(...)
Ikus aurreko sarrera.
(...)

(...)
[Dermio baten zatiketa] Lehen bereizketa herrian bertan burutzen zen, arestian esan bezala, leku txiki samar baten alderdi ezberdinak adierazteko zegoen premia gorriarengatik. Izan ere, gure eskualdeko herrietan etxe mordoxka zegoen, eta hauek autonomiarik ez zutenez [Gure eskualdearekin mugatzen duten Ibargoiti eta Urraulbeitin, eta Nafarroan iparralderago dauden haran guztietan gertatzen denaz bestalde, gure etxeek ez dute aparteko izenik, nahiz eta batzutan, etxea zerbaitengatik berezia bada, izena baduen (cf. Etxeandieta edo Dorreberria Uxuen). Gure alderdiko etxeen izenak antroponimoak izaten dira (izen, deitura edo izengainekoa), eta ez dute inoiz aipaturiko Nafarroako beste alderdi horietan duen genitiboaren edo leku-genitiboaren morfema atzean. Leatxen, hala ere, San Juan de Jerusalen Ordenak zuen etxeari Ordenakoa edo Ordenekoa esaten zitzaion, eta Zarkume izena edo, hobeki esan, izengoitia zuen baten etxeari Casa de Zarkume edo Casa de Zarkumerena deitzen zioten].
(...)

(...)
Izen guzti hauek antroponimo batetik eratorriak irudi dute, izengoiti batetik seguruenera. Xarkume sabaikaldua [Ikus honetaz Oñederraren EFP, 232-233. orr.] Mitxelenaren arabera [Notas fonológicas sobre el salacenco", PT, 221-234. orr.] 'azken umea' da Zaraitzuko euskaraz. Leatxen, aldiz, beti hortz-hobietako igurzkari bizkarkaria (z- [s]) dugu. Aezkoa-Hiriberrin ere z-dun aldaera aurkitu dugu [Ez dakigu seguru, baina Leatxe eta Hiriberriko etxeen artean zerikusirik badela uste dugu, alegia, badirudi azken herri honetako Zarkumerena-ko norbait Leatxera jaitsi zela bizitzera. Honen alde mintzo da Aezkoa-Hiriberriko etxearen inguruko datuak Oibarko notarian aurkitua, nahiz hau erabateko froga ez den, jakina. Ardaitz herrian Zarcumarena izeneko etxea dokumentatzen da 1808. urtean (PRA-Auritz, 42. k.); Ibargoitiko Sengaritzen izengoititzat erabilia azaltzen da Zarcume: "Sevastian de ripalda dho Zarcume y Cathalina de ayanz su muger vecinos del lugr. De Sengariz" (PRA-Elo, 11. k., 1687). Naxurietan (Untzitibar), Leatxen bezala, Casa de Zarcumerena dugu: "otra pieza... en el mismo paraje (Larrarandia-n) que afronta con pieza de la casa de Zarcumerena de Najurieta..." (Altzorritz, PRA-Elo, 16. k., 1715)]. Zarkume beraz antroponimo batetik ateratako oikonimoa zen. Casa de Zarkume edo Zarkumerena etxe aberatsa zela uste dugu, "capellanía" ere bazuelako. Zarkumerena, bistan denez, Zarkume-ren etxea da, eta hau Leatxen azaltzea aski harrigarria da, gure alderdian, esan dugun bezala (ikus Dermio baten zatiketa atala), etxeek ez baitute berezko izenik. Casa de Zarkume eta Zarkumerena-ren arteko erlazioa, Ibargoiti-Zabaltzako Casa de Biurrun [PRA-San Martin, 45. k., 176.]/ Biurrunena [Id.] edo Izkoko Casa de Lucas [PRA, Kaseda, 26. k., 1774.]/ Casa de Lucasena [Id.] bikoteetan azaltzen den bera da. Zarkumerena-k alor bat baino gehiago zeukan. Aipatu Korteko euntzea-koaz gainera Zareko Leatxkaratea-ren ondoko dermioan ere bazuen beste bat. Alor horietako batean bederen gortea ere bazen. Gaurregun Leatxen ez dago Casa de Zarkume edo Casa de Zarkumerena-rik. Oibarren berriz Casa de Zarkume dugu, eta hau aintzat hartuta dokumentazioko izena egungo oikonimo bera ez ote den galde diezaiokegu geure buruari. Honela balitz, Leatxeko dokumentazioan azaltzea bertan ondasunak izateari zorko litzaioke.
(...)