugu Zareko Bidazparrena-z beste kasu guztietan. -Goiena-z den bezainbatez, gure eskualdean ez dugu txistukari ondoko *-koiena-ren lekukorik.-Goiena eta -barrena sarri aurkitzen ere ditugun -burua, -gaina eta -pea-tik bereizi behar ditugu, kontzeptu ezberdinak bideratzen dituztelako, aurrerago ikusiko denez. Orain -goiena, -artea eta -barrena-rekin batera azaldu ohi diren (denak batera azaltzea oso zaila da, halaz ere) beste posposizio batzu aztertzera igaroko gara.
(...)

(...)
[Dermio baten zatiketa] Aipatu ditugun hiru posposizio horiek (-goiena / -artea / -barrena) herriaren hiru alderdi nagusiak izendatzeko erabiltzeaz landa, beste izen (posposizio nahiz generiko) mordoxka batekin batera, dermio zabal baten alde ezberdinak adierazteko ere ibiltzen dira. Hiruak toponimo ber bati erantsita gutxitan ediren ditugu hor barna, eta gure eskualdean sekulan ez, herrietan ez bada. Alabaina, honek ez du esan nahi hiruak batera erabiltzen ez zirela (edo ez direla), dokumentazioan hiruak toponimo berari itsatsirik ediren ez ditugula baizik. Exenplutako, Eslaban Gezari toponimoa dugu, eta honekin batera dermio beraren alderdi ezberdinak adierazten duten Gezarigoiena / Gezari arriba eta Gezaribarrena / Gezari abajo [Barrena-k (gure eskualdeko) toponimian beheko alderdia adierazi ohi du, ez hizkera arruntean bezala barnekoa, barrukoa. Urbasa-n, ordea, azken adiera hau dauka, Satrústeguiren arabera ("Planteamiento general de la etnografía de Urbasa", 57. or.): "Barren se refiere al campo central o zona interior de un paraje: Saibarren, Bardoitza barrena ". Goiena ikerle beronek dioenez mendi gorak izendatzeko erabili ohi zen: "Las características de un terreno montuoso como el que nos ocupa (Urbasa) ofrece el panorama de cotas relativamente altas y máximas, extremo que llega a reflejarse en la toponimia: Maldarrietako goiena, Mendiribeletako goiene, ambas referencias registradas en Zudaire"(57. or.)], besteak beste. Agezan ordea, Gezari alto, Gezari bajo eta Gezari medio ditugu, eta euskarazko ordainak ez baditugu ere, pentsatzekoa da bazela *Gezariartea-ren moduko bat, bereziki Eslaban Gezarigoiena eta Gezaribarrena ditugula ikusita. Hiru posposizio hauek gehienetan aldapan dauden dermioetan aurkitzen ditugu, "aldapatasuna" batetik bestera asko aldatzen bada ere. Caro Barojaren arabera -goiena 'gaina', 'gailurra' da, baina gure alderdiko toponimian garbi ikusten da eritzi hau okerra dela, -goiena aipatu adiera horietatik garbi bereizten delako (ikus -gaina). Honela dio autore honek: "«Goyen» vale tanto como alto, cima, eminencia, y se halla componiendo muchos nombres conocidos como «Irigoyen» (opuesto a «Iribarren»), «Echegoyen» (opuesto a «Echabarren») etc." [HGPV, 169. or.] Lan berean, oinohar batean Mitxelenak 'parte superior'-tzat hartzen duela dio, eta gure alderdiko toponimian bederen [Neke da eskualde bateko toponimiaren azterketan oinarrituta atera daitezkeen ondorioak Euskal Herri osora zabaltzea, baina egia da, gure eskualdeko toponimia, Iruñerrira bitartekoa, Iruñerrikoa eta are Nafarroako beste eskualde batzutakoa elkarren oso antzekoak direla, aldeak alde, eta posposizioen alorrean baterako balio duenak besteetarako ere balio dezakeela.] horrela dela garbi dago, gorago esan moduan. -Artea-ren formari dagokionez, gure eskualdean Nafarroako beste eskualde batzutan bezala maiz -ertea itxuraz edireten dugu, -artea-rekiko txandaketan eta garai beretsuan [Iruñerrian ere -artea / -ertea txandakatzea edireten dugu: Ardanzertea edo Ardanze ertea dugu Atondon eta Saratsan, azken herri honetan Ardanze artea-rekin batera; Bargaertea Eritzen, Camiovide ertea Atondon; Erreca ertea edo Errecartea Otxobin...(TCPCI, 116, 316, 150, 124, eta 265. orrialdeak, hurrenez hurren). Ertea, Mitxelenak dioenez (FHV, 69-70. orr.) goi-nafarreraz erabiltzen da, eta indukzioz azaldu beharra dago: "Muchos ejemplos de permutación de vocales, en especial los de a con e, son debidos a fenómenos de inducción, tanto de asimilación como de desasimilación, producidos por las vocales próximas"]. Inoiz edo behin, gainera, -ortea ere dokumentatzen da, baina forma hau oso berandu azaltzen da, eta euskararen galtzearen ondorengo desitxuraketa dela garbi dago. -Barrena, beste alde, bere horretan ediren dugu Zareko Bidazparrena-z beste kasu guztietan. -Goiena-z den bezainbatez, gure eskualdean ez dugu txistukari ondoko *-koiena-ren lekukorik.-Goiena eta -barrena sarri aurkitzen ere ditugun -burua, -gaina eta -pea-tik bereizi behar ditugu, kontzeptu ezberdinak bideratzen dituztelako, aurrerago ikusiko denez. Orain -goiena, -artea eta -barrena-rekin batera azaldu ohi diren (denak batera azaltzea oso zaila da, halaz ere) beste posposizio batzu aztertzera igaroko gara.
(...)

(...)
Izen honen etimologiaz ikus Agezako Gesaliturria eta Gezari sarrerak. Ageza eta Galipentzuko Gezari bezala Eslabakoa ere gatz asko duen eremua da, eta hau dela medio orain arte uzta kaskarrak bildu izan dira bertan. Esan moduan, Gezari eta Gaizari dokumentatzen ditugu. Izen bereko errekaren (hasieran Barranco de Tastaran denaren) inguruko lurrak adierazten ditu, Ageza, Eslaba eta Galipentzun. Alto de Gezari [gezári] Camino de Gezari-ren ondoko gaina da, euskarazko Gezariburua-ren balikokidea. Fuente de Gezari errepidetik hurbil samar dagoen iturria da, eta Prado de Gezari Gezari abajo-n dago, Agezako mugan, errekaren inguruan, Zangozabidea eta Zangozako errepidearen artean. Gezari aski alderdi luzea da, eta hori dela eta Tastaran-etik Camino de Gezari-raino Gezari arriba (Gezarigoiena euskaraz) deitzen zaio, eta bide horretatik errepideraino Gezari abajo (Gezaribarrena behiala). Gezari-k Tastaran, La Tejería, Boiugain, Boiuartea, Xubingoa, Errepidea eta Lezkaduia (El Lezcal)-rekin mugatzen du.
(...)

(...)
Gezari-ren beheko aldea zen, orain Gezari abajo deitzen denaren kide euskalduna (ikus Gezari sarrera. Cf. Agezako Gezari bajo). Antza duenez Zangozatik Epaiza zihoan bidearekin (Errepidea-rekin) mugatzen zuen.
(...)