(...)
DECRETO FORAL 253/1993, de 6 de septiembre, sobre la composición y denominaciones de la zonificación “Navarra 2000”
(...)

(...)
DECRETO FORAL 253/1993, de 6 de septiembre, sobre la composición y denominaciones de la zonificación “Navarra 2000”
(...)

(...)
Villa que constituyó uno de los tres quiñones en que se subdividió administrativamente la Universidad y Valle de Herri hau zen Zaraitzuko Unibertsitate eta Ibarra banatu zegoen hiru kanoietako bat. Udalerri honek 129,9 kilometro karratu ditu Horien barrenean sartuak daude Itzaltzuko fazeria (1.422 Ha) eta Iratiko Basoa (6.520 Ha). Iratiko Basoa zabalzabala da eta muga hauek ditu: Zuberoa (I), Pikatua (E), La Cuestión eta Orbaitzeta (M), eta Abodi Mendia (H); bi errekak zeharkatzen dute basoa, Urtxuria eta Urbeltza, Elurretako Amaren ermitaren ondoan bat egitean Irati ibaia sortzen dutenak. Europako pago eta izei-basorik ederrenetakoa da. Zaraitzu ibarrarena da. Fazeria eta Iratiko Basoa kontutan hartu gabe, Otsagiko herria deitzen denak muga hauek ditu: Iratiko Basoa (Abodi Mendia, l), Itzaltzu (E), Itzaltzuko fazeria (HE), Ezkaroze (H eta HM) eta Eiaurrieta (M). "Estratigrafiari dagokionez, Behe Eozenokoa da flysch fazieetan, karearrizko mailak tartekaturik dituela. Bi material horiek oso tolestuak eta zamalkatuak daude hegoalderantz, gure Pirinioko ekialdeko muturraren egituran ohitura den bezala" (GEN, VIII, 169). Iparraldean 1.000 metrotik gora dago udalerria; herria 765 metrotan dago. Mendiko bioklima atlantiarra azpimediterraniarrari gailentzen zaio alderdi babestuetan. Elurteak zirela-eta ardi azienda Erriberako larreetara joaten hasi ziren aspaldian. Bagoa da bertako zuhaitzetan hedatuena (8.900 Ha) Abodin eta beste zenbait tokitan. Ler gorria (545 Ha) eta haritza ere (47 Ha) ikus daitezke. Urtean 20.000 metro kubiko zur ateratzen dute, batez ere pabaditik. Udalerriko urak bi errekak biltzen dituzte: Zatoia errekak mendebaldean eta Anduña ekialdean. Herrian bat egiten dute eta Zaraitzu ibaia sortzen, ibarraren ardatz bihurtuko dena. Lurrik gehienak oihan dira (9.170 Ha). Larreak 2.547 Ha dira, eta askoz ere gutxiago lur landatuak (651 Ha 1984. urtean). Azkeneko horietatik gehienak belagiak ziren edo patata-alorrak (beranduko patataren produzkioa). 1427. urtean otsagitarrak [sic] eskasiaz eta lurraren antzutasunaz kexu ziren, berk jateko behar adina ogi juxtu ematen baitzuen. Ardi azienda aberatsa izan zen behinola. 18.751 ardi arrasa zeuden 1960. urtean. 1982an 10.850 baizik ez ziren. HISTORIA: XI. mendekoak dira Otsagiren berri ematen duten lehenbiziko dokumentuak. Historia guzian Otsagi izan da zaraitzuko herririk haundiena XIV. mendeaz geroztik kinoi izan zen: Otsagikoa, Errartea (Eiaurrieta, Ezkaroze eta Espartza) eta Atabea (gainerako herriak). Zaraitzuko Batzar Nagusia honela osatua zegoen: Otsagik bost, Ezkarozek eta Eiaurrietak bina, eta gainerako herriek bana. Batzarburua Otsagiko ordezkari bat izaten zen. Erregearen jaurerria izan zen. Koroak bidesaria jasotzen zuen mendi-ateetan, eta horretaz gain Abodin urtero egiten zen feriaren eskubideak. Nekazariek, gainera, zerga ordaintzen zioten beste zaraitzuarrekin batera. Konbentzioaren aurka egindako gerran, 1794ko urriaren 17an, frantsesen gudalosteak herrian indarrez sartu eta lapurtu zuten, eliza eta etxeak xahutu eta herriari su eman zioten. Den-dena erre zuten: 182 etxeak, 52 borda, San Martin ermita (herriaren hegoaldean, bolbora-biltegi bihurtua), eta Santa Cruz ermita (Muskildako santutegirako bidean). Independentziaren gerran gehiagotan suntsitu zuten, eta handik gutxira berriz eraiki zen, aipatu bi ermitak izan ezin. Muskildako basilika gain batean dago. Paraje ederra herri guztia ikusteko. Basilika erromanikoa da, 3 nabekoa. Bertan patroiaren irudia gurtzen da, zeinaren ohorez irailaren 8an festak ospatzen baitira. Dantzariek ere izen hori hartu dute, "Muskildako Amaran dantzariak", Nafarroako talde folklorikoetan ikusgarrien eta zaharrenetako bat. 1860. urteanoraindik baziren irin-errota bat eta teileria bat. Urte hartan 1.225 biztanle zituen. Mende honetan ez da behin ere ailegatu kopuru horretara. 1.100 lagun inguruan ibili da, eta 1960.eko hamarkadan jende galduz joan da. 1992. urtean 682 pertsona bizi ziren Otsagin.
(...)

(...)
DECRETO FORAL 55/2006, de 16 de agosto, por el que se determinan las denominaciones oficiales de los Ayuntamientos de Esparza de Salazar, Ochagavía, Oronz, Urzainqui y del municipio, concejos y lugares del Ayuntamiento del Valle de Yerri […] // Artículo único.- Las denominaciones oficiales de los Ayuntamientos de Esparza de Salazar, Ochagavía, Oronz, Urzainqui y del municipio, concejos y lugares del Ayuntamiento del Valle de Yerri, a los efectos del artículo 8.º1.b) de la Ley Foral 18/1986, de 15 de diciembre, del Vascuence, serán las siguientes: […] // En castellano: Valle de Yerri: Alloz, Andía, Arandigoyen, Arizala, Arizaleta, Azcona, Bearin, Casetas de Ciriza, Eraul, Grocin, Ibiricu de Yerri, Iruñela, Lácar, Lorca, Murillo de Yerri, Muru, Murugarren, Riezu, Ugar, Venta de Urbasa, Villanueva de Yerri, Zábal, Zurucuáin. // En vascuence: Deierri, Allotz, Andia, Arandigoien, Aritzala, Aritzaleta, Aizkoa, Bearin, Ziritzako etxeak, Eraul, Gorozin, Ibiriku Deierri, Iruñela, Lakar, Lorka, Murelu Deierri, Muru, Murugarren, Errezu, Ugar, Urbasako Benta, Hiriberri Deierri, Zabal, Zurukuain. […] // Segunda.- Este Decreto Foral entrará en vigor el día siguiente al de su publicación en el BOLETIN OFICIAL de Navarra. // Pamplona, 16 de agosto de 2006.- El Vicepresidente del Gobierno de Navarra, Francisco José Iribarren Fentanes.-El Consejero de Educación, Luis Campoy Zueco.
(...)