Leku-izenak

(...)
[-Aga atzizkia gure eskualdean] Atal honetan -aga atzizkiak gure alderdiko toponimoetan duen balioa ikusten saiatuko gara, alegia, aurreko atalean aipatu autoreek dioten moduan leku hutsa adierazten duen edo lekuarekin batera ugaritasuna, pluraltasuna ere ematen duen aditzera. Garbi dago toki-izen bat -aga atzizkiaz nahiz gabe ager badaiteke -aga-ren balioa ez dela ugaritasuna adieraztearena izanen, eta beraz honelakoetan berrekailuak oinarriari leku balioa eransten diola pentsatu beharko dugu, hots, toponimoen multzoan sailkatzea duela xede. Adibidez, udarea zuhaitza edo fruitua den bitartean, Udareaga udareondo bat edo gehiago dagoen eremua izanen da, sekulan ez zuhaitza. Gure alderdian Ø / -aga txandakatzea honako toponimo hauetan ediren dugu: Motxiturriaga / Motxiturria Agezan, Artezabalaga / Artezabalagaña, Artezabalaondoa, Artezabalgaña [Ikus, hala ere, Eslabako toponimia aztertzean izen hauetaz dioguna], Buztiñaga / Buztiña, Buztinea, Erbiñaga / Erbiña eta Santuzabalaga / Santuzabal(a) Eslaban, Arriurdinaga / Arriurdina Lergan, Udareeztiaga / Udare eztia Morionesen, Larziaga / Larzia Uxuen, Aristuziaga Uxuen / Aristuzia Galipentzun [Ikus Galipentzu]. Pare guzti hauetan, alabaina, -aga-dun aldaerak arruntagoak dira, eta Ø duten forma batzu aldi bakar batez baizik ez dira dokumentatzen. Guztiarekin ere, honelako txandakatzeak gure eskualdetik kanpo ere azaltzen dira, eta hortaz badirudi atzizkiaren funtzio bakarra, gorago esan moduan, lekua adieraztea dela, alegia, izena toponimoen multzoan sailkatzea. Orain -aga atzizkiaz horniturik dauden toponimoen herriz herriko azterketa eginen dugu, beren jatorria eta nondik norakoa hobeki ikustearren.
(...)

(...)
Gaur ezezaguna den leku-izen honen etimologiaz ikus Uxueko Aristuziaga sarrera, -aga-ri eskaini atalean. Uxueko Aristuziaga-rekin mugatzen zuen alderdi bat izan zitekeen Galipentzuko Aristuzia, baina, dena den, ez dago bat ere garbi dokumentazioko izen hau Uxuekoa ez ote den. Aurino-tik hurbil zegoela dirudi, atea edo portilua ere bazelarik bertan. Portilu hau Zabaleta-tik hurbil zegoenez gero, egungo Portillo de Chinchón izan liteke.
(...)

(...)
Izen honen etimologiaz ikus -aga atzizkiari eskaini atalean dioguna. XIX. mende arteko Aristuziaga Astuziaga [àstuzjága] edo Estuziaga [èstuzjága] bilakatu da orain, baina badirudi laburketa ez dela horren berria, Astuziaga, aurrenekoz 1766an ageri baita. Nolanahi ere, eta esan bezala, XIX. mendearen hasieran oraindik ere Aristuziaga aurkitzen dugu. Dermio hau Galipentzuko mugan dago, eta Aragoa ugaldetik hurbil dagoen Erlosiana (gaurko Rusiana)-tik Mugazuria-raino luzatzen da, mendebaldetik Beltranlarratz eta Capaburros-ekin mugatzen duelarik. Aristuziaga lehen Uxuek eta Pitillasek amankomunean zituzten lau "cuarto"-etako bat zen, Andiaga, Mugazuria, eta Zaldunaga-rekin batera (ikus Cuartochiguito eta Cinco Millares sarrera), eta dirudienez Aragoa ibairaino iristen zen, bere barruan gutieneko kontuan Erlosiana eta La Comuna hartzen zituela. Hortaz badirudi Cuarto de Aristuziaga "aborral" edo "corraliza" zela, Aristuziaga dermioa baino hedadura handiagokoa, "corraliza"-ekin behin baino gehiagotan agitzen den moduan (cf. Busa eta Corraliza sarrerak). Barranco de Aristuziaga Galipentzun Barranco de Zabaleta deitzen duten bera da, eta Uxuen jaioagatik ibilbide gehiena auzo herri horretan egiten du, Aragoa ugaldean amaitu aitzinetik. Dokumentazioko Monte de Aristuziaga Beltranlarratz-en hasi eta Aurino-raino luzatzen den mendia da. Portillo de Aristuziaga, azkenik, Uxueko Erlosiana-ren eta Galipentzuko Aurino-ren artean dagoen Portillo de Chinchón izango zen, edo bestela goian, Capaburros eta Beltranlarratz-en artean, Marcelianoren gortearen gaineko aldean dagoen Portillo de (lo de) Marceliano.
(...)

(...)
[-Tze, -tza atzizkiak. Galipentzu] Hau Uxuen agertzen den Aristuziaga dermio bera da, Galipentzuko aldakian -aga bukaera azaltzen ez bada ere (ikus Galipentzuko toponimia aztertzean Aristuzia-n dioguna eta -aga berrekailuari eskaini ataleko Uxueko Aristuziaga sarrera).
(...)

(...)
[-Aga atzizkia gure eskualdean. Uxuen] Argi dago bukaeran -aga berrekailua dugula. Hasieran haritz zuhaitz-izena izan dezakegu, baina tarteko elementuak ez dira horren argiak. Etimologia hau izan liteke: hariztu (< *hariztui [Ikus -dui atzizki multzokariari eskaini atalean izen honetaz eta antzekoez dioguna. Ariztu (cf. Aristu deitura arrunta) haritz eta -zu-z osaturik dagoela ere pentsa daiteke, baina Artadu, Ezpeldu eta antzekoak uste honen kontra mintzo dira argi eta garbi. Ikus gure DAON]), -tze- ugaritasunezko atzikitik ateratako -zi- (cf. Uxuen arruntak diren artazia-k, dudarik gabe *artatzea-tik atereak, edo *Lartzeaga-tik irten bide den Larziaga herri berean), eta -aga atzizkia.
(...)