Leku-izenak

(...)
A. Manzanok, Erandio udalerriari buruzko Pasajes históricos de Erandio izeneko liburuxkan (1985) auzoei buruz honakoa jaso zuen: // «En Erandio, en 1438, se hace mención de los barrios de Ondiz, Udondo, Aqueche, Alzaga, Fano, Araba [1 Argi dagoenez, Arara izenaren transkripzio okerra da], Berriz, Lejona y Asúa, sobresaliendo este último, ya que su configuración geográfica permite el uso de un puerto natural». // Garai hartan Leioa Erandioko elizatearen menpe zegoen, eta hori dela-eta jasotzen zituen Erandioko auzo gisa Leioako horiek
(...)

(...)
XIX. mendean, garapen demografikoarekin batera, dokumentazioak beste hainbat auzo-izenen berri ematen digu [...] Pascual Madoz (1847) Consta de 9 barrios que son Aqueche, Artaza, Elejalde, Libano, Ondiz, Peruri, Sta. Mamiña, Ubeda y Udondo
(...)

(...)
XIX. mendean, garapen demografikoarekin batera, dokumentazioak beste hainbat auzo-izenen berri ematen digu [...] Carreras Candi (1911) Tiene las entidades de población de Aqueche, Artaza, Lamiaco, Óndiz, Peruri, San Mamés, Sansoena, Sarriena y Udondo
(...)

(...)
«Zori onean galdu da / Ereagan ontzie / aketxatarrak jantziteko / lorazko jantzie» / [BASAÑEZ, Jesus: Lejona, Anteiglesia vizcaína, 275. or.]
(...)

(...)
061-05 069
(...)

(...)
061-05 069
(...)

(...)
Leioako auzoak eta euren izendapenak // LEIOAKO auzo zaharrenak eta jatorrizkoenak hauexek izan ziren: Udondo, Ondiz, Aketxe, Arara eta Leioa. Hain zuzen ere, gune horietan biltzen ziren biztanle-gune inportanteenak Erdi Arotik XVIII. mendera bitartean [...] Garai hartan [1438] Leioa Erandioko elizatearen menpe zegoen, eta hori dela-eta jasotzen zituen Erandioko auzo gisa Leioako horiek, hain zuzen ere: Aketxe, Ondiz, Udondo, Leioa (gaur egun Elexalde) eta Arara (gaur egun Santi Mami) auzoak. // XVIII. mendean honako auzoek osatzen zuten Leioa: // 1704: Landabaso (1745ean Arara, Arostegi eta Landabaso), Libano [2 Sutegien bertsio batean Libao ageri da auzo moduan, eta beste bertsio batean Landabasoko etxe batzuk biltzen ditu], Ubeda (Sarriena gaur egun), Zuhatzu, Peruri, Basaiz, Artatza, Leioa (Elexalde gaur egun), Ondiz, Aketxe eta Udondo. // 1745: Ondiz, Aketxe, Udondo, Arara (barruan Elexalde), Aretxabaleta, Arostegi, Ubeda (Sarriena gaur egun) Zuhatzu (Peruri barne), Basaiz eta Artatza [...] Egun auzo ofizial hauek ditugu: // Aketxe / Aldekoena / Artatza / Artatzagana / Basaez / Elexalde / Ibaiondo / Lamiako /Ondiz / Peruri / Pinueta / Santi Mami / Santsoena / Sarriena / Telleria / Txopoeta / Txorierri / Udondo [...] Aketxe auzoa Leioako auzorik zaharrenetakoa izateaz gain, dokumentatuenetakoa ere badugu, 1652. urtetik aurrerako dokumentazio historikoan sarri agertzen baita. Bermeoko Gaztelugatxeko ermita dagoen uhartearen ondoko haitzak ere Aketxe izena du; eta batzuek leku-izen horren amaieran -atx (haitz) hitza ikusten badute ere, ez du zuzena ematen; izan ere, hitz amaierako kontsonante ondoan bokal paragogikoa XVIII. mende amaieran bertan dokumentatzen da eta leku-izen hori, bai Bermeoko kasuan, bai Leioako kasuan ere, ez da inoiz ere, amaierako -e gabe (*Aketx) dokumentatu. Ezin dugu, ordea, zehaztu zein etimologia duen leku-izen honek. Besterik argitu ezean, aker eta etxe izenen hitz-elkarketa da azalpenik argiena, baina azalpen honek argi-ilun ugari ditu. // Gainera, Iñaki Ugarte, Aketxebekoa auzoaz ere ari da Leioari buruzko bere liburuan (Leioa: sus barrios y pluralidades), Aketxe auzoaren azpiko guneaz ariko da ziurrenik; baina horri Aketxeazpi esan izan diote dokumentazioak erakusten duenez, eta herri lurrak izan ziren. // Sehaska kanta batean biltzen da izen honen jentilizioa: // «Zori onean galdu da / Ereagan ontzie / aketxatarrak jantziteko / lorazko jantzie» / [BASAÑEZ, Jesus: Lejona, Anteiglesia vizcaína, 275. or.] // Kantu honek Ereaga-Areetan ondoratzen ziren itsasontzietako gauzak hondartzaratzen zirenean, beroriek biltzeko ohitura jasotzen du. Ohitura hau kostaldeko herri guztietan izan da eta gure kasuan Portugaleterekin hainbat istiluren iturria izan zen. Bitxikieria moduan esan daiteke auzi horiei esker dokumentatzen dela Areeta izena lehenengo aldiz [...] Hauek dira auzo horretan mendez mende ageri diren izenak [* Izenak 1704ko sutegiaren ordenean agertzen dira zerrenda guztietan] // 1704 Hormetxe (caída) // 1704 Etxabarria, 1745 Aketxetxebarria, 1825 Aketxetxebarria, 1950 Etxebarri // 1704 Urtiena, 1745 Urtiena, 1796 Aketxeurtena, 1825 Urtiena, 1950 Urtiena // 1704 Goikoetxea, 1745 Aketxegoikoetxea, 1796 Aketxegoikoetxea, 1825 Kortesena, 1950 Kortesena // 1704 Etxeandia, 1745 Etxeandia, 1796 Etxeandia, 1950 Etxeandi // 1704 Elorriaga, 1745 Elorriagena, 1796 Elorriagena, 1950 Elorriena // 1704 Otxoagogorra, 1745 Otxobarrena, 1796 Otsoerrena, 1825 Otxobarrena, 1950 Otzobarrena // 1950 Ibarrabarri // 1950 Goikoetxelabea
(...)

(...)
En el caso de Leioa, al igual que en muchas anteiglesias de Bizkaia, la documentación antigua es muy escasa y difícilmente encontraremos documentación del siglo XVI. A pesar de eso, ha sido posible conseguir algunos datos. Por ejemplo, sabiendo que los apellidos que usamos hoy en día empezaron a mediados del siglo XVI, podemos deducir que las casas de donde provienen esos apellidos ya existían para esa época. Otras fuentes son las listas de los caseríos de los siglos XVIII y XIX [...] XVI. mendeko etxeak [10 Zerrenda hau etxe-izenena da, zein mendetan jaso zen dokumentazioan.Toponimo horiek izendatzen dituzten etxeak, ordea, berriagoak izaten dira, baserriak berreraiki direlako] [...] Agirre, Aketxe, Arara, Aresti, Aretxabaleta, Arostegi, Artatza, Askartza, Basañez, Bidaurratzaga, Elorrieta, Errementeria, Etxebarria, Goikoetxea, Iturrikoetxea, Jauregi, Junkera, Landabaso, Larrakoetxea, Leionagoitia, Libano, Mendibil, Ondiz, Peruri, Sarria, Ubeda (Sarria), Uduondo, Zuhatzu
(...)