Leku-izenak

(...)
Leku-izen honen lehen lekukoa (Balarata, 1645. Cf., gainera, 1597ko Balaratabarrena) -ata-z amaitzen bada ere, 1704 eta 1705ekoek -ate dute bukaeran. Etimologia ilun samarra da, baina hasierako bal- hori val 'ibarra', 'harana' dela suposa daiteke, beste toponimo askotan azaltzen den izen bera alegia: Valescura, Valeciera, Valdarras... -Arata edo -arate segidan, berriz, haran 'ibarra' (askotan laburtua azaltzen da: Araeta, Araluze...) eta ate 'portilua' egon daitezke, nahiz azken honi dagozkionak sobera garbi ez dauden. Beste posibilitate bat azpian ara + ate gabe, *Araeta-ren moduko bat [Ikus AV, 51. or.] dugula kontu egitea da. Hemendik, asimilazioz lehenik *Araata aterako zen, gero bokal berdinen laburketaz *Arata, eta azkenean disimilazioz Arate. Alabaina, eta Portillo de Balarata ongi dokumentatua dagoenez gero, badirudi aipaturiko Balarate har litekeela jatorrizko formatzat. Balarata, hortaz, Acequia edo Barranco de Balarata-ren inguruko harana izan zitekeen hasiera batean, gero ondoko lurrak ere izendatzera lerratu zelarik. Balarata [bàlaráta]-k Agezako lurrekin eta Las Fuenticas, Meazu eta La Elka-rekin mugatzen du. Acequia de Balarata lehengo Prado de Balarata-n sortu eta El Riacho-n (Pontarrón dermioan) bukatzen den errekastoa da. Prado de Balarata Agezako mugari hurran zegoen, eta Agezako mugaren ondoko Fuente de Balarata beheko herrira (Galipentzu Berri-ra, alegia) ura eramateko hartu ondoan labakitu zuten. Juncar de Balarata edo El Liscar Prado de Balarata-n zegoen, azekiaren ondoan. Aipatu dugun Portillo de Balarata Camino de Ayesa batean zegoen, agian Acequia de Balarata oraingo Camino de Ayesa-k gurutzatzen duen puntuan. Cantón de Balarata, azkenez, alderdiko muinoek osatzen duten xerrattoari esaten zaio, Cantón de las Fuenticas-en Balarata-ko zatiari, alegia. Balarata, inguruko lurren antzera, toki urtsua da (cf. Las Fuenticas) eta esan moduan orain gutxi arte larrea izan da bertan, Pollungu-n bezalaxe. Hortaz, ez da harritzeko lezkak eta ihiak (cf. El Juncar) ere ugariak izatea (ikus Lezkatzea eta El Liscar sarrerak).
(...)

(...)
Balarata da 1537ko eta 1597ko lehen lekukotasunetan agertzen den aldaera; honen ondoan Malagatta (1705) eta Balagata (1776) ditugu, agian herri-etimologiaz, eta Balareta (1747) disimilatua. Galipentzun gainera, Balarate eta Baladata ditugu (toponimo honen etimologiaz ikus Galipentzuko Balarata sarrera). Agezan orain Balagata [bàlagáta] edo Malagata [màlagáta] erabiltzen dira, hau da, XVIII. mendean agertzen diren aldaki berak. Balarata-k Galipentzuko Balarata eta Las Fuenticas-ekin (ikus sarrera hauek), Kanpobarrena (Kanparrena orain), Arana, Onborduia, Ategarate eta Gezari (bajo)-rekin mugatzen du. Hemendik igarotzen zen lehen Zangozatik Epaiz eta San Gines-a zihoan bidea. 1597rako agertzen den Portillo de Balarata oraingo errepidean (eta aipatu bide horretan seguru asko) dago, Cuesta de Gezari-tik hurbil.
(...)