(...)
[-Di, -doi, -dui/-tui/-du atzizkia. Lerga] Galipentzuko Zamakidoi aztertzean esan bezala, *zamaki 'sauco'?, 'zumaque'? Eta -dui atzizkiaren aldaera laburtua den -du (cf. Artadu Eslaban)-z osaturik dukegu toponimo hau. Eslabako aipatu toponimoan ez bezala, kasu honetan bukaerako bokalerdiaren galera sabaikari disimilazioari zor lekioke (cf., hala ere, *Zamakidui-tik atera bide den Galipentzuko Zamakidoi). Ihaurrietan zamuka oinarria duen Zamuca arana dugu 1772an [PRA-Otsagabia, 44. k., 51. zkia.], eta Orbaitzetan Zamucaduia 1784ean [PRA-Auritz, 53. k.].
(...)

(...)
*Zamakidui baten ondorena da, beste toki batzutako Zamakidi(a)-ren kide zehatza [Zamaquidi dugu Lizarran 1310ean (J. Jurío, "Toponimia de Estella", Euskaltzaindiak Lizarran antolatu III. Onomastika Jardunaldiak direlakoetan irakurritako hitzaldia), Çamaquidea Mañerun 1213an (Lacarra, VM, 49. or.), eta Zamaquide Olatz, Izko eta Zilegietako mugan (PRA-Oibar, 102. k., 1827).], beharbada *zamaki 'sauco', 'sabuco' ugari zegoen tokia [Aezkeraz eta zaraitzueraz samuka da sureau-ren euskal ordaina. Ikus K. Mitxelenaren "Un vocabulario aezcoano, salacenco y roncalés preparado por el Príncipe Bonaparte", SHLV, 289-319. orrialdeak, baina Orbaitzetan 1784ean (PRA-Auritz, 53. k.) azaltzen den Zamucaduia ikusita, badirudi hortz-hobietako bizkarkaridun aldaera proposatu behar dela, zamuka, alegia. Lapurterarako Lacoizquetak sabuka ematen du (DNEP, 101. or.), eta Luzaiden Sabukadi toponimoa dugu (Luzaideko hipotekak, 1861). Edozein modutan, erdarazko Zumaque landare izenarekin ere lot daiteke euskarazko Zamaki hau, Larramendik DT-n zumakia ematen baitu. Azken hau fidagarria ote den, ordea, ez dakigu (ikus Lacoizqueta, DNEP, 67. or.).] (ikus -dui-ri eskaini atalean dioguna). Egungo Zamakido [zàmakído] Zamaquido, Zamaquidú eta Zamaquirú da iragan mendearen bukaeran [1897ko katastroan agertzen dira aldaerok.], eta azken katastroan Zamaquidu aurkitzen dugu. Zamakidu Urretako erreka eta Punchico-ren artean dago, Arrakoaberoki-ko mugan. Egungo aldaeraren bukaerako -o horretan erdararen eragina ikusi behar da. Lehendabiziko aldiz 1693an agertzen da, -d- > -r- pausuarekin batera. Azken aldaketa hau present dago toponimo honen aurren lekukoa den 1529ko Zamaquiru-n, eta esanak esan, baliteke jatorrizko forma hau izatea, guk bestelako eritzia izanagatik (cf. Lezkairu Uxue eta Iruñean). Guztiarekin ere, Eslaban *Artadui-tik atera den Artadu dugu, eta Zudairin [L. Lapuente, TAM, 408. or.] Ezpeldui-ren ondorengoa den Ezpeldu, eta gure irudiko gisakoena -dui atzizkiaren elkarketako ondorengo batez pentsatzea da [Ikus honetaz Eslabako aipatu Artadu sarrera.]. Hauen parekoa da gure ustez Ariztui batetik heldu den [Ikus gure DAON. Ariztuia zen 1068an, Ariçtoy 1174ean, eta Ariztoy 1268an.] Urraulgoitiko Aristu herriaren izena (cf. Aristuziaga Uxuen). 1761ean azaltzen den Caracierzo de Zamaquidu dermioa elutsean egoteari zor bide zaio, eta 1779ko Portillo de Zamaquido alderdi honetako harrateren bat izango zen, baina ez dakigu zein.
(...)