1.
(V, G-azp-bet; Añ, H),
eguno (V-oroz-arr-ple-m-gip; H),
eguño (V-oroz-arr; Añ),
eundo (G-to)
Ref.:
A(egundo, eguno, eguño);
EI 162;
IzArOñ;
EtxbaEib
. Nunca (en contextos negativos; referido tanto al pasado como al futuro)."Jamás [...] eguño ez
"Añ.
"Nunca, nunca jamás [...] (V) eguñobere ez
"Ib.v. egundaino. Tr. Documentado en autores vizcaínos desde finales del s. XVII, entre los guipuzcoanos se encuentra algún ej. en la segunda mitad del s. XIX, aumentado su uso en el s. XX. La forma eguno es la más antigua: se encuentra en los versos vizcaínos de 1688, fray Bartolomé y Zavala, pero su uso va disminuyendo --en favor de egundo, documentado desde 1872-- durante la segunda mitad del s. XIX y la primera del s. XX, siendo muy escaso a partir de 1950. Hay además eguño en Añibarro, Zavala y CatLlo . En DFrec hay 7 ejs. de egundo. Eguno inok enzun eztau / onelango freskurea. BBizk 31.
Aztu ez daidan eguño Zuk nigaitik igaro zenduana. AñEL1 193.
Eguno gauza on bat egin ez baleutskubee bere. fBIc I 199.
Eguno eztabe / abere mutuak / ta piztia uzuak / egin berbarik bapere. ZavFab,
RIEV 1907, 93.
Zeinen berbaak eguño eztabeen utsean ez yo ta ez yoko. ZavSerm I 36.
An beti egoteko Jangoikoa eguño ekusi bagarik. CatLlo 25.
Bere burua txit ezerezean eta artarako egundo izango ez zanetzat zeukalako. AranSIgn 113.
Egundo bere iñok buztartu / Egin bageak. ABAmaE 41.
Alango arratsik eta gaurik ez eidabe egundo igaro. ABeinB 77s.
Etxat eguno bere aiztuko. ABGuzur 126.
Alper amaituko ezta / eguno aldia. AzcPB 60.
Egundo bildurtu etzan gizona. AgAL 163.
Eztozula eguno berba egingo bere alaba zarrenaz. EchtaJos 320.
Ezpañak egundo bitu eziñik. AgG 365.
Zekorrik ez egundo aldatu. ForuAB 101.
Egundo elexara ixan etzan mutil bat. KkAb I 10.
Egundo andik atarako enazan moduan. OrTormes 111.
Egundo ikusi ez bezelako egiñandien idaztea. LdiRIEV 1929, 207.
Birtuterik egundo ez dabe zabaldu. Enb 162.
Eguno zentzun bako itzik ateraten ezeban. Otx 110.
Ezingo dau egundo bururik jaso. EguzkGizAuz 65.
Etzion ari nekeak erasaten egundo. TAgUzt 253.
Egundo ez naiz ain gogoz busti. NEtxAntz 55.
Egundo ez naiz izan jokolarixa. SMZirik 102.
Muga ori eztot egundo eskuratu. ErkiagArran 192.
Ezin izan dautso eguno emakumeak entzungor-egin gizon gordiñaren maite-itzei. Ib. 101.
Egundo geio ez ei-de ixen euren barririk. AkesIpiñ 30.
Ez-danik ezin gertarazi diteke egundo. ZaitPlat 44.
Kezka bat daukat barren barrenen / len egundo ez bezela. Basarri 127.
Eztu konprenitu egundo sekula santa. ArtiIpuin 78.
Nik etzaitut lagako / arimaz, egundo. GandElorri 91.
Egundo ere ez dezu pentsatu bear. MAtxGazt 100.
Irurogeta urtiak dituraz eta egundo ez naiz izan amen gaur arterañok. EtxbaEib.
Bizkaiko arraunlariak ez ei ebezan egundo euren buruak Santanderkoen mendean ikusi. (In EtxabuKontu 148
).
Itzaz oroitzen ez geranikan / etzak pentsatu egundo. Olea 114.
Nik luzaro / bilaturiko hitza, ordea, / ez dut egundo aurkitu. AzurmHitzB 43.
Neguko gau luze aiek etzaizkidak egundo aztuko. AtañoTxanKan 85.
Etzan egundo eragozpenen eta oztopoen aurrean kikildu. OnaindSTeresa 13.
Izan ere ainbeste lan / ez da egin egundo. Insausti 216.
azpiadiera-1.1
(En contextos no negativos). "(Hasta) ahora, hasta el día de hoy" Lar. "Jun al aiz egundo Parixera?" (G-azp). Nok eguño emon zituan bere begi sotilak baño negar geiago?AñNekeA 236.
Egundo baño sendoagoa nago. AgKr 210.
Egundo ikusi dudan arriabar lazgarriena. ZaitSof 31.
Egundo bada-ta, oraintxe lagun baten bearra bazegok emen.AtañoTxanKan 142 (cf. infra EGUNDO BADA).
sense-2
2.+ eguno (V-ple-ger-gip).Ref.:
A;
OrtVoc
. (En interjs.)."
Eguno! exclamación de extrañeza; sorpresa"(V-ger). OrtVoc.
Egundo alangorik!AgAL 68.
Au da argien ederra! Egundo onakorik!KkAb I 70.
Au gosarie! Egundo olakorik...LekEunD 28.
azpisarrera-1
EGUNDO BADA(Expr. que refuerza una afirmación). Betargitxu bai, eguno-bada, mutiko bizkor, esangin eta ikastuna!AltEEs 1912, 243.
Gixon zurra ta argija, eguno bada. Otx 130.
Inddar atsegin yat, bai eguno bada. Ib. 153.
azpisarrera-2
EGUNDO BEHIN.
"Una vez en la vida. Erromerira diñozu? Ni eguno bein izan naz" Zam Man 29.
azpisarrera-3
EGUNDO ETA BETI.
"Absolutamente siempre. Gu ba eguno ta beti izango gara orain gareanak" Zam Man 29.
azpisarrera-4
EGUNDOKO.
a) Enorme, formidable. "Eundoko ilusiyua intzian ikusi nunian" ZestErret. v. EGUNDAINOKO (b). Tr. Documentado en textos meridionales a partir de finales del s. XIX. En DFrec hay 17 ejs. Gudetarako egundokoak. Ag AL 24. Egundakoa [seguramente, errata por egundo-] da Anjelentzat Antoni. Ag Kr 76. Bildotx bat. Eundokua! Alz Bern 67. Egundoko atakian. Noe 124. Yalgi neutsozan egundoko ipuiñak osaba zanaz. Or Tormes 123. Txirritak entzungo'itu / gaur egundokoak. In Tx B 116. Egundoko gorriak ikusi bearrean aiz. TAg Uzt 168. Egundoko ordain bearrak sortu dizkigu gudak. "Cuantosísimos". EAEg 11-5-1937, 1639. Egundoko arrera ona. Erkiag Arran 130. Egundoko laupardiakin. SM Zirik 120. Egunoko betekadea. Bilbao IpuiB 127. Prantzesak Españira etorri eta egundokoak egiten ari ziralarik. EgutAr 8-3-1957 (ap. DRA). Egundoko errespetoz. Basarri 112. Egundoko kemenez. Zait Plat 16. Egundoko lotsa-bidez. Gand Elorri 97. Egundoko festak. Salav 102. Egundoko giltza ta zerralla zaratak. NEtx LBB 118. Egundoko jipoia emon ei eutsen. Etxabu Kontu 222. Egundoko bertsolaritzat zeukaken bere burua. Ataño TxanKan 106 (ib. 122 eundoko). Egundoko apizioa sartu zitzaidan. MMant 29. Laster-bidetik jokatzea erabaki nuan. Bai zoritxarrez. Egundokoak ikusi nituan piñu arte aietan. AZink 158. Eta hau egundoko irtenbide ustegabeko eta elkarren etsai diren askabidez iristen du. MEIG IX 118 (en colab. con NEtx). v. tbn. EgutAr 19-6-1962 (ap. DRA s.v. egurkada). Onaind STeresa 37.
(Con superlativo). Egunoko arpegi argiena. Echta Jos 302. Eta nik palantxatuko diot egundoko ondoen. Urruz Auspoa 113, 101 (ap. ELok 413). Egundoko ariñen alde-egin biar ixateban. Kk Ab I 115. Egundoko ariñen. Mok 16. Orrekingua egin du / egundoko azkarren. MendaroTx 426. Asarratu zan egunoko inddarren. Otx 24. Orra guretzat egundoko ertilanik ederrena. Ldi IL 128. Egundoko izenik ederrena. Zait Plat 22. Egundoko ederto diardu. Or Tormes 5. b) Para siempre. Egunen batian ixilduko naiz ba egundoko. SM Zirik 120.
azpisarrera-5
EGUNDOKOEN.
a) Como nunca, mucho. Asarratu yakon gure mutillari egunokuen. Otx 133. b) Enorme. v. EGUNDOKO. Egundokoen iraiñak yauki oi dizkit. Zait Sof 19.