(...)
Honen lekuko euskaldun bakarra 1774ekoa da. Izen hau 1797ko Barrio de San Martin-en baliakidea da, alegia, Ermita de San Martín zegoen auzoa adierazten du. Egun ezezaguna da, baina badakigu ermita Pirolarraña-n zegoela, eta hortaz Barrio de Jaun Done Martia Pirolarraña bera edo honen zati bat zela pentsatu beharko dugu. Mitxelenak [Nombres vascos de persona", SHLV, 589-594. orr.] Martín erdaldunaren kidetzat Uxuekoaren aldaera den Martie, Marthiri (Donamarthiri herri-izenean. Honek hiri ere izan dezake, ordea), eta Machin, Machico, Martingo, Martico eta Marticho txikigarriak ematen ditu. Yon Etxaidek [Euskal pontizen zahar batzuk aztarrikatuz", 513-532. orr.], bere aldetik, Martie, Martine, Matxia, Matxin, eta Matxiniko biltzen ditu, bai eta Uxueko Martia ere [Azken hau Bernat Larregik ibilia, Testamentu Zaharraren eta Berriaren Historioa liburuan.]. Bukaerako -a horrek, lehen begiratuan pertsona-izenetan behin baino gehiagotan azaltzen zaigun artikulua (cf. Leatxeko Done Xurio, Sandiandore edo Samazio-ren mugatzailedun aldaerak) ematen du, baina Martia-ren jatorria *Martina dela kontuan harturik, -a berezkoa dela ondorioztatu beharko dugu, ezaguna baita latinez -ine(m) edo erromantzez -en, -én, -in bukaera duten izenak euskaraz -ena, -ina (-ea, -i(ñ)a gero) amaitzeko dagoen joera [FHV, 146. or.].
(...)

(...)
Gaurko La Pilarraña [làpilarráña] auzo-izena modu anitzetara agertzen da idatzia dokumentazioan, baina beste leku-izen frankorekin agitzen den antzera oinarri beraren aldaketa xumeak baizik ez dira gehienetan. Aldakirik zaharrena Pirolarraña da. Geroko Pelolarraña (1634), piolarraña (1635), Pirollarraña (1672), Piro laraña (1696), Pilolarraña (1724), Pilalarraña (1767), Pirularraña (1779)... eta abar honen aldaerak besterik ez dira. Gaurko aldakia 1733rako ageri da, eta XIX. mendean forma bakarra izango da, batzuetan metatesia jasaten badu ere. Oraingo aldaera horren sorburutako 1767ko pilalarraña har daiteke, hemendik haplologiaz Pilarraña erraz asko atera baitzitekeen. Pilalarraña-ren oinarrian, bestalde, aldaera batutzat aukeratu dugun Pirolarraña-tik irten den *Piralarraña bat dagoela pentsatu behar da. Toponimo honen osagaiak Piro 'ahatea' eta larraina izan daitezke, gorago esan moduan, nahiz piro gure alderdian beste inon ediren ez dugun. Dena den, etimologia hau oso erakargarria da, oraintsu arte piroak Uxuen, beste herrietan bezala, arruntak izan direlako, eta Pirolarraña-ren ondoan Lopera-ren baliokide zehatza dirudien Otsalarraña dugulako, hau da, animali-izen baten gain (antroponimoa ere izan liteke baina) antolatutako toponimoa. Guztiarekin, Pero antroponimoaren aldaera batez ere pentsa liteke. Larraina gure ustez Pirolarraña-n dagoen plazatxoan egon zitekeen. 1829an agertzen den placeta de pilarraña, 1862ko plazuela de pilarraña bera da, hau da, aipatu larraina egon zitekeen tokia. Esan dugun bezala Placeta de los Olmos-en errankidea izan zitekeen (ikus sarrera hau). Gaurregun oso arraroa litzateke plazatxo honi placeta deitzea, orain placeta bakarra eliz ondoko La Placeta denez gero. XIX. mendean, alabaina, izen hau ihartu gabe zegoen, eta izen arruntzat ibiltzen ahal zen, 'plazatxoa' adieraz. Pirolarraña Barallas eta Lopera-ren artean dago, udal plazara doan La Rúa-ren bukaeran. Bertatik igarotzen da San Miguel-etik Billeta-raino doan Calle larga izeneko karrika (ikus sarrera hau).
(...)

(...)
San Martín edo euskaraz Jaun Done Martia (ikus sarrera hau) Pirolarraña auzoan zegoen ermitari eta honen ondoko etxeei esaten zitzaien. 1780an ermita eskolatako zegoen. 1810ean saltzea erabaki zuen herriak.
(...)